HANNIBAL BARCA
(244 HOẶC 246 - 183 TR.CN)
Hannibal (Hanibal) là vị tướng Carthage (Cáđagiơ) lừng danh trong lịch sử Cổ đại Hy Lạp vào những năm 218 - 202 Tr.CN. Ngay từ thời còn trẻ, vào năm 10 tuổi, Hannibal đã từng tham gia các cuộc hành binh của cha và theo cha ông đến cai quản xứ sở miền Nam Tây Ban Nha nên đã học được nhiều điều bổ ích về binh nghiệp.
Hannibal cũng là người được giáo dục học vấn về nhiều lĩnh vực.
Thời trai trẻ, Hannibal là một vận động viên có nhiều năng khiếu và dũng cảm tuyệt vời. Khi tham gia quân đội, Hannibal tỏ ra là một chiến binh dũng cảm và gương mẫu trong chinh chiến. Năm 22 tuổi ông đã tỏ rõ là một tài năng quân sự. Năm 225 Tr.CN, Hannibal chỉ huy xuất sắc đội kỵ binh chiến đấu ở Tây Ban Nha và đã trở thành vị Tổng chỉ huy quân đội Carthage vào năm 221 Tr.CN (lúc này, Hannibal vừa tròn 26 tuổi).
Trong chiến trận, Hannibal là một vị tướng rất linh hoạt và sáng tạo. Khi mục tiêu chiến sự đã đặt ra, Hannibal đã có những phương pháp hành động độc đáo, bất ngờ để giành mục tiêu đã định. Tài năng quân sự của Hannibal còn được bộc lộ rõ là một nhà chỉ huy có tầm nhìn chiến lược và nhà chính trị xuất sắc, khi ông chuẩn bị tiến hành cuộc chiến tranh Puyních lần thứ hai (218 - 20 Tr.CN). Mặc dầu kế hoạch cuộc chiến tranh này do chính cha ông là Aminca Barca lập ra nó đã chứa đựng một tinh thần tiến công kiên quyết quân La Mã với mối hận thù truyền kiếp vớt Carthage. Do vậy, khi Hannibal là Tổng chỉ huy quân đội Carthage cũng là lúc ông đã chuẩn bị kỹ lưỡng cho cuộc hành quân dài ngày để tấn công sang Roma. Nhằm tạo cho cuộc chiến đi đến thắng lợi và dồn đối phương vào thế cô lập bị bao vây, Hannibal đã tổ chức liên kết với các bộ lạc có thù ghét La Mã thành một khối liên minh. Ông lấy Nam bán đảo Pyrênê làm căn cứ chính để xây dựng lực lượng và bàn đạp cho cuộc chiến tranh. Điều này cũng làm giảm bới một phần gánh nặng và bớt sự phụ thuộc vào chính quốc.
Trước lúc xảy ra cuộc chiến tranh, Hannibal đã cử những ''điệp báo viên'' của mình luồn sâu, thám thính thăm dò đối phương. Đặc biệt là ông cho tìm hiểu kỹ các đường hành quân của La Mã và ''thông tin”, câu kết chặt chẽ với lực lượng liên minh. Một điều cần nhấn mạnh là sự sáng suốt của Hannibal trong việc chọn thời cơ đúng lúc để bắt đầu cuộc chiến tranh chống La Mã. Vào năm 219 Tr.CN, tại vùng IIiria đã thu hút lực lượng và sự chú ý của quân La Mã, nơi đây họ đang tiến hành cuộc chiến tranh. Tại vùng đồng bằng Sông Pađútx (Sông Pô) đã hình thành liên minh chống La Mã: Lợi dụng cơ hội thuận lợi Hannibal lập tức cho quân Carthage nhanh chóng tấn công, vây hãm Thành Sagonte (Xagôngtơ) rất giàu có (thuộc Tầy Ban Nha) lúc ấy đang liên minh với La Mã và được La Mã bảo vệ. Mặt khác, nó cũng nằm trên đường hành quân của Hannibal tiến về dãy Alpes. Sau 8 tháng vây hãm, Thành Sagonte đã bị triệt hạ. Và đây cũng là ''cái cớ để tiến hành cuộc chiến tranh Puyních lần thứ hai”. Trước tình hình Thành Sagonte bị hạ, Nghị viện La Mã đã họp và quyết định cử tướng Gơnây Coócneelis Xipiôn sang cấp tốc Ibêria để tiêu diệt quân Carthage. Theo kế hoạch tiếp đấy, họ sẽ đổ bộ lên đất Châu Phi để bắt đầu cuộc chiến với quân Carthage. Nhưng Hannibal đã nhanh chóng hành động trước đối phương. Mùa Thu năm 218 Tr.CN, Hannibal đã cho quăn đội Carthage thực hiện một cuộc hành quân chưa từng có trong lịch sử thời Cổ đại. Họ đã vượt qua dãy Núi Pyréneés (Pyrênê), một kỳ tích chưa từng có ở thời ấy. Trong năm tháng rưỡi, quân Carthage đã vượt qua một chặng đường dài 1600 km với biết bao chướng ngại của thiên nhiên cực nhọc, gian khổ và sự kháng cự mãnh liệt của các bộ lạc, song cuối cùng đoàn quân Carthage đã vượt qua. . .
Hannibal đã nhanh chóng, bất ngờ tấn công vào miền Bắc Italia và chớp nhoáng đánh tan quân La Mã trên các Sông Tixina và Trêbia. Rồi mùa Xuân năm 217 Tr.CN, Hannibal cho quân phục kích trên con đường hẹp đánh tan 40.000 quân La Mã ở gần Hồ Traximên. Trong chiến tranh, Hannibal thường chú ý nghiên cứu tìm hiểu rất kỹ đối phương nhất là về các mưu lược binh pháp tác chiến của họ. Hannibal đã thấy rất rõ tính ưu việt của bộ binh La Mã là sự thuần thục trong chiến đấu, tổ chức và trang bị. Ông đã quyết định cải tổ bộ binh của mình theo mẫu La Mã, thành lập các đội lê dương và để một thảng nhằm huấn luyện quân ngũ tác chiến theo đột hình mới. Hannibal không những đặc biệt chú ý đến việc hợp đồng tác chiến giữa bộ binh, kỵ binh mà còn dùng cả tượng binh (voi) làm chiến xa. Trong tất cả các cuộc chiến, Hannibal đã huấn luyện và hoàn thiện một cách cơ động các đội hình chiến đấu.
Khi tấn công đối phương, ông thường dùng chiến thuật hai gọng kìm mạnh ở hai đầu và yếu ở giữa để tiêu diệt. Nhờ tài năng quân sự tuyệt vời về chiến thuật và chiến lược đó, nên một loạt các chiến thắng liên tiếp của quân Carthage đã giành được: đánh bại quân La Mã ở Tétxanh, rồi Trêbic (năm 218 Tr.CN) kiểm soát được vùng Sianpin và tiến tới chiến thắng Traximên (năm 217 Tr.CN). Đặc biệt là chiến thắng lẫy lừng ở Can (năm 216 Tr.CN) đã đưa tài riêng quân sự của Hannibal vĩnh viễn đi vào tượng đài của lịch sử nhân loại. Tại đây, với 50.000 quân Carthage đã chiến thắng và tiêu diệt hoàn toàn 70.000 quân La Mã. Sau chiến thắng ở Can, nhiều bộ lạc và thành phố ở Italia đã đứng về phía Carthage. Hannibal đã đạt được mục tiêu cô lập được Thủ đô Roma và tiêu diệt được lực lượng cơ bản của La Mã.
Sau đấy từ năm 212 Tr.CN, quyền chủ động lại chuyển sang phía La Mã. Quân La Mã đã lần lượt chiếm lại các vùng Xixilia, IIiria và Makêđônia. . . Năm 204 Tr.CN, người La Mã đổ bộ lên Châu Phi. Họ đã chiếm được căn cứ chính của Carthage ở Ibêria là Tân Carthage. Ápđờruban đưa quân từ Ibêira đến cứu Hannibal, song vẫn bị quân La Mã đánh tan vào năm 207 Tr.CN . Chiến thắng của La Mã đã làm cho liên minh chống La Mã bị tan rã.
Đến năm 202 Tr.CN trong cuộc hội chiến ở Zama, quân Carthage đã bị đại bại. Đến năm 201 Tr.CN, Carthage phải ký một hòa ước rất nặng nề do La Mã áp đặt. Theo hòa ước, phía Carthage phải từ bỏ tất cả các phần đất của mình ở bên ngoài Châu Phi, nộp cho La Mã toàn bộ hạm đội của mình và phải bồi thường một khoản chiến phí lớn. Kết thúc cuộc chiến tranh Puyních lần thứ hai đã làm cho nền thống trị của Carthage ở vùng Địa Trung Hải bị suy sụp. Mãi tới năm 195 Tr.CN, Hannibal mới nắm trở lại quyền chỉ huy Carthage và có khả năng được bầu làm Pháp quan tối cao của Nhà nước Carthage, có ý định sẽ cải tổ lại Nhà nước Carthage. Song Hannibal vẫn bị người La Mã nghi ngờ rằng sẽ chuẩn bị cuộc chiến tranh mới, nên ông bị họ săn lùng ráo riết và cũng vào năm này người La Mã ép buộc phải bắt Hannibal đi đày.
Do đó, Hannibal đã phải chạy trốn đến với Vua Syrie (Xiry) là Antiochos và và làm cố vấn quân sự cho nhà Vua này.
Nhưng tiếc thay vào năm 192 - 188 Tr.CN, Vua Syrie lại bị thất bại trong cuộc chiến tranh với La Mã, nên Hannibal lại phải chạy trốn sang Ácmênia, tới phương Đông. Rồi cuối cùng tới ẩn láu ở Bithynie (Bithinia) Thổ Nhĩ Kỳ. Sau đấy vì lo sợ bị bắt nộp cho quân La Mã, năm 183 Tr.CN Hannibal đã uống thuốc độc tự tử ở Thành Libyssia.
Hannibal là một trong những danh tướng của Thế giới Cổ đại. Ông đã góp phần to lớn vào sự phát triển nghệ thuật quân sự. Về mặt chiến lược, ông là người biết đánh giá đúng tình hình chính trị, quân sự của đối phương. Ngay từ thời bấy giờ, Hannibal đã biết lợi dụng mâu thuẫn trong phe đối phương để triệt để khai thác tạo sức mạnh cho mình. Trong chiến tranh, Hannibal rất quan tâm đến hậu phương, đảm bảo ''huyết mạch'' giao thông giữa các vùng và nơi chiến trận. Ông biết tổ chức trinh sát chu đáo và nghiên cứu tỷ mỷ thực địa chiến trường. Ông cũng là tưởng biết lo xa và chuẩn bị hoàn tất cho các cuộc hành binh dài ngày. Trong chiến thuật ông đã nhìn rõ được vai trò cơ sở của lực lượng lục quân, khi đột kích, ông đã lấy kỵ binh là yếu tố thành bại cả trận chiến. Nét đặc biệt của Hannibal, trong chiến trận ông hiểu rất rõ đối phương, biết cách lợi dụng mặt yếu của họ để tổ chức những đòn tấn công bất ngờ.
THƯỢNG TƯỚNG - GS. HOÀNG MINH THẢO
và HOÀNG ĐIỆP
