Nội dung chi tiết

Cổ tay em trắng như ngà
Con mắt em liếc như là dao cau,
Miệng cười như thể hoa ngâu!
Cái khăn đội đầu như thể hoa sen
Gặp em cũng muốn làm quen
Nhưng sợ chê bùng, chê đen, chê già!

Bộ phận cơ thể người (BPCTN) đều là chất liệu được dùng trong cả hai thể loại đang xét. Ví dụ như: ánh mắt, đôi môi, bờ vai, mái tóc, hàm răng... Nhưng các BPCTN nói trên, trong ca dao trữ tình, được dùng để thể hiện cảm xúc nhớ thương, rung động của những người yêu nhau:

Cổ tay em trắng như ngà,
Đôi mắt em liếc như là dao cau.
Miệng cười như thể hoa ngâu
Cái khăn đội đầu như thể hoa sen.
- Mắt em trong như nước dừa xiêm,
Môi tròn tựa miếng đường thốt nốt.
- Mình về có nhớ ta chăng,
Ta về ta nhớ hàm răng mình cười.
BPCTN ở đây không dùng để biểu trưng. Nó là hình tượng thẩm mĩ, là vẻ đẹp khiến chủ thể trữ tình vương vấn, nhớ nhung hay đắm đuối, say lòng...Nhưng trong tục ngữ, BPCTN được dùng phản ánh sự đánh giá, nhận xét của nhân dân ta về con người hoặc nêu lên quan niệm về triết lí nhân sinh. Ví dụ: “Môi hở, răng lạnh” biểu trưng cho triết lí: “Hành động của người này có ảnh hưởng đến người khác; anh em ruột một nhà, đồng bào một nước nên che chở đùm bọc nhau.” [5]. “Vụng tay hay con mắt” biểu trưng cho hạng người làm thì thô vụng nhưng lại hay chê bai, phê phán người khác. Nói chung, BPCTN xuất hiện trong tục ngữ không phải với mục đích thẩm mĩ mà là phản ánh kinh nghiệm của nhân dân về khoa học nhân diện, thể hiện quan niệm “Trông mặt mà bắt hình dong”. Ví dụ về mái tóc, hàm răng: “Cái răng, cái tóc là gốc con người”, “Cá  tươi thì phải xem mang, người khôn xem lấy đôi hàng tóc mai”, “Đàn bà tốt tóc thì sang, đàn ông tốt tóc chỉ mang nặng đầu”; về đôi mắt: “Con mắt là mặt đồng cân”, “Người khôn con mắt đen sì, người dại con mắt nửa chì, nửa thau”, “To mắt hay nói ngang”, “Những người ti hí mắt lươn, trai thì trộm cướp, gái buôn chồng người”; về đôi môi: “Mỏng môi hay hớt, trớt môi nói thừa”, “Trai thâm môi, gái lồi mắt”, “Môi dày ăn vụng đã xong, môi mỏng hay hớt, môi cong hay hờn”...
Tóm lại, các nhóm chất liệu đều là phương tiện biểu đạt chung cho cả ca dao và tục ngữ. Chúng có thể được dùng với nghĩa đen và nghĩa biểu trưng. Biểu trưng của ca dao và biểu trưng của tục ngữ có sự tương đồng về tư duy liên tưởng nhưng nội dung biểu trưng của chúng không giống nhau vì mỗi thể loại có chức năng khác nhau. Biểu trưng của tục ngữ thiên về diễn đạt các phán đoán logic, các thao tác suy lí còn biểu trưng của ca dao thiên về phản ánh bức tranh đời sống xã hội, biểu đạt tư tưởng, tình cảm con người.

Tham khảo thêm:

Cổ tay em trắng như ngà,
Con mắt em liếc như là dao cau.

Dao cau là dao sáng loáng, sắc bén nhất trong các loại dao. Đem con dao cau ra ví von cùng con mắt của nàng con gái, người bình dân đã lột hết cái sắc sảo, đôi khi chanh chua nữa, của nàng. Nội ngồi tưởng tượng ra cái liếc bén ngọt đó cũng đủ nổi da gà đầy mình, huống hồ là đối tượng trực diện … Liếc thì cũng có vô vàn thứ : Liếc ngang liếc dọc ; liếc xuống liếc lên ; liếc ngược liếc xuôi ; liếc nghiêng liếc thẳng ; liếc ghét liếc thương ; liếc qua liếc lại ; liếc xéo liếc trộm ; liếc đu đưa ; liếc linh tinh ...