Vua Ngô ba mươi sáu tàn vàng
Chết xuống âm phủ chẳng mang được gì
Chúa Chổm uống rượu tì tì
Chết xuống âm phủ khác gì vua Ngô. Tham khảo:
Nợ như Chúa Chổm
Truyện được phóng tác từ bối cảnh lịch sử của thế kỷ 16, khi Mạc Đăng Dung - một vị quan của triều đình Lê đã bức vua phải nhường ngôi. Nhân vật Chổm trong truyện (tên thật là Ninh) chính là đứa con rơi của vua Lê Chiêu Tông được tướng Nguyễn Kim đón về và tôn lên làm vua. Tích Nợ như Chúa Chổm được hình thành sau thời gian lưu lạc, đói rách của vị vua này.
Vào thời Lê, có một ông quan lớn trong triều tên là Mạc Đăng Dung có ý định cướp ngôi vua. Nhà vua biết được tin đó nhưng thế lực của Mạc rất lớn; hắn cầm binh quyền, lại bè đảng đông nên không thể làm gì được. Cuối cùng nhà vua lẻn trốn đi nhưng chẳng được bao lâu đã bị Mạc Đăng Dung bắt đem về giam lại.
Hồi ấy ở gần trại giam có một cô hàng rượu vẫn thường gánh rượu đến bán cho lính canh ngục. Một hôm, cô hàng đưa rượu vào bán, thấy có một phạm nhân mới, mặt mũi khôi ngô, bị giam riêng ra một nơi. Khi biết người đó là vua, cô hàng có ý muốn làm quen. Mỗi lần bán rượu cho lính canh, nàng đều rót rượu cho vua uống. Dần dần giữa hai người có một tình yêu nhóm lên. Một hôm, cô hàng cất một mẻ rượu rất ngon lại có pha thuốc mê đến chuốc cho quân canh. Khi thấy họ nằm gục xuống, nàng bèn vào tình tự với vua.
Từ đó cô hàng rượu có thai. Nhà vua biết mình không thoát khỏi bàn tay tàn bạo của nhà Mạc, bèn giao ấn ngọc lại cho nàng và nói: - "Nàng giữ vật này làm dấu tích, nếu sau này đẻ con trai, nó sẽ có ngày phục thù cho cha".
Không bao lâu, nhà vua quả bị họ Mạc sai người vào ngục giết chết. Tất cả những hoàng hậu, thái tử, công chúa, phi tần của nhà vua cũng đều chịu chung số phận. Xong việc đó, Mạc chiếm lấy ngôi nhà Lê làm vua nước Đại Việt.
Cô hàng rượu được tin không còn hồn vía nào nữa. Nàng trốn đi một nơi khác làm thuê, làm mướn sống một cuộc đời lẩn lút. Đủ tháng, nàng sinh được một người con trai đặt tên là Chổm. Lớn lên, Chổm được vào chùa ở với sư cụ Thạch Toàn học kinh kệ. Cậu rất sáng dạ nhưng phải cái nghịch ngợm thì không ai bằng.
Một hôm đi chơi về đói, Chổm thấy trước tượng Mụ Thiện có bày một mâm bồng đầy chuối và quýt. Anh chàng rón rén đến bệ, bịt mắt Mụ Thiện lại và bẻ chuối ra ăn. Bất đồ sư cụ ở đâu đi vào trông thấy liền nọc cổ Chổm ra đánh. Chổm tức lắm, chờ lúc sư đi vắng lấy giấy viết mấy chữ "Mười tay, mười mắt không giúp được gì cho ta. Thật là vô ích. Phải đày đi phương xa". Viết xong dán vào ngực Mụ Thiện. Đêm hôm ấy sư cụ tự nhiên mộng thấy Mụ Thiện bảo mình rằng: - "Nhà vua đói nên mới ăn, sao lại đánh ngài để ngài đuổi ta đi. Vậy phải xin lỗi ngài để ngài tha cho ta". Tỉnh dậy, sư cụ rất phân vân mới gọi chú tiểu Chổm và kể chuyện cho biết và bảo bóc giấy đi. Sư cụ hỏi anh chàng: - "Cha mày đâủ" Chổm đáp: - "Tôi lớn lên chưa từng nghe nói có cha".
Sau đó Chổm trở về hỏi mẹ: - "Cha con đâủ". Mẹ sợ không dám nói sự thật cho con biết, đáp: - "Cha con là họ Lê bị hổ ăn thịt chết rồi". Nghe nói, Chổm rất buồn. Từ đó anh chàng lập tâm giết hổ để báo thù cho cha.
Một hôm, Chổm đi chơi thấy một con hổ đang ngủ dưới hốc cây, liền cầm một hòn đá lớn ném mạnh vào đầu hổ, hổ vỡ óc chết tươi. Đang nắm đuôi hổ lôi về thì Chổm bỗng gặp một con hổ khác xông ra. Chổm sợ quá quẳng xác hổ cắm đầu chạy. Khi hổ sắp đuổi kịp thì tự nhiên có một ông già tay cầm côn sắt ở trong rừng hiện ra đánh chết con hổ dữ. Chổm thoát chết, sụp lạy ông già. Ông già trao cho chàng cái côn, bảo: - "Con hãy học một ít miếng võ để mà hộ thân". Chổm sung sướng vâng lời. Dạy xong ông già cho Chổm cái côn rồi đi mất.
Từ đó, Chổm dùng côn làm vũ khí tùy thân. Một hôm đi qua một cái miếu, Chổm từng nghe nói có nhiều yêu quái hại người, bèn cầm côn trèo tường nhảy vào tìm yêu quái. Một lát sau ở trong hang sâu bò ra một con rắn lớn mắt sáng như sao, miệng phun khí độc toan vồ lấy Chổm. Chổm giơ thẳng côn vụt lấy vụt để vào đầu rắn. Rắn chết, từ đó trong xóm được yên ổn.
Hai mẹ con Chổm về sau thấy yên lại trở về chốn cũ. Hàng ngày anh chàng đi kiếm củi hoặc làm thuê làm mướn nuôi mẹ. Những lúc đói bụng, Chổm thường vào ăn cơm hay mua thức ăn ở các quán cơm tại cửa ô. Hàng nào được Chổm vào ăn là hôm đó bán đắt như tôm tươi; còn các hàng khác chỉ ngồi xua ruồi. Người ta cho là Chổm nhẹ vía nên hàng nào cũng muốn mời anh ta vào ăn, dù bán chịu cũng được. Chổm được thể ngày nào cũng đánh chén hoang tàng và tiêu pha bạt mạng. Toàn là ăn chịu, mua chịu. Ai hỏi nợ, hắn cũng bảo - "Đến ngày tôi làm nên, sẽ xin trả chu tất!".
Hồi bấy giờ có một ông quan khác tên là Nguyễn Kim trốn sang Lào mưu đồ việc diệt Mạc. Vua nước Lào nhường cho ông ta miếng đất Sầm Châu làm căn cứ để lo việc khởi nghĩa. Qua mấy năm chiêu quân mãi mã, Nguyễn Kim đã gây được lực lượng. Nhưng ông ta còn muốn tìm một người thuộc dòng chính thống để bá cáo với thiên hạ. Khốn một nỗi con cháu vua Lê đã bị nhà Mạc sát hại hầu hết. Một đêm nọ Nguyễn Kim thấy một vị thần nhân hiện ra trong giấc mộng bảo: - "Thiên tử xuất thế đã lâu sao không đón về còn chờ gì nữa". Ông hỏi: "Ở đâủ" - "Cứ đi về phía Tây kinh thành ở dãy hàng cơm đúng ngày thìn giờ ngọ, hễ thấy rồng đen quấn cột là chính thị thiên tử".
Sau khi tỉnh dậy, Nguyễn Kim rất mừng, bèn mang theo một ít bộ hạ cải trang đi tìm con cháu nhà Lê theo như lời thần nhân đã mách. Hôm đó, Chổm đang ngồi ở hàng cơm, thấy mấy người khách lạ đi qua, bèn đứng ôm lấy cột nhìn ra. Nguyễn Kim rảo qua một lượt chỉ thấy quấn cột là một chàng trai trẻ tuổi da đen sì, nhưng thấy dáng điệu hèn hạ nên không để ý nữa.
Đêm hôm đó Nguyễn Kim lại mộng thấy thần nhân trách: - "Ta đã mách cho biết thiên tử mà không nghe. Ngày mai ra bờ sông hễ thấy ai đội mũ sắt, cưỡi thuyền rồng là đúng". Ngày mai Nguyễn Kim chực ở bờ sông nhìn những thuyền bè qua lại nhưng chờ mãi chả thấy ai đội mũ sắt cả. Mãi đến gần tối có một chuyến đò ngang, trong có Chổm và một người bán chảo gang. Gặp khi trời đổ cơn mưa, Chổm không có nón, phải mượn chiếc chảo úp lên đầu cho đỡ ướt. Nhưng Nguyễn Kim không chú ý vì thấy y không có vẻ là người quyền quý. Thần lại xuất hiện trong giấc mộng của Nguyễn Kim trách ông ta không nghe lời mình rồi bảo: - "Ngày mai cứ đến chỗ quán cơm cũ tìm người nào" "đi chữ đại, trở lại chữ vương thì đón về".
Qua ngày sau, Nguyễn Kim và bộ hạ lại kéo nhau đi tìm. Họ quả thấy anh con trai hôm nọ bây giờ đang rượu say nằm trong quán cơm, đầu gối lên ngọn côn, hay tay bỏ xuôi xuống, hai chân dạng ra hai bên. Bỏ đi một chốc, đến lúc trở lại họ thấy Chổm đã cựa mình, lúc này ngọn côn trật lên khỏi đầu, hai tay bỏ ra trước ngực còn hai chân thì xếp bằng tròn. Bấy giờ Nguyễn Kim mới tin chắc anh chàng này là người mà thần nhân có ý mách cho mình, bèn giả cách vào quán ăn uống, chờ Chổm dậy sẽ tiến đến làm quen.
Chổm chợt tỉnh, thấy một người khăn áo có vẻ quyền quý đến sát giường mình, thì cầm côn chực bỏ chạy. Nhưng Nguyễn Kim đã giữ Chổm lại thưa rằng: -"Xin điện hạ đừng sợ". -"Ơ hay! Điện hạ nào. Tôi là thằng Chổm đây!". Thấy người quyền quý ấy có vẻ ân cần khi hỏi thăm cha mẹ và chỗ ở, Chổm an tâm trả lời: -"Tôi họ Lê, cha bị hổ ăn thịt, còn mẹ ở nhà". Nghe nói là họ Lê, bọn Nguyễn Kim mười phần đã chắc đến bảy tám, liền theo Chổm về đến tận nơi. Trước những người khách lạ, mẹ Chổm nửa mừng nửa sợ. Khi biết bọn họ có thiện ý, mới đưa ấn ngọc ra và kể rõ đầu đuôi.
Thế là từ đó Chổm cùng mẹ từ giã ngôi nhà nát ở ngoại ô lên đường đến Sầm Châu lo việc phục thù cho cha. Thanh thế quân Lê mỗi ngày một to. Vua Mạc nghe tin sai tướng đem sáu mươi vạn quân vào đánh. Qua bao nhiêu trận kịch chiến, quân Lê đại thắng. Rồi không bao lâu, quân của Chổm lại đánh tiến ra Bắc, Quân Mạc hễ thấy quân Lê đến đâu là chạy trốn như vịt.
Bấy giờ Chổm đường đường là một vị chúa uy thế lẫy lừng. Khi quân gia trên đường tiến vào cửa ô bỗng có một số người chủ hàng cơm ngày xưa bán chịu cho Chổm, đã chực sẵn để chào người quen và để đòi nợ cũ. Thấy thế, bọn lính tiền đạo toan bắt bọn vô lễ. Chúa Chổm ngăn lại rồi kể chuyện ăn chịu ngày còn hàn vi cho các tướng nghe. Đoạn bảo quân hầu lấy tiền ra trả. Lúc đó có nhiều người thấy kẻ kia đòi được nợ cũng xúm lại kể ơn nghĩa cũ: kẻ tính thành năm quan, người kể thành mười, v.v. thành ra một cuộc truy nợ đông như đám hội. Bọn quan hầu đếm tiền mãi không xiết vì con số chủ nợ mỗi lúc một tăng dần. Sau đó, bọn họ nghĩ ra được một kế là đứng trên kiệu vung tiền xuống cho ai nhặt được bao nhiêu thì lấy bấy nhiêu. Mọi người thấy thế đổ xô ra cướp. Dần dần quan quân tiến đến phố cũ như bây giờ là vườn hoa Cửa Nam. Một viên đại tướng nghĩ chúa mình sắp lên ngôi tôn mà khách nợ cứ chạy theo réo mãi như thế này thì còn thể thống gì nữa, mới viết vào một tờ giấy hai chữ "Cấm chỉ" dán ở giữa phố và sai một toán quân đóng lại đó, ra lệnh hễ thấy ai còn đòi nợ chúa nữa thì chém ngay. Nhờ thế, người ta mới thôi réo và thôi đuổi theo xe Chổm.
Chúa Chổm vào đến hoàng cung thì trời sắp tối. Thấy văn võ bách quan ai cũng mong muốn mình lên ngôi tôn ngay để yên lòng thiên hạ, Chổm bèn ngửa mặt khấn trời rằng: -"Hỡi Thượng đế, nếu tôi xứng đáng nối nghiệp nhà Lê thì xin quay mặt trời trở lại chính ngọ, bằng không thì thôi, tôi sẽ trở về chốn cũ làm ăn, giao quyền vị lại cho người khác". Khấn được một lúc, quả nhiên trời sắp tối bỗng sáng hẳn, mặt trời treo giữa đỉnh đầu. Chổm đường hoàng bước lên đàn làm lễ đăng quang, tự xưng hoàng đế. Lễ tất, mặt trời tự nhiên kéo một mạch về phương tây lặn mất. Trời bỗng lại tối sầm như mực; lúc mọi nhà thắp đèn lên thhì gà vừa gáy.
Ngày nay còn có câu tục ngữ Nợ như chúa Chổm và câu phong giao:
Vua Ngô ba mươi sáu tàn vàng
Thác xuống âm phủ chẳng mang được gì
Chúa Chổm mắc nợ tì tì
Thác xuống âm phủ kém gì vua Ngô
Ở chỗ vườn hoa Cửa Nam bây giờ, cũng do sự tích trên mà người ta còn gọi là "Ngã tư Cấm chỉ".
|
