Góc Sân Và Khoảng Trời Cây đa làng
Trích trường ca "Khúc hát người anh hùng"
2
Cánh liếp khép hờ
Bà Chanh hãm đèn hạt đỗ
Những đám cháy
Tắt dần ngoài cửa sổ
Tiếng khóc chỉ còn
Tức tưởi
Ở nhà bên
Làng xóm bỗng lặng yên
Lặng yên đến không thể nào chịu nổi
Không gian nén những gì dữ dội...
Bà không hiểu sao
Bưởi vẫn chưa về
Lá khô sột soạt ngõ tre
Tiếng ếch ao bèo thủng thẳng
Tiếng khóc chìm dần trong im lặng
Lại thỉnh thoảng, nấc lên
Nghẹn ngào...
Sự im lặng hát rằng:
Lặng im của một nhát dao
Chém vào đá, giữa trời cao đất dày
Hỡi ai nát với cỏ cây
Hồn kêu thành gió những ngày bão giông!
Cụ Đình đẩy cửa
Lừng lững bước vào trong
Ngực phẳng như tảng đá
Rồi ngồi im như gốc cây to
Tay cụ phác ra một cử chỉ mơ hồ
Rồi cụ lại lắc đầu lặng lẽ
Trông cụ héo như cây đa làng bật rễ
Giọng cụ trầm và sâu:
- Con Bưởi đâu?
Tôi đến tìm nó hỏi
Ức thế này, làm sao mà chịu nổi?
Bà Chanh vội đứng lên
Khép kín cánh liếp vào
Bà thoáng thấy cuối trời
Long lanh ngôi sao
Sáng như giọt nước mắt...
Những đám cháy sẽ dần dần tắt
Nhưng lửa đang thắp lên
Ngàn vạn ngọn đèn
Đất nước đêm nay
Không ai bình yên...
Tiếng khóc lại nấc lên
Tức tưởi
Nhà bên...
Nhà ấy sáng nay
Ba người, giặc chặt đầu cắm cọc
Đồn Coóc mắt vằn tia đỏ nọc
Tay quay vù vù can đen
Đội Mâu đi bên
Cái tai cụt
giấu trong làn khói thuốc
Sau mỗi trận càn
Làng vãn thêm người quen thuộc
Bà thoáng rùng mình
Tiếng sương rơi rộp... rộp... mái gianh
Gợi dáng cành tre lả theo chiều gió
Tiếng xa vắng côn trùng trong cỏ
Gợi chiều sâu không cùng của đêm
Tất cả như bình yên
Tưởng xóm làng ta chưa bao giờ cháy
Tưởng máu bà con chưa bao giờ chảy
Tưởng đời mình chưa bao giờ trải qua
Những đổi thay và những vui buồn
Bằng cả bao đời xưa cộng lại...
Tiếng khóc nhà bên
Lại nấc lên
Tức tưởi
Cụ Đình rung động toàn thân
Xòe bàn tay vuông, bạc trắng vết chai sần
Cụ bỗng nói một giọng trầm rất lạ:
- Bà Chanh ơi
Chúng nó thịt người mình nhiều quá!
Rồi lặng im
Cụ lắc cái đầu:
- Con Bưởi đâu?
Tôi muốn tìm nó hỏi
Ức thế này
Làm sao mà chịu nổi?
Mái nhà gianh hát rằng:
Có đâu như ở nơi đây
Kẻ thù ác quá mức này - chưa thôi
Đau thương quá một kiếp người
Cầm gươm quá mấy chục đời nối nhau...
3
Tiếng chó vu vơ
Làm đêm thêm thẳm sâu
Sương xuống se se
Mặt đường cát bụi
Con đom đóm ướt cánh bay
Dạt vào cành ổi
Bỗng lao ra
Rạch một đường ngang đêm
Lửa trong tro
Chốc chốc lại bùng lên
Trong gió thổi
Như một điều muốn nói
Đêm dần khuya cao cao vòi vọi
Bỗng vút lên
Chót vót
Tiếng gà
Trẻ như thời trời đất mới sinh ra...
Cô Bưởi lắng nghe tiếng gà rừng rực
Thấy sức triệu người hồi sinh trong lồng ngực
Và cô đi
Bên đám cháy
Chưa tàn
Lửa hát rằng:
Quê tôi - những cánh rừng hoang
Chính trong cơn bão đại ngàn - tôi sinh
Nuôi tôi trong bếp nhà gianh
Ủ là một chấm - thổi thành biển khơi...
5
Toán giặc chạy xô cả lại
Mặt chúng xám đi. Hớt hải
- Chi đấy? Bay?
Tên lính cao gầy
Cổ ngẳng như cổ cò chết bão
Dong một cụ già mặt bê bết máu
Nách áo rách toang
Dáng lực lưỡng và điềm nhiên như cây đa làng
Tên lính cổ cò oang oang nói:
- Lão già này đã "đánh mìn" ngài Đội
Ngài ngã vật ra, chẳng biết có sao không?
Tụi nó cáng ngài về đồn rất đông...
Coóc chống can đen, đi đến
Cái chân bước nhẹ nhàng, uyển chuyển
Hắn bỗng nhìn thẳng căng vào mắt cụ già
Soi mói, cái nhìn như moi ruột gan ra
Cụ Đình bình thản:
- Lính của quan đồn đã cho tôi lựu đạn
Giết đội Mâu là việc của riêng tôi
Người Việt Nam
Không một ai được phản bội giống nòi
Thưa quan, quan hiểu chứ?
- Tên ông là gì?
Coóc vẫn lạnh lùng nhưng mắt đã vằn tia hung dữ
- Có thể gọi tôi
Là Đình, là Chùa, là Nhà, là Cửa
Tên tôi là: Dân-nước-bị-xâm-lăng
Từ thượng cổ đến nay
Chúng tôi
Không hề biết đầu hàng!
Coóc lệch mép cười thật là nham hiểm
- Nhà ông đâu?
- Ngoài thân tôi, tôi chẳng có gì sất
Tôi chỉ có hai bàn tay để cày xới đất
Đầu tôi có những câu thơ bất khuất
Của Mạc Đĩnh Chi từng đọc ở bên Tàu
Cụ nói chửa dứt câu
Mắt bỗng thoáng cái gì như là làn bụi
Hai má dần hằn nổi
Những ngón tay dài và thon
Vết những ngón tay tụ lại tím bầm
Hình dạng giống bản đồ nước Pháp
- Ông có giết, tôi cũng không đổi khác!
Giọng cụ Đình kiên nhẫn đến lạ lùng
Cụ ngẩng nhìn không trung
Mấy tia nắng cuối mùa
Lung linh trong đám mây rách nát
"Mày có giết, tao cũng không đổi khác"
Cụ nghĩ thầm:
"Thế là chúng bay
Không thể thuốn tới hầm
Mấy anh trinh sát cấp trên và con Bưởi ở
Với tấm bản đồ ngoằn ngoèo đường xanh đỏ
Chiến dịch lớn, quân ta sắp mở
Qu lựu đạn mình ném vào mặt đội Mâu
Xoay ngược quân thù về phía sau
Nếu phải chết, ừ thì mình chết
Ngoài vòm trời lồng lộng kia
Mình chẳng có gì để mà từ biệt"
Một tứ thơ cảm khái xưa của Mạc Đĩnh Chi
Bỗng làm cụ nôn nao
Ngực cụ gồ lên như sóng trào
Tiếng Coóc ngọt ngào
Vô nghĩa và vo ve như tiếng muỗi
- Mày nhớ xem, có thể là tên Bưởi
Đã dặn mày
Và mày biết nó còn ẩn nấp quanh đây?
- Vâng, tôi nhớ...
Khi các ông dìm dân tộc tôi trong máu lửa
Những Ba Đình, Bãi Sậy, Hương Khê...
Bao lớp người chết đi
Để lại mối thù cho người còn sống
Từ núi cao, sông dài, đồng rộng
Đã mọc lên vô số pháo đài
Từ bàn tay chai sạn cuốc cày
Vụt lớn dậy kho quân lương, kho đạn dược
Ông có thể giết tôi
Nhưng đất nước
Vẫn trường sinh
Ngoài khát vọng mọi quân thù!
Lũ lính đờ ra nhìn cụ giây lâu
Như gặp một cái gì kì lạ
Nhưng Coóc thì hiểu ra tất cả
Rằng:
Hắn phải một mình chống lại một nhân dân
Hắn phải một mình chống lại một dân tộc
Lần đầu tiên
Hẵn bỗng thấy mình thật là cô độc
Nỗi thất vọng sủi tăm
Chua chua trong óc
Hắn buông thõng hai tay và mặt cúi gầm
Một thoáng thôi
Mặt hắn lại hầm hầm...
- Tên Bưởi đâu? - Hắn hỏi
Tiếng xé rách qua kẽ răng chó sói
Hắn lồng như con trâu đực bị đòn đau
Chiếc can đen quay thành khói ngang đầu
Bỗng đột ngột bổ vào mặt cụ
Cụ vuốt mặt, lòng bàn tay thấy đỏ
Giơ hai tay, cháy hai mảnh mặt trời
Nhìn tên đồn, tưởng nổ cả con ngươi
Cụ hét như sấm nổi:
- Này Coóc
Mày muốn tìm tên Bưởi
Hãy tìm trong cái bụng đói của tao đây!
Tay cụ giật phanh vạt áo nâu dày
Phơi cái bụng phập phồng, phẫn nộ
Rơi xuống dưới chân, cúc áo to, cúc áo nhỏ
Đã khâu bởi đường kim vụng về...
Da thịt cụ tỏa ra mùi ở đợ, làm thuê
Tháng hai mưa phùn, tháng mười sương muối
Mùi bùn ngấu và mùi lúa mới
Mùi trăng non những đêm ngủ sân đình...
Đồn Coóc quay tít can đi quanh
Bỗng dừng lại, nheo mắt cười độc địa:
- Tao cho nổ trong bụng mày
Quả lựu đạn Mỹ
Khai không?
Ngực cụ cuộn lên đỏ bóng màu đồng
Rồi cụ đứng lặng im như hóa đá
Chỉ một chút mơ hồ
Thoảng rung trong gò má
Trong đuôi mắt nứt chân chim...
Nhà bên bỗng bật lên
Tiếng khóc nấc như cành khô gẫy
Coóc sai lính sục tìm ai vừa khóc đấy
Lôi chém ngay, cắm cọc bêu đầu
- Tên Bưởi đâu?
Chỉ ba phút nữa
Bụng mày tao sẽ mổ
Và nhét vào trong, quả lựu đạn Hoa Kỳ
Một phút
Hai phút
Trôi đi...
Thời gian rỏ từng giọt máu!
Cụ bỗng kêu to:
- Xóm làng ơi
Ai có nghe thì nhắn lại hộ tôi
Tôi còn nợ bà Tròn lưng thúng thóc
Nợ ông Ba Yên hai chục bạc
Còn bác Xoan tôi hứa lợp giúp nhà
Bây giờ tôi đi xa
Cho tôi xin những gì tôi còn nợ...
Nắng hát rằng:
Gớm cho lựu đạn Hoa Kỳ
Nổ trong bụng cụ còn gì là thân
Tâm hồn của một người dân
Đã thành ánh sáng trong ngần hôm nay...
1974