Mùi hương Chương 16-17
Nước hoa như thế mới là nước hoa chứ!
Sáng hôm sau ông đi ngay tới tìm Grimal. Trước hết ông trả tiền tấm da lừa và trả đúng giá, không cằn nhằn cũng không mặc cả. Rồi ông mời Grimal đi uống một chai vang trắng ở quán Tour d’Argent_(28) để thương lượng mua lại gã học việc Grenouille. Tất nhiên ông không lộ ra tại sao cần nó và để làm gì. Ông bịa ra là được đặt một số lượng lớn da tẩm nước hoa mà ông cần phải có một thợ phụ không lành nghề giúp mới làm xuể. Một gã cho gì chịu nấy, làm giúp ông những việc đơn giản nhất, cắt da v.v... Ông gọi thêm một chai vang nữa và đề nghị trả Grimal hai mươi livre bồi thường cho những phiền toái gây ra do thiếu Grenouille. Hai mươi livre là một số tiền kếch sù nên Grimal đồng ý ngay. Họ trở lại xưởng thuộc da và lạ lùng thay Grenouille đã đợi sẵn ở đó với gói hành lý đâu vào đấy. Baldini trả hai mươi livre, dẫn nó theo, chắc chắn là đã làm một vụ buôn bán tuyệt nhất trong đời.
Grimal, cũng tự cho là đã làm một vụ mua bán tuyệt nhất trong đời, quay lại quán Tour d’Argent uống thêm hai chai vang nữa rồi gần trưa lại sang quán Lion d’Or_(29) bên bờ bên kia, chẳng thèm giữ gìn, uống say mèm đến nỗi khuya hôm ấy khi định quay sang Tour d’Argent lần nữa, hắn lộn Rue Geoffroi L’Anier với Rue des Nonaindières, cho nên thay vì gặp ngay Pont Marie như dự tính thì trớ trêu sao lại lạc đến Quai des Ormes, để rồi ngã sõng soài đập mặt xuống nước như xuống một cái giường mềm. Hắn chết tức thì. Còn dòng sông thì có đủ thời gian để kéo hắn từ chỗ bờ cạn, lách qua những tàu hàng cột ở đó ra giữa dòng nước chảy xiết hơn và mãi hửng sáng tay thuộc da Grimal, hay đúng hơn cái xác ướt sũng của hắn, mới theo dòng trôi nhanh về hướng Tây.
Trong khi hắn lặng lẽ trôi dưới Pont au Change và không va vào chân cầu thì phía trên hắn hai mươi mét Grenouille cũng vừa đi ngủ. Nó leo lên tấm phản được đặt ở một góc trong xưởng của ông Baldini trong khi chủ cũ của nó dang hết tay chân trôi theo dòng Seine lạnh lẽo. Nó thoải mái cuộn người lại như con bọ chét. Nó càng lúc càng chìm sâu hơn trong chính nó cùng với giấc ngủ, ca khúc khải hoàn tiến vào pháo đài bên trong nó, mơ một lễ mừng chiến thắng ngát hương, một buổi truy hoan nghi ngút khói trầm và hơi mật nhi lạp để chào mừng chính nó.
17
Giuseppe Baldini trở nên nổi tiếng khắp cả nước, khắp châu Âu nữa, sau khi mua được Grenouille. Tại cửa hàng trên Pont au Change bộ chuông Ba Tư không ngớt rung và mấy con cò không ngừng nhả nước.
Ngay tối đầu tiên Grenouille đã phải làm một hũ to Nuit Napolitaine mà chỉ trong vài ngày đã bán được hơn tám mươi lọ con. Tiếng tăm của nước hoa này lan nhanh như sóng. Mắt Chénier đờ đẫn vì đếm tiền và lưng đau nhức vì phải gập người chào, bởi vì khách toàn là những ông to bà lớn, thậm chí cực lớn hay ít nhất cũng là gia nhân của các vị ấy. Có lần cửa bị đẩy tung đến nỗi bật tới bật lui, kêu lách cách khi một tên hầu của bá tước d’Argenson bước vào hét rằng ngài muốn có năm chai nước hoa loại mới; chỉ lũ hầu mới có thể hét to đến thế; mãi đến mười lăm phút sau Chénier vẫn còn run vì kinh sợ, bởi bá tước d’Argenson là Ðổng lý Văn phòng Ngự tiền kiêm Thượng thư Bộ Binh của Ðức Hoàng thượng và là người quyền thế nhất Paris.
Trong khi Chénier phải một mình chèo chống với làn sóng khách hàng thì Baldini rút vào xưởng với gã học việc mới. Ông biện minh tình trạng này với Chénier bằng một lý thuyết kỳ quái mà ông gọi là “phân công và hợp lý hóa”. Ông giải thích rằng suốt nhiều năm qua ông đã nhẫn nại chứng kiến Pélissier và những tay coi thường phường hội cùng một giuộc như gã lôi kéo mất khách hàng, làm cho cửa hiệu lụn bại. Bây giờ sự nhẫn nại ấy chấm dứt. Bây giờ ông chấp nhận sự thách thức và trả đòn bọn mới phất theo đúng cách của chúng: mỗi mùa, mỗi tháng, nếu cần thì mỗi tuần ông sẽ tung ra nước hoa mới và nước hoa ra nước hoa nhé! Ông sẽ dựa trên sức sáng tạo tràn trề gia truyền. Muốn thế, ông cần tập trung tất cả vào sự sản xuất nước hoa, chỉ với sự trợ giúp của một thợ phụ không lành nghề, còn Chénier phải chuyên tâm lo bán. Với phương pháp hiện đại này ta sẽ mở một chương mới trong lịch sử ngành nước hoa, quét sạch bọn cạnh tranh và sẽ giàu không thể tưởng tượng được; phải, ông cố ý nhấn mạnh từ “ta” vì ông có ý muốn cho người phụ việc lâu năm này được chia sẻ một phần nhất định của sự giàu sang không lường nổi ấy.
Nếu là mấy bữa trước hẳn Chénier đã cho những lời này của chủ là triệu chứng bắt đầu bệnh cuồng của tuổi già. “Ông ấy đến phải đi nằm Charité_(30) mất thôi,” hẳn ông ta sẽ nghĩ thế, “chẳng còn bao lâu nữa ông ấy sẽ vĩnh viễn buông chày thôi.” Còn bây giờ thì ông ta chẳng nghĩ gì cả. Nhiều việc quá nên không còn nghĩ được nữa. Ông ta bận tối tăm mặt mũi đến nỗi đêm đêm kiệt sức, không dọn nổi két tiền đầy khẳm và kín đáo thuổng cái phần của mình. Dù có nằm mơ ông ta cũng không thể nào lại nghi ngờ rằng mọi chuyện không tiến triển tốt khi mà gần như mỗi ngày đều thấy Baldini đem từ xưởng ra một thứ nước hoa mới.
Và nước hoa như thế mới là nước hoa chứ! Không chỉ nước hoa thượng hảo hạng mà còn kem, bột, xà bông, thuốc gội đầu, thuốc lau mặt, dầu... tất cả những gì vốn thơm bây giờ thơm hoàn toàn mới, khác hẳn và tuyệt diệu hơn trước kia. Và cứ như thể bị bùa mê, người ta nhào vào mọi thứ bất kể giá cả; đúng là mọi thứ, kể cả ruy-băng kiểu mới tẩm nước hoa nảy sinh trong một lúc bốc đồng của Baldini. Mọi thứ Baldini sản xuất đều thành công. Và thành công vượt mức đến nỗi Chénier chấp nhận như một hiện tượng tự nhiên mà không còn tìm hiểu căn nguyên nữa. Nếu có ai nói với ông ta rằng biết đâu gã học việc mới, thằng lùn vụng về vẫn ở trong xưởng như một con chó và thỉnh thoảng, khi ông chủ bước ra, người ta thấy đứng phía sau lau bình, chùi cối giã, biết đâu cái thằng chẳng bằng con số không ấy có liên quan đến sự phồn thịnh gần như hoang đường của cửa hiệu thì chẳng khi nào Chénier chịu tin.
Dĩ nhiên là thằng lùn ấy liên quan đến mọi thứ. Những thứ mà Baldini mang ra tiệm để Chénier bán chỉ là một phần vụn vặt những gì Grenouille đã trộn sau cánh cửa đóng kín. Baldini ngửi không kịp. Ðôi khi ông như bị giày vò khi phải chọn trong những thứ tuyệt hảo Grenouille đã làm ra. Cái thằng học việc có phép thần thông này có thể cung cấp cho mọi nhà chế nước hoa trên nước Pháp công thức mà không bao giờ trùng lặp, không một lần cho ra thứ phẩm chất kém hay trung bình. Thật ra thì nó không thể cung cấp cách thức, tức là công thức cho họ được vì trước hết Grenouille sáng tác nước hoa của nó theo cách hỗn loạn và hoàn toàn không chuyên nghiệp như Baldini đã từng biết, nghĩa là nó trộn các thành tố tùy hứng và hết sức lộn xộn. Ðể nếu không kiểm soát được thì ít nhất cũng hiểu được công chuyện, một ngày nọ Baldini đòi Grenouille phải dùng cân, ly đong và ống hút khi trộn, cho dù nó thấy không cần thiết; ngoài ra nó phải tập thói quen không coi rượu tinh cất như hương liệu mà là dung môi, chỉ thêm vào lúc cuối và sau hết, lạy Chúa, nó phải làm chầm chậm, từ từ, chậm rãi đúng kiểu nghệ nhân.
Grenouille vâng lời. Lần đầu tiên Baldini có thể theo kịp từng động tác của gã phù thủy và ghi chép lại. Ông ngồi cạnh Grenouille với giấy bút ghi chú, miệng không ngớt kêu chậm lại, bao nhiêu gam chất này, mấy vạch trên ly đong chất kia, bao nhiêu giọt của chất thứ ba đã vào bình trộn. Bằng cách lạ lùng này, nghĩa là phân tích một quy trình sau khi đã kết thúc bằng chính những phương tiện cân đong, đo đếm mà lẽ ra bắt buộc phải dùng đến trước đó, cuối cùng Baldini cũng có được một tập quy tắc tổng hợp. Bằng cách nào Grenouille vẫn trộn được nước hoa của nó mà chẳng cần đến những nguyên tắc kia thì đối với Baldini vẫn là câu đố, phải nói là phép lạ mới đúng; song ít ra ông cũng đã tóm được phép lạ ấy dưới dạng công thức và đầu óc thèm khát nguyên tắc của ông được thỏa mãn đôi chút, đồng thời giữ được hình ảnh về thế giới nước hoa của ông khỏi sụp đổ hoàn toàn.
Dần dà ông moi được từ Grenouille cách thức của mọi thứ nước hoa nó đã tìm ra; ông còn cấm nó không được trộn nước hoa mới mà không có mặt ông để ông quan sát cặn kẽ và ghi lại bằng giấy bút từng bước của quy trình. Những ghi chú này chẳng mấy chốc đã thành vài chục công thức được ông ghi tỉ mỉ với nét chữ nắn nót trong hai quyển sổ nhỏ, một quyển cất trong tủ sắt không cháy đựng tiền, quyển kia ông luôn mang trong người, ngay cả khi ngủ. Ông thấy yên tâm. Vì bây giờ, nếu muốn, ông có thể làm lại phép lạ mà Grenouille đã làm ông hết sức rung động khi chứng kiến lần đầu. Với bộ công thức này ông tin rằng có thể chấm dứt sự hỗn loạn khủng khiếp trong sáng tạo tuôn ra từ gan ruột gã học việc. Ngay chuyện ông không còn chỉ biết thộn mặt ngạc nhiên mà đã tham gia những hoạt động sáng tạo bằng sự quan sát và ghi chép cũng làm ông yên tâm và củng cố lòng tự tin. Ít lâu sau ông còn tin rằng đã góp phần không nhỏ trong việc tạo ra những nước hoa tuyệt vời ấy. Và một khi ông đã ghi nó vào sổ, cất kỹ trong tủ sắt cũng như mang sát trong ngực thì ông chẳng hề nghi ngờ gì nữa rằng đó là công trình của ông và chỉ của ông mà thôi.
Nhưng Grenouille cũng có lợi qua cung cách kỷ luật mà Baldini ép buộc. Thực ra nó không cần phải thế. Dẫu mấy tuần hay mấy tháng sau nó chẳng bao giờ phải tra công thức để chế lại một loại nước hoa vì nó không bao giờ quên mùi cả. Nhưng qua sự cưỡng bách sử dụng ly đong, cân đo mà nó học được tiếng nhà nghề của ngành nước hoa và qua bản năng nó nhận ra rằng biết thứ ngôn ngữ ấy có thể có lợi. Sau vài tuần Grenouille không những biết tên mọi thứ hương liệu trong xưởng của Baldini mà còn có thể tự viết ra công thức nước hoa của nó và ngược lại, làm ra nước hoa và những sản phẩm thơm từ những công thức lạ. Hơn thế nữa, một khi nó đã học được cách phô diễn ý nghĩ về nước hoa của nó bằng gam và giọt thì nó không cần tới bước thí nghiệm trung gian nữa. Khi Baldini giao nó làm một loại nước hoa mới cho khăn mùi soa, cho túi bột thơm hay cho phấn trang điểm thì Grenouille không đụng tới chai hay bột nữa mà ngồi ngay vào bàn, viết ra liền công thức. Nó đã học được cách thêm công đoạn công thức vào con đường đi từ công đoạn hình dung mùi thơm đến nước hoa hoàn chỉnh. Theo nó thì đó là đường vòng. Trong con mắt thế gian, nghĩa là trong mắt Baldini, thì đó lại là bước tiến bộ. Muốn gọi là gì thì gọi, phép lạ của Grenouille vẫn là phép lạ. Nhưng mà cách nó thực hiện phép lạ theo công thức đã khiến đôi mắt kia bớt sợ và như thế chỉ có lợi thôi. Grenouille càng thành thạo các công cụ và mánh lới trong nghề, càng biết diễn đạt bình thường bằng ngôn ngữ của ngành nước hoa thì chủ nó càng đỡ sợ và bớt nghi ngại. Chẳng bao lâu sau, Baldini không còn coi nó như một Frangipani thứ hai, thậm chí một tay phù thủy đáng sợ nữa, tuy vẫn còn đánh giá nó là một người có biệt tài về mùi; Grenouille thấy vậy càng hay. Với nó thì tập tục trong nghề thủ công là một vỏ ngụy trang tốt. Rõ ràng nó ru ngủ Baldini qua cung cách mẫu mực khi cân các chất phụ gia, khi lắc bình trộn, khi rẩy nước hoa lên khăn thử màu trắng. Nó vẩy khăn mềm mại, kéo ngang mũi điệu nghệ gần bằng ông chủ. Với những cách quãng có tính t oán, nó thỉnh thoảng cố ý làm sai để cho Baldini phải trông thấy - như quên không lọc, chỉnh cân sai, viết tỉ lệ cồn long diên hương cao một cách phi lý trong công thức... để được chỉ cho thấy sai lầm và sửa hết sức cẩn trọng. Qua đó nó thành công trong việc ru ngủ Baldini với ảo tưởng rằng rốt cục mọi sự suôn sẻ cả. Nó thật không muốn lừa ông già. Nó thật muốn được học ở ông. Không phải cách trộn nước hoa, không phải sự cấu tạo hợp lý của mùi thơm, tất nhiên rồi! Trong lĩnh vực này trên thế giới không có ai dạy nó được chút gì và những chất sẵn có trong cửa hiệu của Baldini còn lâu mới đủ để thực hiện loại nước hoa thật sự tuyệt vời mà nó hình dung. Những gì thuộc về mùi nó làm ở tiệm của Baldini chỉ là trò trẻ con so với những mùi nó trữ trong người mà nó dự tính sẽ thực hiện một ngày nào đó. Nó biết rằng muốn vậy nhất thiết phải hội đủ hai điều kiện: một là cái vỏ của đời sống trung lưu, ít nhất của một thợ lành nghề để nó có thể miệt mài với những say mê và theo đuổi những mục tiêu thật sự dưới lớp vỏ kia mà không gặp trở ngại; hai là sự hiểu biết về những phương pháp thủ công để tạo ra, để cách ly, để cô đặc và bảo quản hương liệu, vì chỉ như thế mới có thể sẵn sàng có hương liệu cho những sử dụng cao cấp hơn. Tuy Grenouille có cái mũi nhạy nhất thế giới cả về phân tích lẫn tưởng tượng thật nhưng nó chưa có khả năng làm chủ mùi thật sự.
Hết chương 17. Chương tiếp theo sẽ được cập nhật trong thời gian nhanh nhất.