Mùi hương Chương 21-22
Gã không định cạnh tranh với Baldini hay với bất kỳ một nhà chế nước hoa trưởng giả nào.
Nó muốn đi ngay xuống miền Nam để có thể học ở đó những kỹ thuật mới như ông già đã nói. Nhưng đâu có thể được. Nó chỉ là một đứa học nghề, có nghĩa chẳng là cái thớ gì cả. Nghiêm khắc mà nói, Baldini giải thích sau khi nỗi mừng rỡ ban đầu vì Grenouille sống lại qua đi, nghiêm khắc mà nói thì nó còn kém cả sự chẳng ra cái thớ gì, vì một đứa học việc đúng đắn phải có được gốc gác chính thức đàng hoàng, họ hàng cùng giai tầng xã hội và một giao kèo học nghề; cả ba thứ nó đều không có. Tuy vậy Baldini vẫn muốn giúp nó một ngày kia có được chứng chỉ thợ lành nghề, chỉ vì đã cân nhắc năng khiếu không dễ có của Grenouille, hạnh kiểm tốt của nó trong tương lai và vì lòng tốt không bờ bến của ông, thứ mà ông không bao giờ có thể từ bỏ nổi; dù rằng lòng tốt ấy thường đem hại đến cho ông.
Dĩ nhiên cần khá lâu, ngót ba năm, để hoàn thành lời hứa của sự hảo tâm này. Trong thời gian ấy, có Grenouille trợ giúp, Baldini đã thực hiện được giấc mộng đầy tham vọng của mình. Ông thành lập một xí nghiệp ở Faubourg Saint-Antoine; những nước hoa độc đáo của ông được ưa chuộng trong hoàng cung và ông nhận được đặc quyền của hoàng gia. Nước hoa hảo hạng của ông bán sang tận Petersburg, tới Palermo, tới cả Copenhagen. Thậm chí một thứ đặc biệt có mùi xạ hương rất được ưa chuộng ở Constantinople dù họ thừa nước hoa, như Chúa biết đấy. Trong những cửa hàng sang trọng ở Luân Ðôn cũng thơm nức nước hoa của Baldini như trong hoàng cung ở Parma, trong cung điện ở Warschau_ cũng không khác lâu đài của bá tước Von und zur Lippe-Detmold. Sau khi tưởng đã cam phận sống nốt tuổi già nghèo túng ở Messina, Baldini dứt khoát trở thành nhà chế nước hoa lớn nhất châu Âu và là một trong những công dân giàu nhất Paris vào năm ông bảy mươi tuổi.
Ðầu năm 1756, lúc này ông đã tậu thêm ngôi nhà bên cạnh trên Pont au Change, chỉ để làm chỗ ở, vì ngôi nhà cũ ngập tới tận nóc, không phải nói ngoa, với hương liệu và đồ gia vị, ông ngỏ ý với Grenouille rằng ông sẵn lòng trả tự do cho gã(43), tất nhiên chỉ với ba điều kiện: thứ nhất trong tương lai gã không chế tất cả những nước hoa đã chế dưới mái nhà của Baldini và cũng không đưa công thức cho ai khác; thứ hai là gã phải đi khỏi Paris và không trở lại bao lâu Baldini còn sống và thứ ba là gã phải tuyệt đối giữ kín hai điều kiện trên. Gã phải thề trước mọi vị thánh, trước vong linh khốn khổ của mẹ gã và trên danh dự của chính gã.
Grenouille thề ngay dù chẳng hề có danh dự, cũng chẳng tin vào thánh hay vong linh khốn khổ của mẹ gã. Gã sẵn sàng thề mọi thứ, chấp nhận mọi điều kiện vì gã muốn có được chứng chỉ thợ lành nghề khôi hài kia để có thể sống kín đáo, đi lại không bị trở ngại và tìm được chỗ làm. Những chuyện khác gã chẳng màng tới. Những điều kiện kia nào có nghĩa gì! Không được trở lại Paris ư? Gã cần gì Paris chứ! Gã biết Paris tới tận ngóc ngách hôi hám cuối cùng, dẫu đi đâu gã cũng đều có Paris trong người từ nhiều năm rồi. Không được chế những nước hoa độc đáo của Baldini, không trao công thức cho người khác ư? Làm như gã không thể sáng tạo ra hàng nghìn thứ khác tốt bằng và tốt hơn nếu gã muốn! Nhưng gã đâu có muốn. Gã không định cạnh tranh với Baldini hay với bất kỳ một nhà chế nước hoa trưởng giả nào. Gã đâu có ý định làm giàu với nghệ thuật của gã, ngay cả chỉ để sống cũng thế, khi gã có thể làm cách khác. Gã muốn bộc lộ thứ gã tàng trữ trong lòng mà gã cho rằng tuyệt vời hơn tất cả những gì ngoại giới cống hiến; gã không muốn gì khác hơn thế cả. Cho nên điều kiện của Baldini đối với gã không phải là điều kiện.
Gã ra đi vào mùa xuân, một sáng sớm tháng Năm. Gã nhận được của Baldini một túi đeo lưng nhỏ, một cái áo thứ hai, hai đôi vớ, một khúc dồi to, một cái chăn thô và hai mươi lăm quan. Baldini nói thế là quá nhiều so với những gì ông có bổn phận cung cấp, nhất là Grenouille không trả tí tiền học nào cho sự đào tạo chu đáo mà gã đã hưởng. Ông chỉ bị bó buộc cho gã hai quan tiền đi đường, thế thôi. Nhưng mà ông không thể chối bỏ lòng tốt của mình cũng như tình cảm sâu đậm chất chứa trong trái tim ông trong suốt bao năm dành cho thằng Jean-Baptiste giỏi giang. Ông chúc gã nhiều may mắn trong cuộc hành trình và một lần nữa nghiêm khắc cảnh cáo gã đừng quên lời thề. Rồi ông đưa gã ra tới cổng dành cho người làm, nơi xưa kia ông đã gặp gã, để gã đi.
Ông không đưa tay cho gã bắt, tình cảm của ông chưa đủ sâu đậm đến thế. Ông chưa bao giờ bắt tay gã. Ông luôn luôn tránh đụng chạm tới gã do một thứ ghê tởm mù quáng như thể có nguy cơ gã làm ông lây bệnh, làm ông ô uế. Ông chỉ nói gọn lỏn adieu(44)_. Grenouille gật đầu rồi khom người lại, ra đi. Ðường phố không một bóng người.
22
Baldini nhìn theo gã lê bước qua cầu, sang bên hòn đảo, nhỏ thó, khom người, mang túi trên lưng như mang cái bướu, nhìn từ sau chẳng khác một ông già. Tới khúc ngoặt của con hẻm nơi Tòa án Tối cao_(45) thì gã biến khỏi tầm mắt và ông nhẹ hẳn người.
Ông chưa bao giờ mến gã, chưa hề; bây giờ thì ông có thể dứt khoát thú nhận được rồi. Suốt thời gian ông cho gã ở và moi móc gã ông không thoải mái chút nào. Ông cảm thấy như một người ngay thật lần đầu tiên làm một việc bị cấm đoán hay chơi gian một ván bài. Vẫn biết khả năng việc làm này bị phát giác nhỏ thôi mà triển vọng thành công thì vô cùng lớn nhưng lòng bất an và lương tâm cắn rứt cũng lớn không kém. Quả thật, suốt mấy năm ấy không một ngày nào ông không bị đeo đuổi bởi ý nghĩ không vui rằng rồi ông sẽ phải đền bù bằng cách nào đó vì đã giao du với gã. Ước gì được trôi chảy, ông không ngớt lo âu cầu khấn, ước gì mình có thể gặt hái thành công từ sự mạo hiểm này mà không phải đền bù gì! Ước gì mình thành công! Ðiều tôi làm không đúng thật đấy, nhưng Chúa sẽ nhắm mắt làm ngơ, chắc chắn Người sẽ làm ngơ! Trong đời tôi Người đã trừng phạt nặng nề nhiều lần mà chẳng vì lý do gì cả, nếu lần này Người có thái độ làm hòa thì cũng đúng thôi. Tôi đã phạm tội gì nào, nếu như quả đó là tội? Cùng lắm là tôi đã hơi vượt quá điều lệ của phường hội qua việc lợi dụng năng khiếu tuyệt vời của một thằng thiếu kinh nghiệm và nhận vơ năng lực của gã làm của tôi. Cùng lắm là tôi đã đi chệch một ít khỏi đường mòn truyền thống đầy tư cách của ngành thủ công. Cùng lắm là hôm nay tôi làm cái mà hôm qua tôi lên án. Thế đã phải là tội ác chưa? Những kẻ khác lừa bịp cả đời. Còn tôi mới chỉ gian dối chút xíu vài ba năm nay thôi. Cũng chỉ tại vì ngẫu nhiên mà cơ hội ngàn năm một thuở ấy đến với tôi đấy chứ. Cũng có thể không ngẫu nhiên đâu, có thể chính Chúa đã gửi tay phù thủy ấy đến nhà tôi để bù cho những ngày tôi bị Pélissier và lũ bạn gã hạ nhục. Có thể Chúa không hoàn toàn ưu ái tôi đâu mà chỉ trừng phạt Pélissier thôi! Có thể lắm chứ! Chúa làm cách nào để trừng phạt Pélissier nếu không nâng đỡ tôi? Như thế thì sự may mắn của tôi là phương tiện để Chúa thực hiện sự công bằng và tôi không những được phép mà còn phải nhận và không cần xấu hổ hay hối hận chút nào...
Baldini vẫn thường nghĩ như thế trong những năm qua, sáng sáng khi ông xuống cửa tiệm qua cái cầu thang hẹp cũng như chiều chiều khi ông ôm két lên lầu đếm những đồng tiền vàng và bạc nặng trịch và đêm đêm khi ông nằm cạnh thân thể gầy đét ngáy vang của vợ, không thể nhắm mắt vì sự may mắn làm ông quá sợ.
Nhưng bây giờ rốt cuộc những ý nghĩ gở ấy qua rồi. Người khách lạ lùng đã đi khỏi và sẽ không bao giờ quay lại nữa. Còn sự giàu có ở lại và vững bền mãi mãi. Baldini đặt tay lên ngực, cảm thấy qua làn vải áo quyển sổ nơi trái tim. Sáu trăm công thức đã ghi trong ấy, phải nhiều thế hệ nhà chế nước hoa mới hòng thực hiện được. Nếu như hôm nay ông mất hết tất cả thì trong vòng một năm, chỉ với quyển sổ tuyệt vời này thôi, ông sẽ lại giàu. Nói thật, ông còn đòi hỏi gì hơn!
Mặt trời buổi sáng phía trên đầu hồi các nhà đối diện chiếu ánh nắng vàng ấm lên mặt ông. Baldini vẫn nhìn về hướng Nam, xuống con đường dẫn đến Tòa án Tối cao, cảm thấy thật dễ chịu khi không còn nhìn thấy Grenouille nữa và quyết định sẽ hành hương sang Nôtre-Dame ngay hôm ấy để cúng một đồng tiền vàng vì chan chứa biết ơn, sẽ thắp ba ngọn nến, quỳ xuống tạ ân Chúa đã ban cho ông thừa thãi may mắn và tránh cho ông không bị báo thù.
Nhưng trớ trêu sao lại có chuyện xảy đến giữa chừng. Ngay khi ông định đi sang nhà thờ vào lúc xế trưa thì có tin đồn ầm là Anh đã tuyên chiến với Pháp. Thật ra thì chẳng có gì đáng lo lắng cả. Nhưng đúng hôm ấy Baldini định gửi một chuyến hàng nước hoa sang Luân Ðôn nên ông dời lại việc đi sang Nôtre-Dame để vào phố lấy thêm tin tức rồi đi tiếp đến xí nghiệp ở Faubourg Saint-Antoine, hủy ngay việc gửi hàng sang Luân Ðôn. Tối đến nằm trên giường ông chợt nảy ra một sáng kiến thiên tài ngay trước khi chìm vào giấc ngủ: nhân cuộc chiến tranh sắp xảy ra để tranh giành thuộc địa ở Tân Thế Giới ông định sẽ tung ra một nước hoa có tên Prestige du Québec_(46), một mùi thơm quả cảm làm từ nhựa cây mà sự thành công của nó chắc chắn thừa bù đắp cho vụ bỏ buôn bán với Anh. Matre Baldini ngả cái đầu già nua đần độn lên gối, nhẹ cả người với ý nghĩ ngọt lịm kia, thấy cả sức đè của quyển sổ dễ chịu hẳn, ông chìm trong giấc ngủ và không bao giờ dậy nữa.
Số là đêm hôm ấy xảy ra một tai biến nhỏ mà sau đó ít lâu là lý do để có chiếu chỉ ra lệnh dần dần phá sập mọi nhà trên tất cả các cầu ở Paris: mạn Tây của Pont au Change, giữa trụ cầu ba và bốn, sụp mà không rõ nguyên nhân. Hai ngôi nhà đổ ụp xuống sông bất ngờ đến nỗi không có thể cứu được một ai cả. May mắn sao chỉ có hai người chết, Giuseppe Baldini và vợ ông, bà Teresa. Những người giúp việc, chẳng biết được phép hay không, đều đi ra ngoài cả. Còn Chénier mãi hửng sáng mới chếnh choáng về nhà, đúng hơn phải nói là muốn về nhà vì ngôi nhà không còn đó nữa, liền bị suy nhược thần kinh. Ông đã tận tụy ba mươi năm ròng với hy vọng được Baldini chọn làm người thừa kế trong di chúc vì ông này không con cái cũng không thân thích. Bây giờ bỗng nhiên cả gia sản biết mất; tất cả, nhà, cửa hàng, nguyên vật liệu, xưởng, ngay cả Baldini, thậm chí cả tờ di chúc biết đâu lại chẳng cho ông cái xí nghiệp làm của riêng!
Chẳng tìm thấy gì cả, xác không, tủ tiền không, quyển sổ với sáu trăm công thức cũng không. Cái duy nhất còn sót lại của Giuseppe Baldini, nhà chế nước hoa lớn nhất châu Âu là một mùi trộn lẫn xạ hương, quế, giấm, oải hương và hàng nghìn thứ khác tràn ngập sông Seine từ Paris tới tận Le Havre suốt mấy tuần liền.
Hết chương 22. Chương tiếp theo sẽ được cập nhật trong thời gian nhanh nhất.