Bốn mùa, Trời và Đất Chương 3
Muối và tiêu
Khoảng thời gian mười năm, giữa tuổi bốn mươi và năm mươi, người Pháp gọi là “tuổi muối tiêu”. Người ta ám chỉ mái tóc, màu đen hạt tiêu đã bắt đầu lẫn với những sợi trắng màu muối mang vẻ thông thái. Ngụ ý nói người ở tuổi này đã điềm tĩnh hơn: không còn cay nghiệt và nóng vội, muốn gìn giữ và cứu vớt. Người ta cũng ngụ ý nói về cuộc đời, ở tuổi này đã buồn tẻ hơn, nhạt nhẽo hơn.
Liệu cuộc sống ở tuổi giữa bốn và năm mươi, giữa muối và tiêu, có buồn tẻ nhạt nhẽo hơn chăng? Đôi khi có vẻ như cuộc sống chưa bao giờ đích thực và sinh động như thế. Giữa tuổi bốn và năm mươi, người ta không sống vì những mục tiêu xa và cũng không sống cho khoảnh khắc, không tham lam như lớp trẻ và tuổi già: đó là tuổi chúng ta sống cho thực tại, cho ngày và đêm, sống thực cho ngày hôm nay, từ khi thức giấc đến lúc thiếp ngủ, cẩn thận và biết ơn, tinh tường và nhẫn nại, gần như hạnh phúc. Vì không có hạnh phúc nào khác, chỉ có sự tìm tòi, chấp nhận và hiểu biết thực tại.
Thế giới chưa phải một màu xám... chỉ như đầu tháng Mười, vào một buổi chiều sương giăng. Đâu đó văng vẳng tiếng nhạc, nắng vẫn chiếu trên những ngọn núi, ở một nơi nào đó người ta vẫn suy nghĩ và hiểu ta, ở đâu đó chúng ta vẫn còn công việc trong thế giới này... ơn Chúa! Hãy dừng lại và lặng im, khoanh tay trước ngực và mỉm cười, giữa bốn mươi và năm mươi, giữa muối và tiêu.
Con voi
Tôi nhìn thấy một con voi mẹ bị nhốt đã giẫm chết chú voi con do nó đẻ ra. Thời gian qua đi, con tim và trí tuệ mỗi ngày một yếu, đến lúc tôi muốn tha thứ và muốn hiểu. Nhưng mọi hiểu biết và trải nghiệm đều chỉ dạy tôi rằng, chỉ có một điều đáng quý duy nhất mà vì nó ta đáng sống, điều đó là tự do. Tôi bắt đầu thông cảm với con voi mẹ.
Tháo nhẫn
Tháo nhẫn, tháo đồng hồ, bằng một động tác hờ hững và lãnh cảm ném đi tất cả những gì ta đã sưu tầm, gìn giữ và mang theo trong cuộc đời; vẫn nghe thấy những âm thanh của thế giới, nhưng đôi mắt đã khép hờ, như người lữ hành sau một chặng đường dài vào nghỉ chân ở một quán trọ lạ. Ta vẫn nghe thấy thế giới, nhưng chỉ như người lữ hành nghe thấy những tiếng động của phố xá trong cái thành phố mà ông ta không có liên quan gì, cái thành phố mà niềm vui và nỗi lo lắng, sự trụy lạc và đức hạnh, hệ thống luật pháp và những điều cấm kỵ của nó chẳng động chạm gì đến người khách tạm, người qua đường, người xa lạ. Tháo nhẫn, tháo đồng hồ, từ từ gỡ bỏ tất cả những gì mà ta tưởng rằng không thể sống thiếu chúng. Quên hết những tham vọng, sự kiêu ngạo, thèm khát, sự căng thẳng của công việc, quên đi gương mặt của những người thân yêu, như người ngủ quên đi những hình ảnh của ban ngày. Còn nghe thấy thế giới, nhưng không để tâm tới nữa, còn nhớ, nhưng không mỉm cười nữa, vì ký ức không còn đau đớn. Tháo nhẫn, tháo đồng hồ, trút bỏ áo quần, tước hiệu, nhiệm vụ, ném bỏ cả thể xác, cái khối cơ thể mòn mỏi và đáng ngờ này, tắt hết đèn, còn lại một mình, không còn run lập cập nữa, chìm vào giấc ngủ, ngủ say.
Phản đối, hoài nghi, lúc ba giờ chiều
Nhưng tôi không muốn thế giới này! Tôi không cần đến điều mà những con người ấy gọi là thành công, không cần cuộc sống xã hội, không muốn trở thành một chàng dễ chịu và một dandy lịch thiệp trong đám hội hè, tôi không muốn được người ta khen như vuốt ve một chú chó dacshund(1), tôi không quan tâm đến sự hiểu lầm vĩnh viễn ấy - sự thỏa thuận của họ và lời thề của tôi. Các vị hãy hiểu rằng tôi không phải là bạn của các vị. Thì đúng, tôi cũng không phải là kẻ thù của các vị. Việc của các vị đâu phải là việc của tôi. Thành quả của các vị đâu phải mơ ước của tôi. Tôi liên quan tới các vị cũng chỉ như một con mèo rừng liên quan đến một con cáo hay con diều hâu. Tôi muốn trở về với nòi giống và nghề nghiệp bí ẩn của mình, sống, đau khổ, lao động và chết. Hãy tha thứ cho tôi.
Đáng ngờ
Tôi ngồi buồn một mình trong quán cà phê, nhìn ra cửa sổ, không hiểu nổi thế giới. Bỗng nhiên tôi cảm thấy một tia sáng ngờ vực còn rõ hơn cả sự động chạm: có ai đó theo dõi mình. Người theo dõi ngồi ở bàn bên cạnh, có thể một gã cớm chìm, một tên mật vụ, một nhà tâm lý học, hay một gã thăm dò quan điểm chính trị. Tôi cảm thấy khó chịu, thì ra mình là một kẻ đáng ngờ.
Nhưng tôi đâu có là thành viên của một đảng phái nào, tôi đóng thuế đầy đủ, không trộm cắp, không giết người, và đã từ lâu tôi không ham muốn vợ người khác, vì tôi đã bằng lòng với việc không có giải pháp trên mặt đất giữa con người với con người, giữa đàn ông và đàn bà. Sao tôi lại đáng ngờ? Tôi có tội lỗi gì? Và tôi chợt hiể u: Tôi đáng ngờ vì tôi suy nghĩ.
Vũ khí
Sự thông tuệ, nếu có, không phải là một tấm giáp; mũi giáo độc ác của tham vọng và nỗi sợ hãi sẽ đâm thủng tấm giáp ấy. Tư tưởng trí tuệ không phải là những vũ khí vô địch; chúng chỉ là những khẩu hỏa mai han gỉ, nếu không được nạp bằng những viên đạn của lòng bác ái. Sự trào lộng, sự bất cần cũng không bảo vệ nổi ta; tốt hơn hết là ta trút bỏ chiếc áo giáp lạnh lùng ấy và đứng đối diện với thế giới không cần giáp mũ.
Vậy ta chiến đấu bằng gì? Bằng bí mật, bằng im lặng, bằng sự phản kháng?... Có lẽ tốt nhất là bằng cách ta trở nên không dễ bị tổn thương, nếu từ bỏ mọi nhu cầu trói buộc ta với mặt đất này, bằng cách chuẩn bị cho công việc nghiệt ngã, không khoan nhượng của ta trong im lặng. Vì có hai cuộc đời và hai loại công việc: như một tù nhân ban ngày dán túi nylon, đêm đến dùng giũa cắt song sắt của ngục tù, ngươi chớ tin rằng những gì ngươi nhìn thấy ở ta, sự đánh giá của dư luận về ta là ý nghĩa thật công việc của ta và cũng có nghĩa là ta. Ta làm gì ư? Rồi sẽ đến lúc mi biết... Ta muốn được giải thoát. Cho đến khi ấy, ta sắp xếp lại vũ khí của mình, và cẩn thận cắt đôi chiếc bánh mì mà cái xã hội nô lệ này bố thí cho ta để tìm chiếc giũa.
Chiếc dây lưng
Chiếc dây lưng được bày bán trong cửa một hiệu bán găng tay, và người phụ nữ dịu dàng dễ thương ấy không cưỡng lại nổi sự cám dỗ của nó. Chiếc dây lưng giá mười lăm pengő_, mỏng mảnh, tết từ những sợi da màu boóc đô, được ghim bằng những chiếc khuy đồng, hơi giống như chiếc roi ngựa mà người xà ích thường thúc ngựa kéo cỗ xe tam mã trong những tiểu thuyết của Turgenev, hơi giống dây bện tóc của các kỵ sĩ thời Trung đại, tóm lại là rất tuyệt. Vì thế mà nàng xem xét kỹ lưỡng và ngần ngừ trong giây lát, rồi nàng vào quầy bán găng và mua chiếc dây lưng.
Nàng mua nó vào lúc trưa, buổi chiều nàng thay đồ, thắt chiếc dây lưng mới lên vòng eo rồi đến chỗ bạn tình. Chàng toàn nói những chuyện đâu đâu, không hề để ý đến chiếc dây lưng mới. Nàng chờ một lát, rồi thở dài và bắt đầu trút bỏ y phục. Giữa chừng, khi cởi đến thắt lưng, nàng mân mê chiếc dây lưng và chợt hiểu vì sao mình lại bỏ ra mười lăm pengő_ để mua nó. Phải rồi, nàng đã mua để bây giờ tháo bỏ nó ra.
Thiếu nữ
Thiếu nữ bất chợt cười, như vô cớ. Tất cả bỗng như bừng sáng. Nàng cười, vì cảm thấy niềm vui toát ra từ cơ thể trẻ trung của nàng hoặc vì nàng nhớ tới hương vị ngọt ngào của món bánh kem, hay vì nàng chợt nhớ tới nụ hôn đầu tiên nàng mới nhận được ngoài hành lang trong đêm vũ hội, khi từ trong phòng lớn vọng ra tiếng nhạc mê say, tha thiết của vũ điệu valse. Nàng cười như thế, bằng cả thân thể nàng, từ những ngón tay, đôi vai tròn và đôi chân thon thả. Nàng không phải là một thiếu nữ thông minh, nhưng nàng trẻ. Nàng chưa hạnh phúc, chỉ mới mừng rỡ. Nàng còn chưa mong muốn gì, nàng chỉ có mặt trong cuộc đời. Tôi nhìn thiếu nữ hết sức sùng mộ, và cúi rạp mình trước tuổi trẻ.
Không khí
Không khí trở nên dịu hơn về đêm, cứ như thế giới cũng hiểu rằng giận dữ không giải quyết nổi điều gì. Chỉ có thể hành động bằng thù hận, nhưng sự giải toả lại cao hơn hành động. Con người biết khoan hòa sẽ thanh thản. Mùa xuân, trời đất cũng khoan hòa như thế. Cây cối còn vật vã trong rừng, trơ trụi, với những lưỡi kiếm tuốt trần. Nhưng thung lũng đã trải rộng ra, như một người tình mệt mỏi dang rộng đôi tay. Đâu đó nghe văng vẳng tiếng đu quay. Một thứ gì đó khẽ lướt nhẹ trên mặt. Tôi không tin vào hạnh phúc, nhưng tôi vui vì khoảnh khắc tĩnh lặng trong thế giới này.
Một câu hỏi cần thét lớn
Sao ngươi cứ đeo đẳng ta, nỗi ưu phiền bẩn thỉu kia, sao ngươi bước vào căn phòng trước khi ta vào, nằm xuống giường trước khi ta nằm - nơi vắng ngươi lẽ ra là niềm vui và sự yên tĩnh chờ ta, sao ta cứ cảm thấy dấu vết của ngươi trên mọi thứ ta động chạm, trên tất cả cốc chén ta uống, trên những đôi môi ta cúi xuống? Ta không chăm chút ngươi - nỗi ưu phiền, không chiều chuộng ngươi, không chào đón bóng hình ngươi. Ta gào lên phủ nhận ngươi, ta thét lên đòi niềm vui sống vô tư và thanh thản, ta không dùng các mỹ từ để ngợi ca ngươi, ta không tin rằng ngươi là sự thật. Ta chỉ biết rằng ngươi tồn tại. Ta thù ghét ngươi.
Cắt đứt
Khi họ “cắt đứt” quan hệ với nhau, người ta cắt đứt thứ chất liệu gì? Từ ngữ Hungary rất chính xác, gợi cảm; rất nên chú ý đến ý nghĩa sâu xa và tượng trưng của chúng. Vậy thì khi hai con người chia tay nhau, họ đã “cắt đứt” thứ gì, đúng là trong những giây phút ấy, một sợi dây mỏng mảnh nào đó đã đứt, một sợi chỉ dệt bởi cảm xúc, sự quyến luyến, sự hưng phấn, hiếu kỳ, nỗi u buồn, khát vọng, mỏng manh và siêu nhiên hơn cả một tia sáng, nhưng vẫn là một sợi dây có thực đã ràng buộc họ. Sợ dây ấy đứt vì họ đã “cắt đứt”, và giờ đây không còn gì ràng buộc họ, những con người từng có sự ràng buộc lẫn nhau không hề đơn giản. Trái Đất đã tách khỏi Mặt Trời, tư tưởng đã tách khỏi cảm xúc và cuối cùng Jancsi đã rời Juliska như thế. Giờ đây cả hai nhìn lên bầu trời, và họ nghĩ “cắt đứt” là chuyện riêng tư. Nhưng những lúc như thế, trong vũ trụ cũng đang diễn ra một điều gì đó.
Phản xạ
Những nghiên cứu của Pavlov_(*) đã chứng minh rằng, các loài vật hình thành phản xạ từ sự cảm nhận trải qua thời gian ba thế hệ. Một con chuột, cứ mỗi lần bỏ thức ăn vào cũi cho nó người ta lại rung chuông, sẽ nhận ra rằng giữa bữa ăn và tiếng chuông có mối liên hệ. Con của nó sẽ biết điều đó sau 500 lần rung chuông, cháu nó sẽ học được nghệ thuật sống sau 50 mươi lần, chắt nó chỉ cần nghe tiếng chuông rung là lập tức mò ra, vì những kinh nghiệm của tổ tiên biến thành phản xạ trong đời con cháu.
Tất nhiên không chỉ các tuyến tụy và những dây thần kinh động vật hoạt động theo phản xạ có điều kiện như thế, trải qua hàng ngàn năm phát triển, mỗi tuy n bài tiết bên trong cơ thể đều học thuộc bài học, và không chỉ ở loài chuột. Chẳng hạn chính các tuyến nội tiết ấy đã mách bảo cho tôi biết rằng, người đàn bà đi về phía tôi trong tiền sảnh nhà hát kia sẽ làm tôi chết mê chết mệt; vì nàng mà sau này tôi sẽ tự treo cổ, vào một buổi sớm buốt giá, ở Hüvôsvôlgy(1). Hoạt động của các tuyến nội tiết của tôi trong thi ca và ở mục tin ngày có tên gọi trên thực tế là: tình yêu. Trong giây phút này tôi còn tin rằng tình yêu là điều bí ẩn, tuyệt vời, sùng mộ. Nhưng sự trải nghiệm, tiếng nói của lý trí nhắc tôi rằng sự rung động này chính là một phản xạ. Liệu có đúng vậy không? Có thể, nhưng tôi bắt đầu tin ở điều kỳ diệu, và không muốn chấp nhận đó chỉ là phản xạ. Chính vì thế mà tôi cứ nhắc đi nhắc lại một cách đơn điệu: “Tình yêu, tình yêu.”
Giải ngũ
Đúng, những tình yêu lớn sẽ qua đi, những dòng cảm xúc lớn, hào nhoáng, kiểu cách, phô trương, sáo rỗng sẽ trôi đi như những con sông mênh mang, đến một ngày sẽ ngừng chảy, cạn kiệt, sẽ mất hút vào biển cả và thời gian. Những cảm xúc sẽ qua đi, đám khói của những tình cảm lớn sẽ tan. Và sự trải nghiệm sẽ tới, như bóng hoàng hôn đến vào những chiều tối mùa hè. Nó sẽ khép kín và hóa giải tất cả. Anh sẽ hồi tưởng, mỉm cười và không hiểu: tất cả có ý nghĩa gì, nếu như cả nỗi đau cũng không còn nữa?
Và khi bóng hoàng hôn mỗi lúc thêm tối hơn, gió đã bắt đầu rền rĩ trên những ngọn cây đen thẫm, làm rung những ô cửa sổ và gào thét trên những ống khói, một mình trong cuộc đời, giữa những hồi ức, anh sẽ hiểu rằng những tình cảm đã qua đi là nội dung bí ẩn, là dòng chảy mạnh mẽ của cuộc đời anh. Cái sức mạnh vô danh và phi lý ấy là động lực vận hành cơ cấu cuộc đời anh. Chính vì thế mà anh can đảm và hèn nhát, liều lĩnh và sáng tạo, từng trải và dũng cảm. Tình cảm không có nghĩa là những tình yêu rồi sẽ qua đi, dòng chảy tăm tối và đau đớn không còn lướt qua con tim anh, tất cả đã hết. Nhưng việc của anh vẫn là trải qua nhiều thất vọng như thế. Thế giới sáng tạo như thế, từ thất vọng và đau đớn. Giờ thì anh đã có thể ra đi, như một người lính giải ngũ, vì anh đã chịu nhiều đau khổ.
Tội lỗi
Tội của tôi không phải là đã nói ra điều này điều nọ, cũng không phải chỉ là những hành động của tôi: tôi không cướp bóc của bà góa và con trẻ, không cho người nghèo vay nặng lãi, không trả tiền công ba mươi xu một giờ. Tuy nhiên tôi vẫn là kẻ có tội. Tội của tôi đơn giản là tôi đã sống.
Có vẻ như con người ta bao giờ cũng sống để chống lại một hay một số người nào đó. Người ta bao giờ cũng sống tranh phần mật mỡ, phần công việc, mơ ước và hạnh phúc của một ai đó. Tội lỗi của tôi đơn giản là tôi đã sinh ra và đã sống trên thế gian này. Một tội lỗi lớn. Tôi bắt đầu hiểu ra rằng người ta không tha thứ và cũng không thể tha thứ cho tôi.
Rối loạn khái niệm
Chàng trai trẻ bồng bột ấy, anh chàng petroleur_(1) của các salon, lớn tiếng rao giảng chiêu bài “tình yêu tự do”. Tôi vừa nghe những lời lên án, lời khích lệ hăng hái của anh ta, vừa hút thuốc và suy nghĩ.
- Trong cuộc đời - tôi nghĩ - không phải sự dốt nát gây nên nhiều phiền toái nhất, mà là sự rối loạn khái niệm của văn chương. “Tình yêu tự do” là gì vậy? Tình yêu không phải là tự do, mà là nô lệ, cũng như mọi quan hệ của con người, cha mẹ và con cái, vợ và chồng, tình nhân và bè bạn, tất cả đều sống trong nô lệ. Sẽ đến lúc mọi người đều muốn thoát ra khỏi sự ràng buộc ấy, trốn chạy thành công là hãn hữu, không thành công là phổ biến. Nhưng tình yêu thì không thể “giải thoát”, vì đó không phải là mục đích của nó: quan hệ bí ẩn này chỉ tồn tại tới khi nào nó còn ràng buộc những kẻ đã trở thành tù nhân của nó trong sự nô lệ. Người ta có thể đòi hỏi ở tên kẻ cướp lòng tốt, tình trắc ẩn và cảm thông theo cách đúng như thế, hay đòi hỏi người mù thấy ánh sáng, tóm lại là đòi hỏi sự vô nghĩa và bất khả. Ta hãy làm rõ các khái niệm. Tên kẻ cướp chỉ là chính hắn khi hắn cướp của giết người. Người mù cũng chỉ là người mù khi không nhìn thấy những bức họa của Manet(*)_ hay ánh bình minh trên cánh rừng. Người đang yêu chỉ là chính họ khi họ sống trong sự giam hãm của tình yêu, của một sự thôi miên hay sự mê hoặc. Trong khoảnh khắc họ thoát khỏi sự giam hãm ấy, họ không còn là người đang yêu nữa, mà chỉ đơn giản là một chàng Jóska, đang vắt óc suy nghĩ cách thoát khỏi nàng Juliska.
Thú nhận
Có lẽ sẽ đến lúc bạn sẽ có thể nói rằng bạn muốn tất cả. Tất cả - cái đích thực, chứ không phải sự thêm nếm, cái hao hao giống, cái phụ phẩm, tất cả - hạnh phúc và cái đích thực, sự thật, dù nó đáng sợ như thế nào. Bạn không muốn một điều gì đó chỉ hao hao giống với cuộc đời thay vì cuộc đời, không muốn một điều gì đó chỉ là hình ảnh méo mó của tâm hồn và con chữ thay vì tâm hồn và con chữ. Bạn muốn yêu những người đàn bà thực sự, muốn viết những cuốn sách thực sự, muốn tranh đấu và thân thiện với những con người thực sự. Bạn đã muốn tất cả chứ không phải những khoản trả dần nhỏ giọt. Mong muốn của bạn đã không thành. Bạn đã thất bại. Nhưng khi nằm trên mặt đất và trong bùn lầy, như một chiến binh bị đâm trọng thương, hãy lẩm bẩm: “Ít nhất ta đã khao khát tất cả, ít nhất ta đã muốn cái đích thực, ít nhất các người hãy hiểu cho chừng ấy và tha thứ cho ta.”
Rừng
Gần năm giờ chiều rừng vẫn còn rực sáng, với thứ ánh sáng tháng Mười và những mảng đỏ rực như lửa, nhưng khi chúng tôi đi về phía cuối con đường rừng, những ngọn lửa bỗng biến mất, chỉ có màn khói lạnh và ánh sáng lờ mờ bao phủ lên chúng tôi, lên cánh rừng và những trảng cỏ.
Trong bóng chiều chạng vạng tối chúng tôi bắt đầu dấn bước. Câu chuyện của chúng tôi trở nên hấp tấp, hồi hộp, cứ như thể đây là lúc cần nhanh chóng nói về tất cả, về ý nghĩa và sự vô nghĩa của cuộc đời, về quá khứ và tương lai - cả hai đều như định mệnh, về điều bí mật của nàng, về bí mật của tôi. Chúng tôi nói to, giận dữ, vội vã trên con đường rừng, trong bóng tối mờ của rừng tháng Mười, giữa những cây cối, giữa màn sương khói, giữa những cái bóng mờ ảo, trên con đường rừng định mệnh ấy, chúng tôi tranh nhau nói, rồi dừng lại thở, hào hứng nói như quát vào mặt nhau trong một cuộc cãi vã không thể hiểu nổi. Gió bắt đầu rú rít. Đó là giây phút cây cối bắt đầu cao vút lên trên bầu trời. Trong tất cả là định mệnh, trong buổi hoàng hôn lạnh lẽo, trong câu chuyện hổn hển, trong sự vội vã. Thỉnh thoảnh nàng chìa tay ra phía trước như muốn tìm đường, như muốn yêu cầu được giúp đỡ, như nàng kêu lên giữa những cây cối ngả nghiêng trong gió bão, trong sâu thẳm rừng rậm, hốt hoảng yêu cầu được trợ giúp, và không nghe tiếng gì khác, chỉ có tiếng gió gào thét, tiếng than thở của rừng cây thẫm tối, tiếng âm vang như thét gọi của nàng và tiếng đập hoang dại của trái tim nàng. Chúng tôi ra khỏi con đường rừng. Xa xa phía cuối cánh đồng, đã thấy nhấp nháy ánh sáng của những ngọn đèn. Khi đó chúng tôi dừng lại, im lặng quay về thành phố. Giữa đường, tôi hiểu ra rằng một phần cuộc đời đã chấm dứt, tôi đã qua tuổi bốn mươi, giờ đây một cái gì khác đã bắt đầu.
Đối thủ
Tôi không sợ bom, sợ xe tăng, cũng không sợ những đối thủ khét tiếng và nghiến răng trèo trẹo. Tôi nhìn lướt qua thế giới, và ngạc nhiên cảm thấy chẳng còn điều gì đủ sức ràng buộc mình, nghĩa là tôi không còn sợ hãi điều gì. Chỉ người có cái để mất mới sợ hãi.
Nhưng tôi xin thú nhận tôi còn hơi sợ bản thân mình. Tôi xét đoán bản thân một cách hồ nghi - đối thủ mà tôi biết mọi ý nghĩ thầm kín, nhưng tôi vẫn không thể đoán trước đường đi nước bước của gã. Tôi sợ bản thân mình, và tôi tự vệ bằng mọi thứ vũ khí, tôi cố gắng tự chủ và thỉnh thoảng còn đe dọa, thậm chí trừng phạt bản thân mình. Nhưng ai sẽ là kẻ mạnh hơn?...
Đôi khi tôi sợ gã vẫn là kẻ mạnh hơn, cái tôi thứ hai quen thuộc và khó hiểu, gã không có danh thiếp, thể xác, nhưng ít nhất gã vẫn chính là tôi, giống như tay tôi hay mắt tôi vậy. Tôi sợ gã sẽ mạnh hơn, vì gã đối với tôi trịch thượng như một kiếm sĩ coi thường đối thủ: gã gây những vết thương, thận trọng và đùa bỡn, và có lẽ gã không đâm chết tôi chỉ vì - trước mắt - cuộc đấu không cân sức này làm gã khoái trá. Xin gã tha thứ ư? Nếu thế thì tất cả thật vô nghĩa. Trốn chạy khỏi cuộc sống ư? Thế thì gã là kẻ chiến thắng. Tôi không thể làm gì nổi. Chiến thắng và quật ngã đối thủ chưa đủ. Cần phải biết chịu đựng. Điều đó còn khó khăn hơn.
Bức thư
Cuộc đời tôi thiếu vắng đúng con người mà tôi đang định viết thư cho đây.
Kiêng khem
Không nên quay về những căn phòng cũ, dù ta đã từng hạnh phúc hay bất hạnh trong những căn phòng ấy. Không nên gặp lại những người xưa mà cách đây mười hay hai mươi năm, ở một thời điểm trưởng thành nào đó, chúng ta đã từ biệt họ. Hãy lịch sự trả lời thư bạn cũ, nhưng đừ ng hẹn gặp, nhất là bạn gái cũ thì càng không nên. Không nên tới đám ma. Không được để mình bị lôi cuốn vào những rắc rối của những cuộc đời xa lạ mà xét cho cùng mình chẳng hề có liên quan gì. Không nên nhìn lại những gì đã qua.
Nhưng tất cả điều đó không có nghĩa là sự không thủy chung, cũng không phải sự lãnh cảm với con người. Đó chỉ là sự kiêng khem, không là gì khác. Tâm hồn cũng không chịu nổi đồ ăn đã hư hỏng, thối rữa; hãy nuôi dưỡng tâm hồn bằng vitamin, những hương vị mới, tươi mát. Hãy yêu con người, nhưng hãy chú ý và thận trọng với những sự vụ đáng ngờ của họ. Hãy thương họ, nhưng phải nghĩ rằng nước mắt bạn là dành để nhỏ xuống cho số mệnh người thân yêu của bạn. Hãy thân thiện với thế giới, nhưng hãy biết rằng bạn không thể thay đổi những quy luật của nó - thế giới là vô vọng - và đừng hòa nhập vào đám tang của sự lo âu và than vãn. Hãy biết kiêng khem cho cả thể xác và tinh thần, không phải để kéo dài cuộc sống, cuộc sống không thể đo bằng thời gian. Hãy kiêng khem để có thể sống nhiều hơn và sống thực hơn. Hãy gìn giữ thứ gia vị của đời sống, và đừng ăn quá nhiều gia vị.
Thông minh
Người ta bảo: “Một người đàn bà thông minh!”, và thỉnh thoảng cả các nàng cũng gật gù, công nhận một người phụ nữ khác thông minh, rất thông minh. Và họ còn bĩu môi cười, nhẹ nhàng thêm: “Hừm, trí khôn đàn bà.”
Cần nhiều thời gian và kiên nhẫn để một người đàn ông có thể thực sự hiểu và cuối cùng có khi còn tôn trọng sự thông minh của đàn bà. Đôi khi tôi cũng nghĩ là mình đã hiểu. Nghĩa là: người phụ nữ ấy thông minh vì nàng thường xuyên chỉ nghĩ đến một điều, và vì thế nàng không “xấu”, cũng không “tốt”, đơn giản nàng là một người đàn bà. Trong khi chúng ta nghĩ đến những cây cầu, đến các loại huyết thanh, đến thi ca hay sự vĩnh hằng, thì người đàn bà suy nghĩ cùng ta, can dự vào công việc và cuộc đời ta, với sự cảm thông hết mực, nhưng đồng thời nàng thoáng thở dài như người biết rằng rất cần có những cây cầu, những bài thơ, các loại huyết thanh, nhưng xét cho cùng cuộc đời đâu có phải là chuyện đó. Thế thì là chuyện gì, giữa cuộc sống và cái chết, sự sinh nở và nghề nghiệp? Tất nhiên đó là chuyện của đàn ông và đàn bà. Chính vì thế mà người đàn bà - dù thông minh nhất - nghe người đàn ông nói, dù là người đàn ông thông minh nhất, như nghe một người hấp dẫn và một thiên tài, người mà, đáng tiếc, lại chưa hoàn hảo và ngốc nghếch, vì anh ta biết tất cả, chỉ không biết chính xác một điều, với tất cả những hệ lụy, chuyện quan trọng đó là chuyện gì?... Vì thế mà chúng ta công nhận, bằng một thứ giọng trầm trầm: “Một người đàn bà thông minh.” Rồi ta lúng túng lặng im, như người vừa trót nói ra một điều gì đó bất nhã.
Cuối thế kỷ
Cuối thế kỷ vẫn còn tồn tại trong nụ hôn, trong cách yêu đương, trong nỗi u buồn, thất vọng, trong niềm vui và cảm xúc của một vài phụ nữ: những người phụ nữ ấy không nhất thiết sinh ra trong thời kỳ chuyển giao thế kỷ, nhưng họ đã thừa kế được những hình thái thân thể và tâm hồn của thế kỷ 19. Những phụ nữ ấy là số rất ít, họ đi lại khiêm nhường giữa đám phụ nữ tân thời như các nữ tu sĩ giữa đám đông vô thần, ngoại đạo. Họ giữ một bí mật, ký ức của một thực tiễn và quan niệm. Bí mật ấy là người đàn bà, đúng như Thượng Đế đã mường tượng, khi người sáng tạo ra Eva.
Cô gái Digan
Cô gái Digan, trên cổ đeo những đồng tiền vàng và giữa những lọn tóc rối gài một bông hồng nhung, cô còn nói thế này:
- Cha mẹ cháu rất lo cho cháu vì sợ những người có nhà cửa và sống cố định ở một nơi. Gia đình cháu có một chiếc xe ngựa kéo màu xanh rất đẹp, bố cháu là một người sang trọng, trên áo gi lê của ông lấp lánh hàng cúc bạc, và mỗi tối chúng cháu ngủ ở ven một thành phố khác. Trong nhà, mỗi người đều có một nghề, cháu nhảy múa và mua vui cho các đức ông, em cháu nuốt kiếm và lửa, những người anh em họ thì nhào lộn. Gia đình cháu sống như thế, giữa những điều kiện sống nền nếp, yên bình và tử tế, trong lều bạt. Nhưng bố cháu, một viên vajda_(1), thường kể về bọn người ác, họ sống trong những ngôi nhà xây bằng đá, và họ hay bắt lũ trẻ con Digan tử tế, buộc chúng làm những nghề độc ác, hành hạ và huấn luyện những đứa trẻ vô tội diễn những trò trái với sở trường của chúng, chẳng hạn ép bọn con gái phải lấy chồng, và còn đòi hỏi những người Digan đứng tuổi bị họ bắt phải có quốc tịch nữa. Phải rất cẩn thận với thế giới này, vì nó đầy rẫy những cảnh sát lang thang, - cô bé nói và thở dài.
Dung môi
Với một sự chính xác cao, Stendhal đã mô tả quá trình kết tinh của tình yêu. Nhưng tình yêu còn một quá trình khác, không phải vật lý, đúng hơn là hóa học, được rất ít người mô tả và mô tả không hoàn hảo. Tình yêu là một dung môi: chúng ta chiêm ngưỡng đôi bàn tay, đôi chân, đôi mắt và những vẻ đẹp tương tự, nhưng xét cho cùng những đặc tính phù du bề ngoài của một người đàn bà đẹp, trong thứ dung môi hòa tan của tình yêu sẽ mất đi những vẻ đẹp riêng, đến tháng thứ ba của tình yêu, chúng ta sẽ không còn thấy vẻ lộng lẫy bề ngoài của người đẹp hay ít nhất cũng không thấy chúng đẹp riêng rẽ, từng chi tiết, đơn giản là ta chỉ nhìn thấy nàng, một người sống ở đâu đó, và ta sống với nàng trong sự mê hoặc của tình yêu, nhưng ta không có thời gian ngắm riêng đôi bàn tay, đôi chân hay đôi mắt nàng, con người ta - đúng là quỷ tha ma bắt - còn có những việc khác. Trong thứ dung môi tình yêu ấy vẻ bề ngoài của người ta yêu đánh mất những đặc điểm kỳ diệu của nó. Trong tình yêu, người phụ nữ - cũng đúng như đàn ông - xét cho cùng sẽ gây ấn tượng, mê hoặc, giải thích, thể hiện mình bằng thứ khác, chứ không phải bằng thứ mà ban đầu gây ấn tượng, mê hoặc, giải thích và thể hiện. Trong dung môi tình yêu, những ảnh hưởng bí ẩn ấy sẽ trở nên trung hòa, và khi đó điều kỳ diệu bắt đầu, vẫn còn đó đôi chân, đôi bàn tay, nhưng chỉ hoàn toàn là thứ yếu. Hoặc chỉ còn lại đôi chân và đôi tay, cũng có khi vẫn đẹp y nguyên như thế, nhưng không bao g iờ còn cuốn hút ta nữa.
Bánh kalács_(1)
Trong cửa hiệu một quán cà phê trên con phố nhỏ bày một chiếc bánh kalács, đặt trên chiếc khay được phủ bằng giấy lụa, đó là biểu tượng và sức thu hút của cửa hàng. Tôi đi qua trước cửa hiệu và một điều gì đó khiến tôi dừng lại.
Tôi sống thật giả tạo, thật khác cách sống mà tôi muốn! Tôi không vào trong quán, không gọi một cốc cà phê, với bọt sữa và một chiếc bánh kalács lớn có rắc đường và trộn nho khô, vì... nói cho cùng chỗ này không phải là không gian sống của tôi. Tôi thường lui tới nơi khác, sống theo cách khác. Nhưng dẫu sao tôi vẫn muốn vào đây; phải chăng nỗi khao khát này là ký ức xuyên suốt cuộc đời tiểu tư sản kinh doanh buôn bán nhỏ của tổ tiên tôi truyền lại? Có thể, nói một cách đơn giản hơn: đó là khát vọng rất đỗi khiêm nhường, sống không có những ràng buộc không cần thiết, ăn uống, xử sự theo cách mình thích, và ở nơi tin cậy, bình thường, trong không khí gia đình. Đó là thứ tôi khao khát. Đó là điều tôi không bao giờ có nữa.
Thiếu
Một phụ nữ ngốc nghếch, dễ thương. Cô ta bảo: “Thiếu áo lông sóc len vẫn có thể sống được.”
Khi cô đi rồi, tôi ngẫm nghĩ về từ “thiếu” như vừa được ra một bài tập. “Thiếu” cái gì vẫn có thể sống được nhỉ? Thiếu Trung Quốc, thiếu hạnh phúc, thiếu hiểu biết sự thật?... Các khả năng làm tôi kinh ngạc. Hình như vẫn có thể sống thiếu mọi thứ, một mình trong một căn phòng, thiếu chân tay, mù lòa, câm điếc. Có thể cách ly đến tận cùng thế giới, và cũng có thể tách hẳn bản thân chúng ta khỏi thế giới.
Nhưng trong chúng ta có một điều gì đó mà thiếu nó, ta không thể sống nổi. Một thứ chất liệu gì đó vừa là thể chất vừa là linh hồn, và nó là điều kiện của mọi đời sống. Khi thứ chất liệu ấy bắt đầu lụi tàn trong cơ thể hay trong tâm hồn ta, chúng ta sẽ chết. Vấn đề là ở chỗ đó. Cô gái ngốc nghếch dễ thương kia đã nói đúng, thiếu áo lông sóc len vẫn có thể sống được.
Lời khuyên và lời thề
Đúng, đúng, hãy thanh toán với tất cả và với thế giới: mi sẽ chẳng tốt hơn lên, cũng không trẻ hơn, không chân thực hơn, không mạnh khỏe hơn, không khoan hòa hơn, không đồng cảm hơn, cũng không vô tư hơn theo thời gian. Mi đã ngoài bốn mươi, hãy chấp nhận điều đó. Hãy chấp nhận là mi đã già và mòn cũ theo thời gian, tên tuổi mi đã phai mờ, một số thanh niên sẽ ngáp dài khi nhắc đến tên mi. Hãy chấp nhận việc phụ nữ không còn yêu mi vì chính bản thân mi, bất quá chỉ vì danh tiếng mi gây nên sự hiếu kỳ nơi họ, hay vì số tiền của mi chảy sang túi họ để họ chạy theo lũ trai trẻ. Hãy chấp nhận việc mi sẽ không bao giờ viết cuốn sách “ấy”... Có lẽ đó là điều đau đớn nhất, nhưng hãy chấp nhận! Vậy mi có thể làm gì? Hãy sống những ngày bình thường. Đừng muốn trở nên quá đức hạnh, cũng đừng quá có chủ đích, đừng hy vọng ở điều kỳ diệu, hãy quan sát công việc của mọi người, hãy ghi chép lại nếu mi hiểu ra một điều gì đó, mà trước đó, theo mi chưa có ai nhận ra hay hiểu ra, hãy bằng lòng với những gì đám phụ nữ dành cho mi và hãy trả ơn họ, hãy uống rượu vang nhưng đừng quá chén, hãy ăn theo sở thích phù hợp với khẩu vị và sức khỏe, hãy đọc thật nhiều và chuẩn bị cho cái chết. Vì niềm vui đã qua. Chỉ còn lại sự thật đơn giản đến tuyệt vời. Mi đã hiểu chưa?... Hãy nói theo ta: “Tôi hiểu, tôi chấp nhận.”
Ngờ vực
Tất cả những người đàn bà thực thụ thường xuyên sống trong sự ngờ vực rằng, người đàn ông cùng sống với nàng trong mối quan hệ tin cậy nhất có thể tưởng tượng nổi của con người vẫn ngấm ngầm coi thường mối quan hệ ấy: nàng biết chàng không thể sống thiếu nàng, biết mình có thể gây tổn thương nặng nề cho lòng kiêu hãnh, cho nỗi đam mê hay sự gắn bó của chàng, biết rằng mình chế ngự chàng, nhưng nàng vẫn nghi ngờ rằng đối thủ đã bị chinh phục và thuần phục - trong khi sống trong xiềng xích, vẫn ngáp dài và khẽ gật đầu hay nhún vai nhìn tất cả bằng sự bình thản. Mối ngờ vực này hành hạ những người đàn bà đẹp nhất, sang trọng nhất, nghĩa là những đối thủ mạnh hơn cả trong cuộc đua vĩ đại của tình yêu, một cách mãnh liệt nhất, nó không hề ngừng nghỉ dù chỉ một khắc: người đàn ông - cả kẻ đã bị mê hoặc và chinh phục - vẫn mạnh mẽ hơn. Họ nhìn nhau thế này: người đàn ông say đắm, nhưng với sự lãnh đạm của kẻ mạnh; còn người đàn bà thì ngờ vực.
Mưa
Mưa đã bốn ngày. Tôi viết những dòng này dưới ánh sáng điện, đầu giờ chiều. Mưa gõ nhịp trên cửa sổ như thể những giàn súng máy hạng nhẹ vãi đạn từ trên trời xuống trần gian. Tất cả xám xịt như một chiến hạm, ẩm ướt và bất an.
Mưa đã bốn ngày, và tôi không thấy lối thoát cho cuộc đời mình. Có lẽ hay hơn cả là tôi cởi trần nằm ra mặt đường quốc lộ, và cứ thế dầm trong mưa, để mưa hòa tan từng thớ thịt. Tôi nghĩ thế và chăm chú nghe tiếng mưa rơi, vì điều này cũng mang một ý nghĩa nào đó.
Phúc bồn tử
Giờ thì tôi đã biết - biết cả vào lúc tỉnh và lúc mơ - rằng thể xác tôi, cái cấu trúc tuyệt vời này, cũng là thứ chất liệu dễ bị hủy hoại, hư nát và tan rữa như một trái phúc bồn tử.
Và đến lúc
Và đến lúc, tất cả sẽ mang một ý nghĩa khác. Hãy nhìn căn phòng nơi anh đang sống, nhìn phong cảnh với tất cả những biến thể của bốn mùa qua khung cửa sổ, nhìn gương mặt những con người mà anh nghĩ mình muốn làm quen, muốn yêu thương hay căm ghét, nhìn những đồ vật vây quanh cuộc đời: sẽ đến một khoảnh khắc khi anh hiểu ra rằng, tất cả chỉ là ngôn ngữ tín hiệu, giống như những nét chữ Trung Quốc, mà ý nghĩa của chúng đến lúc này anh mới hiểu, trong cái giây phút tàn độc và lạnh lùng, trống rỗng và thông tuệ ấy. Và anh - kẻ bất hạnh - anh nghĩ rằng mình biết một điều gì đó. Nhưng bây giờ thì anh hiểu rằng, cho tới lúc này mình chẳng biết một điều gì. Và sự thông tuệ ấy, tri thức mới và cuối cùng ấy, anh không còn biết chia sẻ cùng ai.
Cùng nhau một chuyến đi
- Và giá như - nàng nói, - cùng đi du lịch được thì hay.
Người đàn ông im lặng, với vẻ từng trải lạnh lùng. Tất nhiên rồi, giá như cùng đi du lịch được thì hay. Cô bé đáng thương ơi! Cô nói mới đơn giản làm sao! Cứ như cuộc sống cho ta những gì nhiều hơn và tốt đẹp hơn chính cái gọi là “cùng đi du lịch” ấy. Mới nghe nó có vẻ bình thường, nhưng trong thực tế đời sống, đó là một món quà bí ẩn và kỳ diệu, cùng lúc, đó là cả thế giới và tình yêu, là sự ẩn náu và trốn chạy, là những vùng đất lạ ở đó chỉ có hai người nương tựa vào nhau, là căn phòng trong khách sạn vừa là địa đàng vừa là cõi tạm, là cuộc phiêu lưu bắt đầu bằng mua vé xe lửa và mùi những toa tàu, kết thúc với thành phố lạ và sự tin cậy của những người hầu bàn, và giữa chúng là tất cả, sự vội vã và những dự định, sự gấp gáp và thái quá, mọi ấn tượng sống, mọi dồn nén của sự làm quen... Ôi, cô bé đáng thương! Cô chẳng đòi hỏi gì hơn, chỉ một chuyến đi du lịch cùng nhau!
Căng thẳng
Nó là vị ngữ trong câu, là động từ trong ngôn ngữ, ta đang nói đến sự căng thẳng về mặt tiền nong trong tình yêu: chính xác hơn, đồng tiền chính là sự thể hiện của tình yêu, nó không chỉ là công cụ mà còn là sức căng biến cảm xúc yếu ớt, sự hiếu kỳ lơ đãng trở thành một quan hệ và niềm đam mê thực sự. Thiếu tiền, mọi tình yêu sẽ trở nên buồn tẻ, tàn úa và nguội lạnh. Tiền không chỉ là biểu tượng của sự sở hữu, nó còn là nguyên liệu tự nhiên của tình yêu - và những người yêu nhau cảm thấy tất cả những điều đó không chỉ theo ý nghĩa hời hợt của từ này. Thiếu tiền thì không có năng lực thực sự, không có xúc cảm thực sự, không có đam mê và dâng hiến thực sự - người đàn ông hay đàn bà cần phải đọc thấy tất cả những gì song hành cùng cuộc sống trần tục của họ, trong đó có cả tiền, và tiền không phải là điều thứ yếu nhất trong ngọn lửa luyện ngục của tình yêu. Tiền tệ có nhiều dạng: tiền mặt, là thứ rẻ mạt nhất, rồi đến tặng vật, tên tuổi, sự săn sóc, chia sẻ. Tình yêu lý tưởng là sự phi lý và giả dối xuẩn ngốc, cũng như không thể có loài sư tử không ăn thịt: mục đích của tình yêu không phải là làm sao cho nó trở nên lý tưởng. Tình yêu là một liên danh lợi ích hoang dã và điên rồ; sao chính đồng tiền lại phải thiếu vắng trong tình yêu? Người có yêu phải có trả. Kẻ nào không trả giá là chưa biết yêu đẹp, yêu đúng, nghĩa là chưa thực sự yêu.
Nhận thức
Chúng ta không biết gì về cơ thể mình, vì chúng ta được giáo dục kém. Từ căn phòng của mình, tôi có thể gọi điện đi San Francisco, nhưng tôi không hề có khái niệm rằng vào thời điểm đó gan hay mật tôi đang làm gì. Nhiệm vụ của nền giáo dục mới là làm sáng tỏ hoạt động của các cơ quan nội tạng. Cũng như ta biết về cử động của tay, của mắt, của miệng, nhưng còn cần phải biết về hoạt động của dạ dày, của các tuyến, của thận nữa. Con người còn chưa đủ mạnh mẽ và can đảm đối với bản thân mình. Con người đã dám nhìn thẳng lên các vì sao, nhưng chưa dám đối diện với ruột gan mình. Một sự nhận thức sâu sắc hơn, một mối liên kết nào đó dưới dạng như tia Rontgen với bản thân mình - đó là con đường phải đi. Nhưng con đường ấy phức tạp và đáng sợ hơn cả hành trình tới Mặt Trăng.
Chiếc xương sườn
Rồi tất nhiên, thậm chí trước hết, phải tái tạo ra đàn bà: xét cho cùng, nàng được tạo ra từ chiếc xương sườn của ta, như sự bổ sung bằng một tay, hơi lơ đãng của Thượng Đế, khi Người nhận ra rằng sáng tạo ban đầu cô độc và chưa đầy đủ, và Người kêu lên: “Tất nhiên, phải cho hắn một người đàn bà.” Và Người đã tạo ra cho chàng, hãy để chàng hạnh phúc, nếu chàng không thể sống khác. Và thế là họ chung sống, người mẫu và chiếc xương sườn, sự sáng tạo và sản phẩm làm thêm, người đàn ông và phụ phẩm - họ sống với nhau, và đổi vai trò cho nhau một cách hoàn hảo, vì người đàn ông có việc khác, chàng không có thời gian để ý đến nàng, chính vì thế mà sản phẩm làm thêm hay phụ phẩm kia lên nước và hơi hỗn xược. Phải hiểu tất cả những điều đó, và rồi nếu có thể, hãy chấp nhận. Nhưng điều quan trọng hơn là phải tái sáng tạo ra nàng, nếu lũ đàn ông chúng ta, vì lơ đãng đã để sự việc ra nông nỗi ấy: vì nàng được làm từ chi tiết mà Thượng Đế chỉ thò tay vào đó, như gã thợ thịt vứt một miếng xương vào phản thịt, nên giờ đây cần giáo dục mẩu xương, phải dạy nàng đủ đường, vì nàng tưởng mình bằng vai phải lứa, và nàng chõ mũi can dự vào mọi việc. Phải tái tạo ra đàn bà, đúng: hãy bắt đầu đi con!
Chầm chậm
Đôi khi cái khát vọng đó chợt hốt hoảng, như một sự thức tỉnh, một âm thanh cảnh báo: “Hãy từ từ, hãy sống thong thả!”
Như thể cuộc sống - giống chiếc bấc đèn - có thể vặn bớt xuống, để ngọn lửa đèn nhỏ lại. Đúng, phải sống chậm lại. Không chỉ vì “chậm” trong đa số trường hợp - không phải tất cả các trường hợp - cũng có nghĩa là “lâu hơn”. Phải sống chậm vì “chậm” còn có nghĩa là sống cẩn thận hơn, gần gũi hơn, thật hơn, con người hơn. Con người có chín tháng để chuẩn bị chào đời. Theo quy luật của con người, phải sống chín mươi năm để chuẩn bị cho cái chết, để ta hiểu một điều gì đó trong cuộc đời.
Cuộc đời không thành đạt
Ba ngày ở Kassa. Tôi trở về căn nhà cũ, giữa những người vừa quen vừa lạ, trong đám nham thạch nguội lạnh đã đóng cứng bao ký ức, như những người Pompeii_(1) trong tro lạnh. Tôi nhìn những căn hộ, đi thăm mồ mả, ngắm nhìn những gương mặt người. Suốt ngày tôi đi tìm một điều gì đó, muốn nhớ lại một cái gì đó. Theo cách của mình, tôi phải giành lại Kassa từ những người xa lạ, nhưng ngay cả những người quen cũng trở nên xa lạ. Đang vào dịp Lễ Hạ trần(2)_, gió rú rít vù vù. Cả ngày tôi lang thang như người không nhớ ra điều gì, tôi vất vưởng trên “hiện trường”, tôi nhìn thực tại và những kỷ niệm với độ lùi hai, ba, bốn chục năm về trước.
Buổi tối tôi viết vào sổ ghi chép: “Cuộc đời không thành đạt”. Tôi viết điều này không hề suy nghĩ, như một phản xạ, theo mệnh lệnh của một cảm giác sơ khai mạnh hơn tất cả. Tôi đã ra đi từ đây, từ những ngôi nhà này. Nay ở tuổi bốn mươi, cả ngày tôi nghĩ đến cha tôi và đứa con trai đã mất, và giờ đây, khi quay lại “hiện trường”, tôi biết cuộc đời mình không thành đạt. Tôi biết điều này như người ta nghe bản tuyên án mình. Không bao giờ có khiếu nại, cần phải chấp nhận.
Lâu đài
Tôi đến lâu đài lúc chạng vạng tối. Một khách lữ hành xa lạ. Tòa lâu đài đổ nát, người trong lâu đài đã tan tác khắp nơi, giờ đây họ đang ngồi trong những căn phòng được trả tiền thuê hàng tháng ở đâu đó trong các thành phố, chơi trò giải ô chữ dưới ánh đèn, và ngắm nghía hàng móng tay dài một cách bất mãn. Nhưng tòa lâu đài còn ở lại đây, mỗi ngày mỗi nhợt nhạt và mòn mỏi như một người ốm nặng. Hôm nay một cột trụ đổ xuống, ngày mai một bậc cửa sổ buông rơi. Rêu phong phủ dần lên những chú sư tử đá. Giếng nước phun cũng đã cạn kiệt, đàn cá vàng đã chết. Sau những khung cửa đổ nát, trong các căn phòng trống rỗng mạng nhện giăng đầy chỉ có tiếng gió vật vã đập lên cánh cửa. Vì các lâu đài cũng chết như tất cả những gì sang trọng, quý phái trên mặt đất này. Chúng chết như em và tôi. Lại đây, ta hãy cùng ngồi xuống bậc cửa của tòa lâu đài.
Xa cách
Phụ nữ không từng chịu đựng một thứ gì khác khó chịu hơn việc người đàn ông trích dẫn Ady_(*) và tuyên bố: “Không muốn mất em, vì thế mà anh lựa chọn người canh gác cho em là tuyệt vời xa cách.” Những lúc như thế họ bắt đầu khóc lóc, bắt đầu nguyền rủa, bắt đầu đập phá. Xét cho cùng họ hoàn toàn có lý.
Họ biết rằng thực tại rắc rối nhất cũng đáng giá hơn cái “tuyệt vời xa cách” - và người đàn ông lúc nào cũng trên đường, có trời biết anh ta đang ở đâu? - trên đường, giữa những người phụ nữ khác, những công việc, những kinh tuyến, những nhiệm vụ hay ý tưởng lầm lạc đáng tiếc, như xây dựng cầu, bắn phá hạt nhân, thuyết tương đối hay viết tiểu thuyết. Những nhiệm vụ và sứ mạng mà anh thường vin vào để tìm cách đi xa nhưng “không muốn mất em”. Người đàn ông, tốt hơn là không nên giữ người tình theo cách ấy, anh muốn làm gì thì làm, nhưng đừng có đi xa. Không điều gì gây tổn thương hơn, nguy hiểm hơn, vô vọng hơn sự “tuyệt vời xa cách”. Mọi phụ nữ đều vui lòng chấp nhận sự gần gụi trong hiện tại dù nó méo mó, xấu xí đến đâu, hơn là sự xa cách dù tuyệt vời đến mấy, nhưng rất đáng ngờ. Vì thế mà họ rên rỉ mỗi khi nghe anh đọc câu thơ ấy. Họ biết vì sao... Đúng, tôi cũng biết vì sao.
Bài học cuộc đời
Nếu phải trả lời ngay lập tức cho câu hỏi: Tôi đã học được những gì theo thời gian, sau bốn mươi năm, nghĩa là khi đã ở “bên kia dốc cuộc đời”, đã có thêm những trải nghiệm gì, đã nặng gánh hơn với những sự thật nào, đã thông tuệ hơn với những ý tưởng thông thái nào, tôi sẽ vội vã và lắp bắp trả lời. Tôi s đáp thế này: “Đừng uống nhiều nước, vì điều đó có hại cho tim. Hãy bỏ ít muối vào thức ăn, nhưng có thể ăn một chút ớt và hạt tiêu, mỗi tuần có thể ăn thoải mái một hai bữa tất cả những gì anh muốn, những khi khác chỉ nên ăn thịt một lần trong ngày vào bữa trưa, nếu có thể. Hãy bằng lòng với một đĩa thức ăn: nhiều rau, táo và các thứ khác, những thứ hoa quả không làm đầy bụng sẽ rất có ích. Hãy uống nhiều nước chanh, hãy bằng lòng với hai chục điếu thuốc lá loại nhẹ mỗi ngày. Hãy yêu một người nào đó bằng cả thể xác và tâm hồn, yêu không sợ hãi và không có cảm giác tội lỗi, thậm chí không theo chương trình, tự nhiên như ta hít thở. Ngay khi thấy tín hiệu đáng ngờ đầu tiên hãy chạy đến bác sĩ, nhưng không phải bác sĩ anh tìm thấy tên trong danh bạ, mà là người anh đã lựa chọn theo bản năng bí ẩn của mình, anh đã tới khám và coi ông ta là bác sĩ. Hãy im lặng vì người đời độc ác. Hãy thường xuyên làm việc và khi nào có dịp hãy đi xa nơi làm việc một hai hôm, vì những chuyến đi ngắn ngày sẽ làm thay đổi suy nghĩ của anh, như người Pháp thường nói: hãy sống mạnh khỏe và không giả dối... Đó là tất cả và còn hàng triệu trải nghiệm mà tôi đã học được trong bốn mươi năm.”
Và có một tiếng nói khác, cũng hổn hển và gấp gáp như thế, nói thế này: “Hãy uống rượu thường xuyên theo ý thích, vì anh cần quên lãng và niềm vui. Hãy đánh chén món dồi lợn và món thịt bò kiểu Eszterházy nếu anh thích, vì sự thỏa mãn những ước muốn nhỏ nhặt thường ngày còn quan trọng hơn thứ sức khỏe buồn tẻ và vô trùng kia. Hãy cứ chạy theo váy đàn bà, vì anh không thể làm khác. Mặc xác bọn bác sĩ, vì đến khi anh có mắc bệnh thật thì họ cũng chẳng giúp được gì. Cứ hút thuốc thoải mái theo sở thích, vì dù anh có sống thêm mươi năm nữa cũng vậy thôi. Đi du lịch thật chán ngán và bẩn thỉu, tốt hơn hết là anh cứ thoải mái ở ngay trong nhà mình. Hãy cứ trò chuyện tào lao với mọi người, dù có nguy hiểm đến đâu, vì không thể sống một mình, hiểu chưa?... Tôi đã học được những điều đó, trong những năm tháng cuộc đời.”
Thầm thì
Đưa tay lên che miệng - giống như các nhân vật của Shakespeare thầm thì những sự thật vặt vãnh nhưng không kém phần quan trọng, không thể không nói ra, quan trọng hơn cả hành động và lời nói công khai - tôi cần phải thú nhận điều này: “Ngay cả đến lúc này, khi đã ngoài bốn mươi, tất cả vẫn tùy thuộc ở tôi: cả việc tôi sống đến bao giờ và sống như thế nào. Tôi vẫn là người quyết định mình có sống thêm bốn chục năm nữa, hay ngày mai sẽ gục xuống từ trên chiếc ghế trong quán cà phê. Tôi vẫn là người quyết định các quan hệ, công việc, hạnh phúc, từ góc độ mọi thay đổi của đời sống, tôi còn có thể thấy gia đình và những đứa cháu, có thể sẽ tới cái ngày - trong những điều kiện phù hợp - tôi sẽ viết ra sự thật và viết được điều gì đó hữu ích, theo ý nghĩa cao thượng hay bất lợi của từ này. Tôi vẫn là người quyết định về bệnh tật và về sức khỏe. Tất cả những chuyện ấy đều ở trong tầm tay. Không hề có chuyện thời gian đã hết. Chỉ có điều, bây giờ tất cả trách nhiệm là thuộc về tôi, trách nhiệm với thời gian, với cuộc đời và với công việc, tôi không còn có thể viện cớ mình thiếu kinh nghiệm, tôi là người trong cuộc, từng trải, là một augur(1)_, người nắm giữ bí mật, người hiểu biết thực tại. Vì thế đừng lưỡng lự nữa. Hãy sống hoặc chết. Tất cả tùy thuộc vào mi.” Tôi phải nói thầm điều này nữa.
Tuyệt tác
Cần phải tôn trọng họ: nếu không phải bao giờ cũng là tác phẩm và kết quả, thì ít nhất cũng là ý đồ sáng tạo của họ. Nếu một nghệ sĩ, một họa sĩ, một nhà văn trung bình thực hiện mọi nhiệm vụ tinh thần của cuộc đời họ với sự cẩn trọng, tỉ mỉ như những người phụ nữ hằng ngày - có khi nhiều lần trong một ngày - tự trang điểm bằng phấn, làm tóc, sơn móng tay, khăn áo, đồ trang sức, và họ chú ý từng li từng tí, như một cô gái ngồi sau máy tính tiền trong cửa hiệu chăm chút lông mày hay để ý đến từng vết trứng cá trên da mặt, hoặc làn da mềm mại của đôi bàn tay, thì tất cả họa sĩ đều có thể trở thành Murillo(*)_ và mỗi nhà văn đều trở thành Proust. Phụ nữ là những nghệ sĩ lớn; đáng tiếc là tác phẩm của họ sớm lụi tàn.
Viên mãn
Nói tuổi trẻ hay hơn cũng không phải: bất an hơn, tôi luôn luôn sợ mình bỏ qua một điều gì đó. Giờ thì tôi biết mỗi ngày, mỗi giây phút tôi đã bỏ qua bao nhiêu thứ, nhưng điều đó không còn làm tôi đau đớn. Tuổi trẻ của tôi nặng trĩu nỗi buồn, nó song hành cùng tôi như áp lực và bóng tối song hành cùng loài cá sống dưới nước sâu. Tôi gần như sợ hãi việc tiếp cận với một môi trường khác, với độ cao hơn và nổi lên bề mặt. Bây giờ tôi không sợ gì nữa, chỉ sợ đau ốm kéo dài và sự lăng nhục vô cớ, nỗi nhục nhã. Cái chết, sự bần hàn, sự phi lý thô bạo của con người, tất cả cái ác trần gian không còn gây cho tôi cảm giác sợ hãi. Không, tuổi trẻ không hay hơn. Giờ đây tất cả mang hương vị thực của nó: ngọt bùi, cay đắng đều thật. Có lẽ đây là đoạn đời viên mãn, giữa bốn và năm mươi. Ta cúi chào Ngươi - Thời gian vô hình - ta thờ phụng Ngươi, sùng mộ và lặng lẽ.
Cái chết của một đứa bé
Còn lại gì từ đứa bé? Tên gọi,
Mùi hương mái tóc trên lược chải đầu,
Một chú gấu bông, mấy dòng chữ viết,
Một tấm vải thấm máu với bài thơ này.
Thế giới là quyền lực và trí tuệ,
Không hiểu nổi, sao các người nỡ đối với ta như thế.
Ta không kiện cáo. Ta sống và im lặng.
Nay nó đã thành tiên, liệu có những nàng tiên?
Nhưng dưới này mọi thứ buồn bã và phi lý.
Ta không tha thứ nổi. Không một ai và không bao giờ.
Tuyết
Giữa tháng Ba tuyết còn rơi thêm một lần. Thế giới lại đầy ắp sự kỳ ảo lạ lùng. Gió ẩm ướt thổi rào rạt tron 15ff8 g các cánh rừng, vết chân thú trên bùn nhão như vội vàng hơn, như tất cả mọi vật và mọi người đang sống đều lẩn trốn. Trong căn phòng lạnh, tôi đứng run rẩy bên cửa sổ, nhìn tuyết trắng xanh trên những đỉnh núi xa. Tôi nghĩ mình không còn khát khao hạnh phúc. Châm một điếu thuốc. Tóc hai bên thái dương đã bạc. Tôi không còn buồn nữa. Tôi tự thấy hổ thẹn, nhưng chỉ thoáng qua.
Cần thời gian
Tất nhiên, cần có thời gian - và cần đúng vào lúc này, sau tuổi bốn mươi. Cần có thời gian, đã đến lúc cần có chừng ấy nữa hay ít hơn một chút - hai hay ba chục năm, một khoảng thời gian ngắn, nhưng vẫn dài vô tận, đủ để ta ngâm trong đó và gột sạch tất cả những gì mà cuộc đời đã vấy bẩn. Thời gian mỗi ngày một dâng tràn sẽ tưới mát và biến tất cả những gì khô cằn, hoang dại trở nên màu mỡ. Thời gian, trong đó những cảm xúc biến thành lý trí, và lý trí sẽ đầy ắp những cảm xúc có ý thức hơn, nhân ái hơn và khoan hòa hơn - tất nhiên lúc này là lúc cần đến thời gian, sau tuổi bốn mươi. Lúc này là lúc có thể bắt đầu một điều gì đó, là lúc anh ngờ rằng hình thức cũng là nội dung và nội dung cũng là hình thức, chúng đòi hỏi và và bù đắp cho nhau. Đây là lúc phụ nữ mang lại, không chỉ sự hấp dẫn và hoài nghi, mà là chất liệu cổ xưa của đời sống. Giờ đây, anh hiểu ra rằng, là nghệ sĩ nghĩa là hoàn thành một cái gì đó, hiện diện và nói lên một điều gì đó ở cuối một quá trình - và quá trình đó là nhiều thời gian cùng nhiều trải nghiệm. Giờ là lúc cần thời gian, bằng khoảng thời gian đã sống, để anh có thể nói với mọi người - không ầm ĩ và không tự vỗ ngực, mà tinh quái gật đầu, nói bằng chính giọng của họ - vì thú dữ có đôi tai thính nhạy, và nói sao cho trong giọng nói của anh có cả lời giải thích và sức thuyết phục. Cần có thời gian.
Người La Mã
Tôi sống như một người La Mã xưa, vào thời đổi ngôi Hoàng đế. Tôi dậy muộn, ăn sáng chậm rãi, đọc vài trang viết thông thái, nằm trên giường nghe tiếng chim hót sau rèm cửa sổ. Rồi tôi vào bể tắm công cộng, ngồi rất lâu trên một chiếc ghế đá, tay cầm một cuốn sách nào đó, nhìn những cơ thể trẻ trung đùa giỡn, vui vui vì những âm thanh và hình thái của cuộc sống. Tôi ăn nhẹ, rồi viết vài dòng nhật ký hoặc sắp xếp lại bản thảo. Tối đến, tôi ngồi trong vườn với bạn bè, nhâm nhi một loại vang chua và đàm đạo chuyện đời. Quá nửa đêm tôi mới đi nằm, khi trăng đã lên cao, và gió đã ngừng thổi trên những ngọn cây, như những linh hồn đã yên nghỉ trong các nghĩa địa. Tôi vui vì hoa, vì những cơ thể trẻ trung, vì những cuốn sách thông tuệ và những câu chuyện dễ chịu của bạn bè. Còn thấy vui vì mưa và nắng. Tôi vui vẻ đón chờ định mệnh. Rời bỏ cuộc đời này mà không thấy đau đớn nữa, vì tôi còn sống chỉ vì nghe theo mệnh lệnh của lý trí. Cầu cho các người bình an.
Bần hàn và nhiệt huyết
Tất nhiên việc đó cần phải có tiền. Nhưng rồi sau khi ta đã kiếm được tiền và đưa cho nàng, thì vẫn chỉ có thể yêu một cách túng bấn và nhiệt thành. Túng bấn, nghĩa là như kẻ sẵn sàng từ bỏ tất cả, và nhiệt huyết như kẻ biết rằng mình không thể nhanh trí và khéo léo cứu vãn nổi một thứ gì trong cuộc hỏa hoạn này, không thể lôi ra nổi vài tấm chăn hay vài tờ tín phiếu... Phải cháy cùng với nó, phải trở nên bần cùng, nếu không ta sẽ chẳng nhận được gì. Trò chơi này là như thế, đó là những điều kiện, những quy luật của nó. Hãy cẩn thận, phải bốc cháy và sau đó rét run lên, hãy mặc cho ấm và khôn khéo, như người vừa tới vùng cực Bắc vừa tới nơi có hỏa hoạn. Hãy đem tất cả theo mình vào cuộc phiêu lưu, hãy nhìn xa trông rộng và đủ khôn ngoan, đừng quên một thứ gì, để anh có thể trở thành bần hàn và nhiệt huyết.
Sư tử
Dẫu sao hãy chú ý, hãy chú ý! Anh nói chẳng khác gì một tay thợ săn không hề run tay khi nâng nòng súng lên và đưa vào tầm ngắm một con sư tử.
Đừng sợ sư tử, nhưng hãy biết rằng nó đang tồn tại. Ban đêm anh còn nghe tiếng nó gầm trong rừng rậm. Anh đến đâu trên sa mạc, những khúc xương và thịt nát đều nhắc tới sự hiện diện của nó. Sư tử ở đâu đó trên sa mạc, trong bụi rậm, trong khu rừng của đời anh, luôn sẵn sàng chồm tới - nó tồn tại và sẽ tồn tại, vì nó là đối thủ, cùng lúc là chiến lợi phẩm, là con mồi và là thú dữ có thể quật ngã anh. Hiểm họa không bao giờ hết, sư tử lúc nào cũng đói. Hãy chú ý đến hiểm họa bằng mắt của mèo rừng, bằng khứu giác của báo, bằng thính giác của sơn dương, bằng sự phấp phỏng của con người và bằng lý trí của nhà văn, mối hiểm họa mà anh cũng luôn luôn tìm kiếm, dù anh có nghĩ đã thoát khỏi nó, cũng vô ích.
Hổ thẹn
Tôi không hổ thẹn vì một cuộc phiêu lưu ngớ ngẩn nào, vì một chuyến đi lang thang vớ vẩn nào, vì sự thác loạn vô độ và tàn bạo nào: Chúa can dự vào tất cả những việc làm của chúng ta, và Người không chỉ dõi theo ta trong các giáo đường, mà cả trong các nhà thổ.
Tôi chỉ hổ thẹn vì điều tôi muốn, và sự hèn nhát của bản thân để đạt được điều đó: hèn nhát, không phải do ý nghĩ đúng đắn, mà là do trái tim tôi. Đó là nỗi hổ thẹn; những lúc như thế Chúa quay đi, người phỉ nhổ kẻ hèn nhát và tẻ nhạt là tôi.
Đồ đạc
Giờ thì thế nào cũng được, và vì thế tôi xếp đồ đạc của nàng vào một hộp các tông màu nâu. Sau một mối tình, chẳng còn lại bao nhiêu: có lẽ chỉ bằng số đồ đạc còn lại sau cái chết của một đứa bé. Tôi gói chiếc lược cán bạc, đôi dép nhỏ, chiếc áo ngủ bằng nhung màu boóc đô, chiếc hộp hình con rùa đựng đồ may vá, hộp kem và son phấn của nàng. Tôi còn thấy một chiếc bút dạ và một tập thơ Verlaine, bèn gói chung vào với những thứ khác.
Rồi khi gói ghém xong, tôi ngồi xuống vì cảm thấy mệt mỏi chưa từng thấy. Tất cả mới vô vọng làm sao, cuộc đời, những quan hệ, và tất cả qua đi mới nhanh làm sao! Một thời gian ngắn nữa thôi và người ta cũng gói ghém cho tôi thế này đây. Tất cả những thứ này là một thực thể, những vật nhỏ này đồng thời cũng là một cái gì đó ngoài con người: chúng là dấu ấn của cái không thể hiểu nổi, chúng lưu giữ một điều gì đó của chất liệu bí ẩn nhất, của quan hệ và cảm giác giữa hai con người. Và tất cả nằm gọn trong chiếc hộp các tông màu nâu. Tôi thử nhấc lên, thấy cái hộp nhẹ bỗng. Nó đúng như chiếc quan tài của một đứa bé.
Gọi em
Tóc em, tay em, chân em, váy em,
Mắt em, giấc mơ em, hàm răng em, lưỡi em,
Móng tay em, áo em, áo choàng em,
Mi mắt em, môi em, tiếng cười hờn giận của em,
Nước hoa của em, đôi giày của em, ngực em, nụ hôn em,
Nỗi buồn em, nỗi đau em, nụ cười em, sự cô đơn của em,
Cuộc đời anh, cuộc đời em, cái chết của anh, cái chết của em.
Bản án
Không cần nữa, cái người ta gọi là cuộc sống xã hội: những phòng trà - nơi người ta đàm tiếu mọi chuyện tào lao và không nói ra những lời chân thực, những từ ngữ có sức mạnh làm các khái niệm sống dậy và rực sáng, những bữa ăn tối - cái nghi thức khó chịu và nực cười, khi người nọ cướp lời người kia, phùng má trợn mắt chứng minh sự am hiểu và uyên bác của mình, không cần gia đình - cái cơ chế đáng sợ và thù nghịch chỉ muốn chế ngự ta, không cần cả bạn bè - vì bản án dành cho ta cấm ta có những quan hệ con người khác. Phải từ bỏ thế giới này, dẫu điều đó đau đớn chừng nào. Phải sống một mình, trong những mối quan hệ không liên quan đến con người, mỗi ngày thêm cô đơn, mỗi ngày một lún sâu trong sự ẩn náu thực sự, gần như vô hình vô ảnh. Bản án là như thế.
Nghệ sĩ
Lúc bốn giờ sáng, trong căn phòng ngột ngạt khói thuốc, mùi đồ ăn, thức uống và mùi hơi người, mọi người bắt đầu to tiếng, giọng đã ngà ngà say, gấp gáp và căng thẳng. Một người nói vì đâu mà việc không thành, người kia bảo mình muốn điều đó phải ra sao, người thứ ba nói về những khát vọng, người thứ tư nói về lần thất vọng thứ mười lăm của mình - họ tranh nhau nói, đầy vẻ hồi hộp, cứ như đã đến lúc cần phải nói ra và có thể nói ra.
Họ nói chuyện như thế, lúc bốn giờ sáng. Nhưng trong một góc phòng, bên cạnh cửa sổ, có một người ngồi yên lặng. Anh ngồi một mình, vẻ cô đơn, trước mặt là chiếc cốc, hai đầu ngón tay kẹp mẩu thuốc lá, mông lung nhìn đám khói trước mặt, nom xa lạ và lạc lõng. Anh chàng ngồi im lặng ấy - khi tất cả mọi người nghĩ rằng đã đến lúc cần và có thể nói ra - trong đám đông, người ấy chính là một nghệ sĩ.
Tell_(1)
Tell không giết người do hận thù, vì không ai có quyền giết người do hận thù.
Tell giết người theo mệnh lệnh - lệnh từ bên trên mà chàng miễn cưỡng tuân thủ, gần như không có cảm xúc. Chàng muốn sống yên ổn, nhưng không thể! Bi kịch của Tell chính vì chàng không muốn trở thành người hùng, vì thế là một bi kịch lớn! Chàng không muốn gì khác ngoài sự yên ổn. Chàng sẵn sàng hạ mình để được yên ổn. Chàng vui vẻ chấp nhận - trong một giới hạn nào đó - sự độc đoán. Chàng vui vẻ cúi chào một chiếc mũ phớt, chàng đã bắn quả táo đặt trên đầu con trai mình, nhưng cuối cùng, chàng có thể hướng mũi tên vào tim viên tổng trấn. Không, Tell không hề muốn bi kịch, không muốn thành anh hùng, chỉ muốn làm một công dân bình thường, muốn đánh cá và săn bắn, muốn vào rừng kiếm cho bọn trẻ vài con thỏ, nghe vợ than phiền bên bếp lò về việc thiếu củi, và đầu một đứa trẻ có gầu. Tell muốn tất cả những điều đó và chấp nhận sự độc tài. Nhưng rồi, đến một ngày, chàng hiểu rằng chàng nhận được mệnh lệnh - từ thời gian và từ mọi người - và chàng vò đầu bứt tai, đi làm người hùng. Đó là hành động anh hùng thực sự. Một công dân bình thường, dù không sẵn lòng và không có ý định, đến một ngày biết mình là anh hùng, và anh ta nâng cây cung lên... Đó là một người hùng khác, hành động của anh ta không được cổ vũ bằng tiếng kèn đồng.
Pháp sư
Trong cuộc sống đời thường, ông pháp sư là một luật sư đáng tin cậy và tận tâm. Chỉ vào các buổi tối ông mới là pháp sư - nhà xảo thuật và phù phép - trong đám đông, nơi bạn bè ông, các pháp sư tụ họp và trình diễn những thủ thuật, những chiêu mới nhất, bằng khăn mùi soa, bằng những con Át cơ, bằng trứng và những chú thỏ nhà.
Pháp sư là một người nhanh nhẹn, tò mò và vui tính. Suốt đời ông loay hoay với các đồ vật, ông tìm, nghe, ngửi và rà nắn bí ẩn của chúng. Thế giới - có thể thấy - có những thủ thuật và mẹo mực của nó; trong ống tay có con thỏ nhà nấp sẵn, chỉ lần lôi nó ra đúng lúc, và quân Át cơ nằm ngay phía sau vành tai của tay hầu bàn chính, chỉ cần rút ra thật nhanh, trong một chớp mắt thích hợp. Có lẽ ông tiếc những khả năng đã bỏ qua, tiếc rằng không tạo ra được những “tiết mục” thật hay với mây, với trăng và các vì sao. Chưa nói đến ma quỷ và địa ngục.
Tôi chăm chú nhìn những trò ông diễn, và trong khi ông làm cây đèn biến mất trong hộp đựng diêm, tôi phát ghen với nghệ thuật của ông. Chính tôi cũng tin rằng có con thỏ trong ống tay áo. Tôi vẫn còn tin dù đã bao lần thất vọng. Chỉ có điều lôi loại thỏ nhà khác kia ra khỏi ống tay áo khó hơn nhiều, khéo tay chưa đủ, cần có cả phép lạ và niềm tin. Tôi có thể làm gì đây? Tôi chăm chú theo dõi nhà ảo thuật và luyện tập.
Lothéa(1)_ ở Weimar
Đúng, những người đàn bà sẽ quay trở lại. Đó là bóng ma đáng sợ: mỗi người đàn bà quay lại là một sự trách móc đi bằng hai chân. Họ không tha thứ việc ta đã sống dai hơn họ.
Họ không tha thứ việc những người khác cũng mang lại cho ta sức sống, ý tưởng, mục đích sống và sáng tạo. Họ không tha thứ chuyện ta không nói về họ, khi họ đã chắc chắn rằng dù thế nào ta cũng có nói về họ, và trong chuyện này thì họ đúng. Bởi họ không tha thứ việc ta không nói về một người, mà chỉ nói về tất cả.
Chúng ta - những Werther, và những người đàn ông - cũng không tha thứ cho bản thân mình điều đó, nhưng chúng ta chấp nhận. Vì thế hãy lịch sự tiếp tất cả chị em nhà Lothéa, ở Weimar: lịch sự, nhẹ nhàng, không mang cảm giác tội lỗi. Vì anh cũng đã trung thành với một điều gì đó, khi anh sống dai hơn họ.
Niagara_(1)
Khi một người phụ nữ bảo: “Đi cùng em, hãy bỏ lại tất, em chính là sự phiêu lưu, là cuộc đời, là sự lụi tàn và viên mãn, chúng ta hãy cùng nhảy xuống Niagara!” - phải rất chú ý. Vì phụ nữ nhảy thận trọng. Và trước khi họ nhảy xuống Niagara, họ tập nhảy trong một thời gian dài, họ tập bơi, và khi nhảy họ sẽ buộc sợi dây dài vào ngang lưng, và mua tín phiếu bảo hiểm nhân thọ, nhẹ nhàng và đơn giản vậy thôi.
Người lùn
Đầu tiên thấy Jókai Mór đi từ phía đối diện, trên một con phố nội đô, trong làn tuyết rơi dày: Jókai Mór, trong chiếc áo choàng cổ lông màu đen, râu tóc đã điểm màu sương, trạc tuổi bảy mươi bảy lăm, khi bà Laborfalvy Róza đã mất, nhưng ông còn chưa lấy bà Grosz Bella... Nom quen thuộc lạ lùng, cứ như để giải khuây, tự nhiên một lần nữa lại sinh ra Jókai Mór. Ông già vui vẻ đi trong làn tuyết rơi, hơi khật khưỡng như người chếnh choáng say niềm vui sống và những trò đùa của cuộc đời.
Theo sau ông là một phụ nữ lùn, nhưng rắn chắc, như dạng người thường điền vào mục “nghề nghiệp” trong tờ khai là “liliputi_(1)”, và có hợp đồng năm một với rạp xiếc. Bất quá nàng chỉ cao khoảng một mét, gương mặt già nua đánh phấn đỏ và ăn vận hợp thời trang, áo lông nhỏ xíu và đôi giày nhỏ xíu giẫm lên tuyết. Jókai Mór và người phụ nữ lùn bỗng mất hút ở một góc phố, trong làn tuyết rơi. Điều gì diễn ra trong tâm hồn một người lùn? Điều gì có thể diễn ra trong tâm hồn một con người giống hệt Jókai Mór? Và điều gì diễn ra trong tâm hồn tôi, trong tuyết rơi, giữa những người lùn, và những người giống Jókai Mór, - là nhà văn - tôi muốn hạnh phúc, nhưng không được vì tôi cần phải viết? Tôi đứng trong tuyết rơi, nhìn theo hút người phụ nữ lùn, và cảm thấy mềm lòng.
Chết lâm sàng
Giấc ngủ đông của các loài có vú - tôi được học như thế - là một trạng thái chết lâm sàng. Nhiệt độ cơ thể chúng từ 35-37oC giảm xuống còn 7-8oC. Mạch đập chậm chỉ bằng một phần tám lúc tỉnh. Chúng sống ở mức tối thiểu. Nếu đánh thức chúng một cách nhân tạo khỏi trạng thái chết lâm sàng, chúng khó quay lại cuộc sống bình thường. Loài vật khỏe nhất là sư tử cũng không chịu nổi bị đánh thức nhân tạo nhiều lần, có khi vì thế mà nó chết. Để sống cần có sự chuyển tiếp, sự yên tĩnh bí ẩn, sự hợp tác với thiên nhiên.
Cuộc sống con người cũng có những giai đoạn giống như trạng thái chết lâm sàng. Con người ngủ gà ngủ gà gật trong hang, chỉ hoài niệm về cuộc đời trong giấc mơ nhiễu loạn của mình. Và nếu bị đánh thức nhân tạo, bằng ý muốn bên ngoài, anh ta không thể bắt kịp tiếng gọi của đời sống và thế giới. Tỉnh dậy không phải là điều hay. Người trong trạng thái chết lâm sàng phải ngủ. Hãy để anh ta được yên.
Tên em
Anh chỉ muốn nói với em rằng, trong kiếp phù sinh và thời gian lặng lẽ, tên em - mãi mãi và vĩnh hằng - còn đi cùng anh suốt cuộc đời, như ngọn gió mùa xuân thổi dọc những cánh rừng tăm tối.
Trái tim
Giống như muối mặn và bùn nhão dưới đáy biển, trái tim chúng ta cũng đầy ký ức của những cảm xúc, chúng từ từ hòa trộn và gắn kết thành một tình cảm cay đắng và hỗn tạp nào đó: những gì hôm qua hay hai mươi năm trước còn là niềm vui lấp lánh, là khát vọng trong sáng và mãnh liệt, là hạnh phúc rạng ngời, dần dần trở thành thứ lãnh đạm trong trái tim bao la như đáy biển của chúng ta, và trái tim cũng không muốn gì khác hơn là chấp nhận, nhào nặn, nhấn chìm mọi thứ - những gì lấp lánh trên bề mặt, những con tàu, những vầng mây và tất cả những gì được ngẫu nhiên ném vào biển cả - thành bùn nhão.
Đi đày
Hai ngày trong khách sạn có bể tắm nước khoáng cũ ở Buda, tôi cảm thấy mình đúng như vua Milan của xứ Serbia trong cõi đi đày.
Phòng ở giống như căn phòng đẹp nhất của một khách sạn tỉnh lị ở nước Nga thời hòa bình. Có khay nhổ và ghế xỏ ủng. Đồ gỗ đã sáu bảy chục năm, mua từ thời “thỏa ước”, được coi là hiện đại nhất thời bấy giờ ở thành phố Budapest đang công nghiệp hóa và “Mỹ hóa”. Có một khát vọng muốn phương Tây hóa nào đó tỏa ra từ chiếc giường, chiếc tủ trong phòng. Cứ như một gã chăn lợn vùng Hortobágy(1)_ đội mũ cứng rộng vành đi sau đàn lợn.
Tất cả, cùng với những đồ gỗ, với đám nhân viên phục vụ - đặc trưng nhất cho tính chất dưỡng bệnh của khách sạn là tất cả nhân viên đều tàn tật, chột mắt, gù lưng, tập tễnh hay điếc - là một địa danh du lịch. Có thể giới thiệu cho khách như giới thiệu một bảo tàng lịch sử phát triển văn hóa. Và đằng sau tất cả là một sự bất lực buồn não và tâm thần nào đó, mang tính cách Nga, nhichevo_(2).
Tôi ở đây, như đi đày. Thỉnh thoảng tôi bắt ruồi hay đến đứng bên cửa sổ, và nghĩ đến Nữ hoàng Ekaterina. Tôi chờ tin, chờ một lá thư, một điều kỳ diệu nào đó. Nhưng chỉ có một người hầu phòng bị điếc vào phòng, câm lặng đặt một đĩa xúp lạnh trước mặt tôi, nom gã giống như một tên cai ngục. Tôi ngồi bên đĩa xúp, nhúng thìa vào thứ xúp loãng và nghĩ: “Không có sự ân xá.”
Kháng án
Không thể không có sự ân xá. Không thể không có sự màu nhiệm. Không thể không có sự kháng cáo bản án cuộc đời. Có một tòa án cao cấp hơn, nơi trong sự bề bộn khác thường, người ta vẫn lưu giữ hồ sơ cuộc đời chúng ta một cách có trật tự, sau một thời gian họ lại xem những hồ sơ ấy, lại mở phiên xét xử, tuyên bố bản án mới, thay đổi những bản án cũ, và bất ngờ tha bổng những vụ cũ mà bè bạn ta đã lên án từ lâu, và ta được ân xá ở nơi ta không hề hy vọng. Không có chuyện chúng ta là những tội đồ không thể hoàn lương, và không thể không có sự ân xá. Tên gọi đích thực của sự ân xá này, trước Tòa án Tối cao, là gì? Có lẽ là: sự thờ ơ. Hay là: cuộc sống. Và khi mọi người, cái tòa án máu bí ẩn mà thành phần của nó là gia đình, những người tình, đồng nghiệp, người quen biết, đã lên án, thì cái phiên tòa ấy cuối cùng sẽ nhún vai và tha thứ. Nó bảo: “Hãy đi trong sự khoan dung, hãy ăn năn bằng việc ngươi đang sống.”
Chủ nhật
Tôi khổ sở nhiều nhất trong đời là vào ngày Chủ nhật. Chủ nhật vẫn luôn ập đến với tôi như một công việc bắt buộc trịnh trọng nào đó, với thánh ca và sự chán nản, với nghi lễ và sự không có chủ đích: ở đâu đó là thiên hạ, là nhân loại tươi cười và ham vui, còn tôi, công việc ngập đến cổ trong một ngày Chủ nhật, trong căn phòng lờ mờ như hành lang nhà tù và bệnh viện; tôi không khi nào rảnh rỗi ngày chủ nhật. Đâu đó có tiếng đu quay, trong rạp xiếc những con hải cẩu và những anh hề đang mua vui cho người lớn và những kẻ hạnh phúc. Nhưng tôi buộc phải làm bài tập ở nhà, cả ngày Chủ nhật, trong khi người khác vui chơi. Bài tập về nhà ấy là gì vậy? Là cuộc đời.
Từ điển
Từ điển của những người yêu nhau cấu thành bởi những câu đơn giản, những câu ngắn tạo thành bởi trọng âm mệnh lệnh và cật vấn. Tình yêu là mệnh lệnh và câu hỏi. Từ ngữ của nó vang lên thế này: “Anh chờ em.” Rồi: “Anh đi đâu về?” Rồi: “Yêu em đi!” Rồi: “Đừng xa em!” Lời cầu nguyện ngắn ngủi này đã hướng lên bầu trời năm ngàn năm nay, bằng đủ các thứ tiếng, từ tiếng than thở của người cổ đại, qua những so sánh của “Khúc hát của những khúc hát(1)” đến những bài luận phân tích về tình yêu của Stendhal và Ortega y Gasset và đến lời tỏ tình của chàng Romeo. Tình yêu chỉ thể hiện mình qua những câu đơn giản. Khi tình yêu bắt đầu giải thích, phản bác hay thuyết phục, thì nó không còn là tình yêu, mà là chuyện của con người và định mệnh buồn.
Hoa
Bên linh cữu là những bó hoa huệ, hoa diên vĩ và thường là các loại hoa hình cốc, lá dài đứng gác. Những loài hoa nhạt màu, như thủy tinh. Chúng tỏa hương dịu dàng như kìm nén hơi thở trước cái chết. Người vừa nằm xuống đang ngủ yên, đừng kinh động! - những bông hoa tỏa hương như thế.
Với sự tự kiềm chế nhẹ nhàng, bằng những sắc màu khiêm nhường và tinh tế, bằng hương thơm tin cậy, những loài hoa ấy đã chớm bước vào thế giới của người đã khuất. Chúng không còn là những bông hoa bình thường, trần tục, cũng như người đã khuất chỉ còn thuộc thế giới trần tục theo ý nghĩa hóa học và tinh thần. Những bông hoa - bằng những giác quan nhiều lần tinh tế hơn - đã thích ứng với một trạng thái mà trong khoảnh khắc ấy người chết cũng chưa quen hẳn. Chúng đứng quanh linh cữu như trẻ thơ, và giờ đây, bằng bàn tay mềm mại và mát lạnh, chúng nắm tay một người lớn bất chợt mù lòa, và bắt đầu dẫn người ấy đi trong một khu rừng sực nức hương thơm và lạnh lẽo, nhưng có cả sư tử và mèo rừng.
Máy móc
Thỉnh thoảng tôi chờ chiếc máy chữ mà tôi quên không đóng, trong tĩnh lặng của ban đêm, bắt đầu lạch cạch gõ, nó viết một cái gì đó, một câu chuyện nhỏ hay đơn giản chỉ một lá thư, một thông điệp gửi thế giới. Xét cho cùng cũng chẳng có gì đáng ngạc nhiên, vì nó am tường việc đó. Chiếc máy chữ, tự nó, lách cách trong đêm, sẽ nói gì? Có lẽ là: “Đủ rồi, các nhà thơ, những thợ thủ công vụng về viết lên những mảnh giấy bằng bút chì, cũ rích và nguệch ngoạc!” Hay là: “Anch’ io sono poeta!_(1)” Hay là: “Nếu dùng ta, Shakespeare có thể đã viết những gì?”
Câu chuyện Trung Quốc
- Thế nào - người đàn bà hỏi - anh sẽ đi cùng em chứ?
Người đàn ông rút chiếc găng tay, và cụp mắt xuống nói:
- Có lần anh nghe một câu chuyện. Tất nhiên đó là một câu chuyện Trung Quốc. Câu chuyện thế này: Có một người đàn ông và một người đàn bà sống ở một tỉnh xa. Họ không quen biết nhau. Một sớm kia họ cảm thấy, nghe thấy một âm thanh, một lời nhắn gửi, họ nhận được một mệnh lệnh. Vì thế họ thức dậy, như hai người mộng du, họ đi tìm nhau, bỏ lại cả nhà cửa, người bỏ chồng và kẻ bỏ vợ, họ dứt bỏ mọi thứ và mọi người, để cuối cùng, tìm gặp nhau trong khu rừng rậm của cuộc đời, để tìm hạnh phúc và được sống cùng nhau. Họ đi như thế, như bị mê hoặc, về phía nhau. Họ đi qua những vùng đất hoang vu và tới một khu rừng rậm. Một con suối chia cánh rừng làm đôi. Lim dim mắt đi theo lời mách bảo, họ tiến lại gần nhau từ hai bên bờ suối, với nụ cười hạnh phúc và lặng lẽ trên môi. Nhưng một tấm ván nhỏ vắt ngang qua dòng suối, tấm ván hẹp mỏng mảnh chỉ đủ cho một người bước qua. Vì thế cả hai dừng lại trên bờ suối, đứng đối diện nhau, cùng mỉm cười khao khát, và cả hai cùng ngập ngừng: ai sẽ đi qua cầu trước để đến với người kia?... Rồi người đàn bà cất tiếng, nhỏ nhẹ và tin cậy: “Nào, sang với em đi!” Người đàn ông ngẩng nhìn lên, dụi mắt nhìn người đàn bà, nhìn lên trời và lặng lẽ quay lại, trở về với cuộc sống cũ, với gia đình và tiếp tục sống âm thầm, với sự ngơ ngác còn đọng lại trong con tim. Té ra, vì người đàn bà đã lên tiếng quá sớm. Lẽ ra nàng phải hoàn toàn im lặng, phải chờ người đàn ông tự đi qua cầu, không cần mời gọi. Đó là câu chuyện kể của người Trung Quốc.
- Vâng! - người đàn bà đáp, mắt nàng ngấn lệ. - Thế nào, anh sẽ đi cùng em chứ?
- Giá đi được thì hay quá - người đàn ông lịch sự nói, vừa cài khuy chiếc găng tay và nhấc chiếc mũ phớt. - Đáng tiếc chiều nay anh có mấy cuộc họp. Cả tuần này anh hơi nhiều việc.
Trò chơi kiên nhẫn
Giống như những trò chơi đòi hỏi sự kiên nhẫn mà người ta làm trong các xưởng chế tạo đồ chơi bên Đức, dành cho những kẻ ngớ ngẩn - một chiếc hộp dựng đầy những hình ô vuông có đánh số, phải xê dịch các chữ số tới khi nào chúng làm thành một dãy số theo thứ tự tăng dần, các ô vuông nằm đúng chỗ, rồi trò “phong tỏa Porth Arthur”, trong đó phải lăn viên bi nhỏ xíu tới đích theo những đường rãnh ngoằn nghèo nằm dưới mặt kính, những trò tinh quái và khó hiểu đại loại như thế! - cuộc đời cũng không thể giải quyết nổi nếu không có sự kiên nhẫn và khéo léo nhất định. Trong đa số các trường hợp, những công việc của chúng ta không có hệ thống, ít nhất cũng không có một hệ thống có thể thấy được bằng mắt thường; đằng sau nó, bao giờ cũng có một trật tự nào đó, nhưng chỉ mãi sau này ta mới hiểu; và cũng như trong trò chơi kiên nhẫn, ta cũng phải xê dịch các chi tiết trò chơi lên các ô khá lâu, chừng nào tất cả trở thành một tổng thể được sắp đặt hoàn chỉnh theo thứ tự và có nghĩa. Để làm được điều đó, cần sự kiên nhẫn vô hạn. Chỉ có người ngốc mới “quyết định”, nghĩa là sắp đặt tất cả một cách cưỡng bức, và như thế không bao giờ chúng ở đúng vị trí. Người khác - thận trọng hơn, từng trải hơn, khôn ngoan hơn, kiên nhẫn hơn và biết chơi hơn, homo ludens_(1) - sẽ sắp xếp, xê dịch và cố gắng tạo ra một trật tự nào đó trong sự hỗn độn - và việc này khó hơn nhiều. Đây là trò chơi kiên nhẫn. Hãy ngồi yên lặng trong một góc phòng, cố học lấy thủ thuật và giải đáp nó.
Năm tháng
Nội hàm thực của năm tháng sẽ trở nên hiểu được và cảm nhận được rất từ từ. Con người ta “sống” trong mười năm hay bốn mươi năm qua, thể xác và tinh thần phát triển, ta đi đây đi đó và làm việc, ta hạnh phúc và đau ốm: nhưng trong khoảng đó đã “diễn ra” điều gì? Ta không biết trong từ vựng của con người có từ ngữ nào diễn đạt sự trải nghiệm hay ấn tượng xác định nội hàm những năm tháng đã qua của cuộc đời, như một cách biểu thị “hành động” - vì chắc hẳn cuộc đời cũng là một hành động có chủ đích, chứ không chỉ là sự nảy nở của các tế bào, là giấc mơ và sự ngất ngây. Ý nghĩa và nội dung của năm tháng là gì? Sự tiến triển ư? Một từ khó hiểu. Sự tồn tại ư? Một từ đơn giản, khiêm nhường. Sự tìm tòi, khám phá một điều gì đó ư? Một từ quá toan tính, khôn ngoan, quá có ý thức! Sự khao khát hạnh phúc, khoái lạc ư? Tôi không khát khao lạc thú. Vậy tôi muốn gì, trong năm tháng? Tôi không muốn điều gì hết. Có lẽ chỉ là: sống.
Thiếu
Giờ đây là lúc nhu cầu gõ cửa thiên hạ, người này thì thiếu một miếng vải Anh, người kia thì thiếu một bánh xà phòng mỡ loại tốt hay thiếu đường, thiếu món cá sardine Bồ Đào Nha, thiếu than và củi, người thứ ba, đơn giản và kinh điển, là thiếu tiền. Cảm giác thiếu thốn chứa đầy sự xúc phạm. Đó là cảm giác bị xúc phạm của con người văn minh, người ta bực tức nhìn ra xung quanh, khi vì một trục trặc kỹ thuật nào đó nền văn minh không cung cấp đúng kỳ hạn những nhu cầu và tiện nghi của đời sống.
Sự than vãn, ca cẩm này làm tôi cảm thấy thương hại và coi thường. Chịu lạnh không thú vị gì, trà cũng cần có đường, và tất nhiên cũng chẳng dễ chịu, nếu không mua được xà phòng và miếng lót giày trong cửa hiệu. Nhưng cảm giác thiếu thốn của tôi - ngay từ những giây phút ban đầu từ khi có trí khôn, đã xâm chiếm lòng tôi - hoang dã hơn, đắng đót hơn và cầu kỳ hơn. Tôi sẵn sàng chịu thiếu cả đường, củi đốt và xà phòng cạo râu, nếu một ai đó hay một điều gì đó dập tắt được sự thiếu hụt âm ỉ cháy kia. Tôi đã sống với cảm giác thiếu hụt, trong sự yên tĩnh sâu thẳm, cảm giác thiếu hụt giày vò của tâm hồn và cảm xúc. Không có sardine Bồ Đào Nha ư? Tôi chịu được. Chỉ có cái tổng thể chung là tôi chịu đựng một cách khó khăn, cái toàn thể, trong đó thiếu một điều gì đó - kể từ khi tôi sống.
Ánh sáng
Ánh sáng bỗng nhiên tràn ngập. Tắm trong ánh sáng, thế giới trở nên có ý nghĩa hơn, và cùng lúc cũng trần trụi đến tàn nhẫn hơn, thực tế hơn, khách quan hơn. Tất cả những gì màn sương mùa đông che phủ đều hiện nguyên hình, trơ trụi và gầy guộc. Mặt đất là như thế, dưới ánh hào quang. Nó không đẹp, không xấu. Đôi khi đáng sợ, thỉnh thoảng mê hồn. Nhưng cái thực bao giờ cũng dễ chịu hơn sương mù, sự lờ mờ và giả dối.
Hãy cứ tỏa sáng, hãy xuyên suốt những lớp mô và vật chất, hãy chiếu rọi để ta học cách chịu đựng thực tại khủng khiếp và kỳ diệu. Ánh sáng, hãy soi sáng thế giới và soi sáng tâm hồn ta, để ta trở nên giản đơn và vô tư, như một viên sỏi trên bờ biển dưới ánh mặt trời, được biển xô dạt lên bờ và lát nữa lại cuốn trôi về biển, về cõi tranh tối tranh sáng dưới sâu kia.
Lời lãi
Giờ đây khi những Habakuk(*)_, Isaiás(*), Jeremiás(*)_, những nhà tiên tri lớn và nhỏ đang than van, rên rỉ, bạn hãy nghĩ rằng dẫu sao tất cả vẫn tuyệt vời. Ví như tháng Chín trời nắng, người ta đi lại trong rừng không mặc áo khoác, buổi sáng đánh trần nằm dài trong các bể tắm, cứ như vừa được một bản án tuyệt diệu và nhân ái tha bổng vào giây phút cuối cùng. Trong tất cả có một cái gì đó ấm áp và khó quên. Đọc những tờ báo giật gân và ầm ĩ cũng thú, lật giở những cuốn sách thông thái và tẻ nhạt cũng thú, đi du lịch bên nước Bỉ và nhìn các cô gái chơi tennis trong một khu vườn cổ xứ Flanders_(1) cũng thú, đến Paris và đi khỏi London cũng thú. Hãy lấy hóa đơn cho tất cả. Nếu thật chú ý, bạn sẽ thấy, có khi cuối cùng vẫn còn lại chút tiền lời.
Chân dung
Dẫu sao cũng sẽ đến lúc tôi về già. Một nhà văn già... Tôi sẽ ngồi trong các quán cà phê tróc lở cũ kỹ vùng ngoại vi, cúi gập người trên những báo ảnh ngoại quốc ra đã ba tuần. Thảng hoặc còn viết đôi dòng bằng bàn tay run rẩy, chẳng ai thèm để ý. Viết về những kỷ niệm, và về tất cả những gì khi còn trẻ tôi đã viết: về mùa thu và mùa xuân, về tuyết và phúc bồn tử, về những người đàn bà đã bỏ tôi mà đi và về những người tôi đã bỏ, về những bạn bè đã khuất và về những kẻ bất trung đã nhận chức bộ trưởng và giờ đây chỉ nheo nheo mắt, lưỡng lự liếc qua để đáp lại lời chào lễ phép của tôi. Tôi đi trong gió, đầu để trần, trên bờ sông, với những lọn tóc bạc lất phất bay. Chỉ có gió và dòng sông còn nhận ra người cũ. Tôi không còn ai khác ngoài những hàng cây. Lúc ấy mới thú làm sao!
Những đàn chim
Đêm qua tôi uống rượu vang, rồi dạo bộ về nhà theo đường ven bờ sông. Những đàn chim di cư bay lướt trên đầu tôi trong bóng tối. Đầu tôi đã ngả bạc, và sẽ đến lúc tôi phải chết. Sao đến giờ tôi ít để ý đến những đàn chim?
Buổi sáng
Rét run trong mùa đông nhơ nhớp, bỗng như một dòng điện giật, một nỗi khao khát rùng mình chạy khắp người tôi - nỗi khát khao được một lần nữa thức dậy vào sớm tháng Sáu, trong căn phòng các cửa sổ để mở qua đêm, hít thở làn hơi ấm áp của mùa hè như người ta cảm thấy hơi thở của người bạn tình trẻ trung, vươn mình trong tiết trời hè, nghe tiếng lá rì rào ngoài cửa sổ, tiếng ríu ran sớm mai của lũ chim lắm điều. Sống một lần nữa, một sớm hè, còn dơ bẩn và vẫn kèm nhèm mắt sau một giấc mơ, và cảm nhận sự ngọt ngào, nồng ấm của cuộc sống. Tất cả có vậy thôi ư? Tất cả có vậy thôi.
Bài học
Dẫu sao tôi cũng đã học được một điều gì đó, trong bốn chục năm: đó là không thể nhận những món quà của cuộc đời một cách đủ khiêm nhường, đủ nhẫn nại và cung kính, nhưng cũng không thể chú ý vừa đủ tới việc đừng trao tất cả trái tim cho ai và trao vô điều kiện. Người ràng buộc một cách vô điều kiện các cảm xúc của mình vào một con người, người đó sẽ đau khổ và tàn lụi. Tôi không cổ vũ cho sự thờ ơ, sự kiêu ngạo, sự lạnh lùng. Chỉ có điều này: hãy yêu, nhưng chừng mực. Đừng tin vào những kẻ đòi hỏi sự bốc lửa, sự lụi tàn, sự dâng hiến hoàn toàn. Đó là những kẻ cho vay nặng lãi, nếu bạn rơi vào móng vuốt của họ, họ sẽ hút hết máu và cảm giác của bạn, và bạn sẽ chết. Hãy vui mừng vì ánh sáng, hãy yêu, cũng có thể biết ơn, nhưng hãy giữ lại cho mình một điều gì đó. Không cần phải nói nhiều về chuyện này. Cần phải mỉm cười, phải vui vì cuộc sống, và hãy cho, đúng bằng những gì bạn nhận được. Không hơn một li, bạn đã hiểu chưa? Một cái bắt tay, một nụ cười cũng không hơn. Tôi nói điều này rất nghiêm chỉnh đấy. Tôi có lý do để nói như thế.
Khách lữ hành thức dậy
Tôi tưởng tượng một hôm người khách lữ hành thức dậy, đưa tay lên giụi mắt, ánh mắt đầu tiên chàng tìm chú ngựa mà chàng buộc dưới gốc cây lê, khi ngả mình và ngủ thiếp đi trên sườn đồi này; chàng thức dậy, nhìn quanh, chàng thấy những đám mây, thành phố phía xa xa, thấy dòng suối và tòa lâu đài có tường thành bao quanh, thấy hoa và đám thợ gặt, thấy quang cảnh tuyệt đẹp mùa hè, và bỗng nhiên chàng cảm thấy một nỗi đau đớn lạ lùng và cháy bỏng, vì chàng biết rằng vắng chàng cuộc sống vẫn tiếp diễn, chim vẫn bay, đám thợ kim hoàn vẫn làm vòng cổ và vòng tay, và chàng cũng không thể đi đủ nhanh cũng như không thể thúc ngựa phi đủ nhanh, đằng nào chàng cũng bỏ qua cái đích phải đến, đó là sự hoàn thiện, là thế giới và cuộc đời. Vì thế chàng chỉ nhìn quanh, trên sườn đồi xa lạ, gương mặt rất xanh xao và nghiêm nghị. Rồi chàng đứng dậy và buồn bã huýt sáo gọi ngựa.
Bản đồ
Cần phải vẽ một bản đồ đất nước khác nữa. Ở đây là ngọn núi, nơi chúng mình đã nướng món thịt mỡ hun khói. Chỗ này có một ngôi nhà, nơi - trong vòng nửa giờ - chúng mình từng hạnh phúc. Ở đây, khu đất bằng phẳng này, giữa hai con phố nhỏ là cái quảng trường, nơi đã diễn ra trận đánh Katalaunum(1)_ của chúng ta. Đây là quán cà phê, nơi chúng ta đã ký kết hòa ước Westphalen(2)_. Đây là Gaurizankár_(3), là công việc của chúng ta, mà chúng ta không tiếp cận được những đỉnh cao của nó. Và đây là đầm lầy, là Genovèra. Sẽ là một bản đồ chính xác, và ít nhất sẽ thật như bản đồ địa hình Hungary.
Cây
Ngoài cửa sổ phòng tôi, cây xanh bắt đầu cất tiếng. Chúng thầm thì qua vòm lá, bằng tiếng chim, bằng hoa quả, bằng những hương vị ấm áp và ngọt ngào. Tôi ngồi trong phòng, vừa đọc những bài thơ của một người bạn đã mất, vừa nghe tiếng rì rào của cây. Chúng bảo: “Phía sau các hiện tượng là cuộc sống. Sức mạnh mà nhờ đó đồ vật và hiện tượng trở thành cuộc sống. Sức mạnh ấy không hay cũng không dở, nó không có chủ ý. Đó là tất cả những gì cần biết về nó.” Chúng thì thầm: “Hãy viết đi!” Và tôi đã viết.
Những vì sao
Nhưng bạn muốn khám phá bí mật của các vì sao, trái tim bạn suy tưởng về sự bí ẩn của nỗi cô đơn, bạn muốn hiểu lời cây cỏ, muốn tìm ra công thức hóa học của nước mắt con người bằng cảm giác và lý trí. Hãy nhìn ra xung quanh, bạn sẽ thấy những vì sao khác. Thấy người ta cẩn thận cúi xuống nhặt một bao diêm rỗng rơi trên đường, vì đó cũng là vật chất, và có lẽ bên trong là một cơ may nào đó. Thấy những người phụ nữ chăm chú ngắm một đôi giày cũ - có lẽ đáng được mang tới cho thợ giày đóng lại để dùng vào mùa xuân - chẳng khác gì nhà vật lý Planck say mê tìm hiểu bí mật của nguyên tử. Bạn sẽ thấy những ông bà già chỉ còn nghĩ tới ăn uống, tới một lát bánh mì phết mỡ mà họ nhai trệu trạo vì đã rụng hết răng. Thấy những đứa trẻ hào hứng học phát âm những từ đại loại như “kim chỉ” hay “củ hành”. Và tất cả những điều đó cũng tuyệt vời, khó hiểu và vô biên chẳng kém gì những vì sao.
Xiếc
Các tiết mục liên tục nối tiếp nhau. Tôi ngồi ngay hàng đầu và há hốc mồm chăm chú xem. Thời trẻ tôi luôn muốn trở thành giám đốc một gánh xiếc, hay ít nhất cũng là một nghệ sĩ xiếc. Khi các nghệ sĩ nhào lộn bằng sào tre rời khỏi sàn diễn, tiếng nhạc bỗng ngừng bặt, rồi tiếng trống dồn dập như trước phút hành hình, đèn pha vụt tắt, và giữa một luồng sáng xanh lấp lánh mê hoặc, xuất hiện một chú hà mã.
Cô gái trẻ dạy hà mã mặc áo dài đen đứng trong quầng sáng. Nàng đẹp tuyệt vời trong tư thế ấy. Con hà mã cũng đẹp. Và vì cả hai đều do Thượng Đế tạo ra, cô gái bắt đầu phát lệnh cho con hà mã, nó ngoan ngoãn làm theo: nó há mồm - cái miệng cũng khao khát sự dịu dàng, khoái lạc và ăn uống như người dạy nó - và nhiều lần gắng xoay quanh trên sàn diễn, trong ánh sáng đèn pha - dàn nhạc chơi bài “Cô gái Kôrôs” - con hà mã nghĩ tới bữa ăn tối chắc cũng sắp tới vì đã hơn mười một giờ đêm, và nghĩ tới dòng sông Nil mà nó đã xa cách từ tám năm nay. Trái Đất quay cùng chúng tôi và con hà mã cứ há mồm. Lúc đó chúng tôi, đám khán giả năm nghìn người, ngồi trên những dãy ghế cứng trong nhà bạt. Và hàng nghìn, nghìn triệu người sống trên mặt đất, đàn ông, đàn bà, những người dạy thú, khán giả và những con hà mã. Tiết mục biểu diễn này, tôi cảm thấy, đúng là có một không hai. Vì thế tôi mua một chiếc bánh perec và cuốn sổ giới thiệu chương trình, và cố gắng giữ thái độ ứng xử vô tư, phù hợp với hoàn cảnh xã hội và quan niệm văn chương của mình.
Đối thủ
Con người này đi qua sát cạnh tôi trên phố, chúng tôi vui vẻ và lịch sự chào nhau. Khi đi qua, tôi cảm thấy anh ta quay lại nhìn tôi từ phía sau, cái nhìn sắc lạnh như một lưỡi dao vô tình nửa chừng rút ra khỏi vỏ.
Người này là đối thủ của tôi. Vì sao anh ta lại thù ghét tôi? Anh ta không biết và tôi cũng không biết. Anh ta là chỗ quen biết, và tôi có bao giờ muốn chiếm đoạt nhà cửa, muốn cướp vợ, cũng không muốn bắt bò vàng, bò bạc nhà anh. Tôi chẳng quan hệ gì đến anh ta, sự nghiệp của anh khác của tôi, chúng tôi chẳng bao giờ cản trở nhau, tranh luận với nhau, những phúc lợi xã hội là của chung, tôi không tranh phần bánh mì của anh, không xúc phạm đến thể diện của anh. Thế mà anh vẫn ghét tôi, như một quy luật, vì anh là đối thủ, do định mệnh của con người và ý muốn của Thượng Đế, anh chính là con người khác mà tôi không thể sống chung dưới một gầm trời, vì anh mà đến một ngày tôi sẽ khởi chiến để đánh bại và khuất phục, vì anh mà đêm đêm tôi thức giấc và ngủ không yên, mắt trừng trừng nhìn vào bóng tối. Anh gần như người họ hàng, đối thủ của tôi. Tôi can hệ tới anh còn hơn nhiều với những người hiền lành và vô thưởng vô phạt; mối liên quan của tôi với anh gần như với những người thân tình mà tôi yêu quý. Anh sống là điều tốt cho tôi! Vắng anh cuộc sống này đâu có vẹn toàn. Nào, ta lên vũ đài, anh bạn!
Độc dược
Tôi biết làm gì với một thế giới không có độc dược? Tôi tự giết mình bằng tất cả mọi thứ men say ngọt ngào của cuộc đời, và biết rằng tôi không thể làm khác, vì sức khỏe không phải là mục đích sống duy nhất, kể cả theo giác độ của nhân loại cũng không. Mọi người đều có thể khỏe mạnh, mọi người đều có thể giống những ông lão ngớ ngẩn, chín mươi lăm tuổi, ngồi trong các trại dưỡng lão, đã rụng nhẵn cả răng, nhểu dãi rớt trên giường, và không nói ra nổi bí quyết cuộc đời mình. Đơn giản là họ chỉ sống, với độc dược hay không có độc dược, theo mệnh lệnh của số phận họ. Sống thêm hai chục năm nữa, một dự định thật lố bịch. Tự nhiên trung thành với bản chất con người hơn mớ lý thuyết đức hạnh. Hắn ta bảo: “Này đây, một chút độc dược. Hãy nhai, hãy hít vào lồng ngực, hãy nhâm nhi, sung sướng. Những khoảnh khắc này, ngươi đang sống và tất cả sẽ bớt đau đớn. Thời gian và bí quyết hãy để ta lo.” Hắn nói đúng. Chính vì thế tôi châm thuốc hút. Hầu bàn đâu, cho một cốc bikavér(1)_!
Giã biệt
Thật từ từ, cẩn thận và lặng lẽ, nhưng hãy bắt đầu cuộc chia tay. Chỉ như người dự tiệc không muốn gây ầm ĩ lúc ra về, đưa tay lên che miệng nhẹ hắng giọng, vẫn lịch sự đáp lại các câu hỏi, nhưng đã liếc mắt ra phía cửa, muốn rút lui nhưng không muốn làm phiền bà chủ, không muốn khách khứa chú ý đến sự ra về của mình, muốn bằng một tín hiệu, bằng động tác nháy cô hầu phòng ra phòng đệm, khẽ khàng đưa áo choàng... ra về như thế, sau bữa tiệc tuyệt vời, ăn không quá nhiều, nhưng cũng đủ no, không hạnh phúc, nhưng cũng không thất vọng, trong giây phút tốt nhất, hoàn toàn bình thản và nhẹ nhàng. Đúng, hãy chuẩn bị. Hãy bắt đầu giã biệt, lặng lẽ và lịch lãm.
Khu vườn
Tôi không còn mong ước gì khác nữa, chỉ ước có một khu vườn, nơi có thể đầu trần ngồi dưới gốc cây hồ đào vào một sáng tháng Chín. Con người ta cuối cùng chỉ ao ước nơi tầm thường. Khu vườn là một nơi như thế; ta về nhà đi em, để cùng ngồi dưới gốc hồ đào.
Người yêu thích
Người đàn ông tỉnh lẻ - kiệm lời, ria chớm bạc, đeo nhẫn có hình quốc huy, quanh quẩn với những điền trang - say mê văn chương. Giờ đây, ông đang ngồi đối diện với tôi, chân bắt tréo, hút thuốc lá tẩu, thỉnh thoảng lại đưa mấy ngón tay nhỏ, xương xẩu lên vuốt vuốt hàng ria mép, chớp chớp mắt lắng nghe, lịch sự và chăm chú. Ông là người yêu thích văn chương.
Tôi biết nói gì với ông đây? Ông nói về văn học, bao dung và khích lệ như thể nói về một chú chó săn nhỏ lông xù. Tôi có nên nói với ông rằng thứ ông yêu thích - văn chương - cùng một lúc là sự vô thường, đỏng đảnh, gớm ghiếc, vô độ, là sáng tạo và sự tàn lụi. Cứ như ông nói ông thích biển cả, dinamit, số mệnh, thế giới ngầm và vườn địa đàng, thích tất cả những gì nguy hiểm chết người theo đúng ý nghĩa sâu sắc nhất của ngôn từ. Tôi không thể nói cho ông. Tôi cứ để ông thích văn chương. Và tôi biết, ông sẽ ngạc nhiên, khi đến một ngày con thú dữ chợt gầm gừ, và chồm lên ngực người yêu thích nó.
Khu vườn
Hãy tạo dựng và chăm chút tâm hồn bạn như một khu vườn, hãy chú ý đến các mùa của cuộc đời, khi nào đến lúc giẫy cỏ, nhặt cây dại, bón phân; hãy chú ý đến một khu vườn khác, khi tất cả bừng nở trong tâm hồn bạn, ngát hương và tươi tốt; và đến một khu vườn khác nữa, khi tất cả úa tàn - đó mới là quy luật, và lại một khu vườn khác, khi cái chết bao phủ và chôn cất tất cả dưới lớp màn che màu trắng. Hãy nở hoa và tàn lụi như một khu vườn; vì bạn mang trong mình tất cả. Hãy nhớ điều này: bạn vừa là khu vườn, vừa là một người làm vườn.
Buổi tối
Một buổi tối tiết trời ấm và đỏng đảnh. Chúng tôi ngồi trên ban công quấn chằng chịt những dây nho lá đỏ, uống rượu vang và ngắm trăng. Dưới đường một người đi xe đạp, miếng kính phản quang trên bánh xe sau lấp loáng trong ánh trăng. Xa xa trong đêm vẳng lại tiếng radio chúc thính giả một đêm ngon giấc. Rồi không nghe thấy tiếng động nào khác nữa. Tôi đẩy cốc vang ra xa, đã quá đủ. Tôi dập tắt thuốc lá, không thấy thèm thứ khói nóng, độc hại ấy nữa. Người bạn tình của tôi cũng im lặng, cứ như cuối cùng nàng thấy thẹn thùng. Tôi nhìn vào đêm, và không cảm thấy một điều gì. Tôi nghĩ, đó là giây phút mình hạnh phúc.
Hệ thống
Một hệ thống thật tuyệt vời, đáng sợ, thật nhất quán và không khoan nhượng, nó quyết định sự thành bại trong cuộc sống, nó vạch ra biểu đồ của thành công, hạnh phúc, bất hạnh, rủi ro. Nó luôn luôn tạo thế cân bằng, luôn cho và nhận, luôn ra hiệu và cảnh báo để bạn đừng tự phụ, bởi bạn chưa hoàn hảo, dễ hư hỏng và lầm lạc. Ngoài ra bạn còn có tội, không phải bao giờ cũng đáng được khoan hồng, và có thể bạn vô tội, không thể định đoạt số phận của bạn. Đúng, một hệ thống hoàn hảo. Không thể vi phạm các quy luật của nó bằng tham vọng, bạo lực, chuyên quyền. Bạn đã sinh ra trong hệ thống ấy, bạn sống trong đó, và bạn sẽ biến khỏi thế giới theo những quy luật của nó. Hãy thuần phục, hãy im lặng, đừng kinh ngạc.
Tuyệt vọng
Khi tôi biết chắc rằng Elvira là người nhẹ dạ, đỏng đảnh, lạnh lùng và nhẫn tâm, tôi trở nên tuyệt vọng. Nàng như một kẻ giết thuê chọc lưỡi dao găm vào giữa hai xương sườn tôi, xoay một vòng sát trái tim. Dù rất đau đớn, tôi không kêu la, chỉ đứng đó, tái nhợt và im lặng, vì kiêu hãnh và không muốn thiên hạ thấy nỗi đau của mình.
Tôi đã sống như thế rất lâu, với lưỡi dao và nỗi đau trong tim. Nhưng rồi tôi nhận ra, thời gian đã làm một điều gì đó, lý trí đã túm cổ sự tuyệt vọng, bắt đầu vật lộn và giao đấu với nó. Tôi chăm chú dõi theo cuộc đấu. Và trong khi xem cuộc đọ sức giữa sự tuyệt vọng, thời gian và lý trí - tất cả vì Elvira, một người cao 1,7m và biết hát một bài tiếng Pháp! - bỗng nhiên, vì lãng quên, tôi đã rút lưỡi dao đau đớn khỏi con tim, giữa hai xương sườn, và dùng móng tay cào nhẹ lên đầu mũi dao. Khi nhận ra việc đó, tôi chợt tỉnh, đỏ tía mặt mày, vì cảm thấy mình không còn xứng đáng với tình yêu. Nhưng tôi không bao giờ còn nhớ tới Elvira.
Những con đường
Những con đường mà bạn đã đi, những cây cầu mà khi đi qua bạn đã dừng lại một giây nhìn dòng nước sâu thét gào hay nhìn mặt trăng bị che khuất bởi những vầng mây rách nát, những bông hồng bạn từng hít hương thơm của chúng một lần trên đảo, tất cả những dấu vết, những vật chứng ấy đều còn lại trên thế gian, chúng chứng tỏ rằng đúng là bạn đã từng yêu. Nhưng đến một ngày tình yêu đã mất. Nó đã mất ở đâu, trên con đường nào, cây cầu nào, đã rơi xuống dòng nước sâu thét gào hay bay lên trời cao trong đêm trăng, hay hòa tan trong hương thơm của hoa hồng, và có phải bởi thế mà giờ đây hương hoa ngào ngạt và sâu đằm đến thế trong tháng Sáu? Tôi không trả lời nổi. Chỉ đi trên những con đường và những cây cầu, cúi đầu suy ngẫm và hồi tưởng.
Tuyệt tác
Một ngày không khác gì những ngày bình thường, không có những bi kịch lớn, nhưng mọi thời khắc của nó đều đầy ắp ý nghĩa của những tai nạn nho nhỏ, vặt vãnh: không có thứ gì ở đúng vị trí, mọi thứ đều không đến đúng lúc, không điều gì phù hợp với trật tự của thế giới, các đồ vật đều tự lẩn trốn đâu cả và khó khăn lắm mới tìm thấy chúng, mọi người đều như liên kết chống lại ta, bánh răng thời gian như không liên hệ hợp lý với các sự kiện, tất cả là âm mưu và tai họa, là sự vụng về và mất mát, hiểm họa nho nhỏ và sự bực bõ động trời. Đó là những ngày mà Goethe không muốn bước ra khỏi giường.
Ta bực mình, vừa nguyền rủa vừa cố tìm lẽ phải của bản thân mình, ta tranh cãi với số phận bỡn cợt. Nhưng rồi ta hiểu rằng ngày hôm ấy cũng là một tuyệt tác: mỗi khoảnh khắc của nó đều trái khoáy và vụng về, không một việc gì ra hồn, những chòm sao và ma quỷ, con người và các đồ vật, ngẫu nhiên và những dự liệu đều chống lại cuộc đời, sự yên tĩnh, những dự định và sự bình tâm của ta, tất cả cái cấu trúc ấy được cấu thành và sắp đặt, cái bộ máy rủi ro hoạt động trơn tru đến mức cuối cùng chính ta cũng nín thở nghĩ rằng: “Đúng, cuộc đời là một tuyệt tác.” Và ta cũng thở dốc, chiêm ngưỡng điều kỳ diệu ấy.
Lụi tàn
Tháng Bảy, tất cả đều quá chín. Sữa vón cục trong tủ lạnh, mơ chín nẫu, thịt ôi, những cảm giác lên men, những cấu trúc xã hội tan rã, các hiệp định quốc tế lỏng lẻo, hoa bồ đề nở rộ và hoa hồng bắt đầu tàn. Mọi thứ đều mang một kết cục hư hỏng, bão hòa, chua nẫu, trương nứt và lên men. Trên những cánh đồng ngổn ngang tử thi, những đôi mắt thủy tinh nhìn lên bầu trời. Ở Flanders, giữa những chiến xa đã vứt bỏ, một người nông dân cô đơn đang cúi gặt, đầu đội mũ cói rộng vành. Những mối tình một đêm nảy nở và tàn lụi. Tôi nhớ, đó là tháng Bảy, tháng của sự lụi tàn.
Những con đường
Rất lâu con người không hiểu những con đường. Ta cứ bước đi trên đường và nghĩ đi đâu. Thỉnh thoảng là một con đường rộng, trải nhựa, đôi khi là con đường gồ ghề, gập ghềnh, đèo dốc. Trong một thời gian dài, chúng ta chỉ coi những con đường như một công cụ, một khả năng mà nhờ chúng, ta có thể đến công sở hay tới gặp người yêu hay đi vào khu rừng tưng bừng, náo nhiệt mùa xuân.
Đến một ngày, chúng ta biết rằng những con đường có ý nghĩa của chúng: chúng đưa ta đến một nơi nào đó. Không chỉ chúng ta đi trên những con đường, chúng cũng đồng hành với chúng ta. Những con đường đều có đích. Mọi con đường cuối cùng đều gặp nhau ở một đích chung. Và khi đó chúng ta dừng lại, ta ngạc nhiên, há hốc mồm nhìn quanh, chiêm ngưỡng cái trật tự bí ẩn trong sự chằng chéo của những con đường, mà đi theo chúng cuối cùng chúng ta đã đến cùng một đích. Đúng, những con đường đều có ý nghĩa. Nhưng điều này chỉ đến giây phút cuối cùng, ngay trước khi tới đích, chúng ta mới hiểu.
Mong manh
Phải chăng bạn vẫn còn vui mừng và hào hứng, vì trong một khoảnh khắc nắng đã bừng lên trong cuộc đời, một luồng tia ấm chạy suốt hệ thần kinh, bạn thấy người ta nở những nụ cười, nói những lời động viên khích lệ?... Bạn còn chưa biết rằng, ngày mai tất cả những thứ đó sẽ thành vụn vặt và rác rưởi, vì cuộc đời - bằng những cử chỉ chính xác - sẽ lấy lại tất cả những gì nó đã cho, sẽ đập nát những gì nó đã kiến tạo nên, sẽ giày xéo lên những gì nó đã ban tặng?... Bạn còn chưa biết rằng, tất cả những gì liên quan đến con người đều mong manh? Tôi thì đã biết. Hãy chú ý, hãy đưa hai tay đón nhận niềm vui, thật cẩn trọng. Niềm vui rất mong manh.
Người gác
Năm tháng qua đi, và bạn sẽ sống như một người lính đứng thâu đêm trong bốt gác, tay cầm chắc súng, tia nhìn nghiêm khắc và không khoan nhượng. Chàng chẳng tin một ai, chàng luôn uống cà phê luôn để không ngủ gật, chàng quát hỏi tất cả mọi người không phân biệt và lạnh lùng: “Hê! Đứng lại! Ngươi là ai?” - và không cho một ai lại gần, nếu không biết mật khẩu. Mật khẩu đó là gì? Là ba điều. Một là: “Danh dự.” Hai là: “Ý định trở nên hoàn hảo.” Ba là: “ Sự đồng cảm.” Hãy bắn tất cả những ai dám lại gần và không biết mật khẩu.
Nghi lễ
Với thời gian, trong chúng ta hình thành một thứ nghi lễ để chúng ta xích gần lại những người thân đã khuất, chúng ta chăm chút cho những quan hệ với họ, đi thăm viếng họ, tổ chức những bữa ăn tối nhỏ hướng tới họ, đàm đạo với họ một cách lịch sự, trả lời những câu hỏi thầm thì, xa vời của họ, và cũng như người sống kỷ niệm ngày sinh nhật, chúng ta làm giỗ tưởng nhớ ngày họ mất, mang hoa đến bày tỏ sự quý mến họ, và nhìn chung chúng ta đối xử với họ như đối với những sinh linh hơi nguy hiểm, khó nắm bắt, khác thường, những người mà nếu muốn, họ có thể gây phiền hà cho chúng ta, và vì thế ta nên sống thuận hòa với họ. Nghi thức này là dạng cuối cùng của tang lễ, những nghi thức phụ của nó được chúng ta vay mượn từ đời sống. Đầu tiên ta gào thét, rồi khóc, rồi im lặng và buồn. Rồi ta đối xử lịch sự với họ, cứ như ta đứng trước ký ức về họ và mời họ ngồi. Xét cho cùng họ là những người đứng tuổi hơn, khả kính hơn. Người chết bao giờ cũng đứng tuổi và thành đạt hơn người còn sống.
Tức giận
Tôi không sợ gì hơn là cơ hội được sống, những năm tháng trôi đi, sự trải nghiệm, nỗi mệt mỏi đến một ngày sẽ điều hòa cơn giận dữ trong trái tim tôi. Vì việc của tôi đâu phải là thầm thì và cùng nhảy vũ điệu liên khúc với họ. Việc của tôi là tức giận. Hãy giữ lấy nỗi bực tức! Đó là vai trò, là công việc, là nghề nghiệp của anh, đó là ý nghĩa cuộc đời anh.
Không có gì dễ dàng hơn là làm lành, vỗ vào lưng thiên hạ và bảo: “Có Chúa chứng giám, tôi không còn giận nữa.” Không có gì hèn nhát hơn. Xin Chúa hãy cho con sức mạnh, để con biết tức giận, vì con đã mệt mỏi.
Vì một điều gì đó
Bi kịch thật sự không phải là khi định mệnh buộc một con người phải chết vì điều gì đó. Bi kịch thật sự là khi chúng ta không có phương cách để sống vì một điều mà chúng ta biết đó là một sự nghiệp lớn, chân chính và cao cả. Đó là định mệnh khủng khiếp nhất. Và vì thế, đúng là có thể chết.
Dự định năm năm
Sau tuổi bốn mươi, người ta có những dự định năm năm. Có những việc mang tính thời sự, không thể tiếp tục trì hoãn như phải cắt amiđan, phải hút hết thuốc trong ống tẩu có đầu lọc, không được thức trắng hai đêm liền, phải đọc thường xuyên, sáng và chiều mỗi buổi một giờ, phải đóng thuế nhiều hơn, và phải tính đến chuyện trong cuộc đời không có hạnh phúc, bất quá chỉ là một hai ngày tương đối yên tĩnh, sau đó là sự nối vào, không có chuyển tiếp, của một loạt những rắc rối về vật chất, đạo đức, tình cảm và sức khỏe. Trước tuổi bốn mươi, chúng ta chưa thực sự tin vào điều này. Sau bốn mươi, ta dự liệu mọi việc, tường tận và không duy cảm.
Kế hoạch năm năm mà người bốn mươi tuổi lập ra - anh ta không muốn lên kế hoạch dài hơn nữa, nhưng ngay cả cái kế hoạch năm năm anh cũng chỉ dám tưởng tượng trong khoảng thời gian hai mươi tư giờ - trong đó anh không còn muốn thay đổi thế giới nữa. Anh dành mọi sức lực của mình cho các chi tiết. Anh mơ ước và cố gắng hoàn thành một cách hoàn hảo công việc và những nhiệm vụ còn lại của cuộc đời, không ầm ĩ, rất cẩn trọng và đến cơ hội cuối cùng. Anh thích nhất là đi dạo và đọc sách, và làm việc theo thời gian biểu. Anh đã tha thứ cho phụ nữ, họ mang lại cho anh nhiều niềm vui, nhưng anh không còn sẵn sàng chết vì họ nữa. Anh bắt đầu hiểu Chúa, và ngạc nhiên thấy Người thật đơn giản, hững hờ.
Nicotin
Sau tuổi bốn mươi, nỗi lo chính của cuộc đời không phải là phụ nữ, mà là nicotin. Nghe có vẻ bất nhã, nhưng đúng là thế. Một trong những nỗ lực lớn nhất của cuộc đời là đấu tranh chống lại thứ độc dược đắng đót này, nỗ lực hàng ngày, thất bại và nhục nhã. Đó là cuộc vật lộn xuẩn ngốc và đáng hổ thẹn. Chấp nhận nỗi đam mê này cũng thông tuệ hơn và xứng đáng với con người hơn là chấp nhậm mọi đam mê, với tất cả những hệ lụy của nó. (Vì sao người ta hút thuốc trong bóng tối? Cần một ngọn lửa nhỏ nào đó, như một mẩu than trong lò, nếu không có thứ gì khác.) Nỗi đam mê này nguy hiểm chết người, một mối nguy hiểm ngu ngốc. Có thể “không đáng”, nhưng biết làm gì hơn. Vậy nên tôi chấp nhận, và châm thuốc hút.
Số điện thoại
Tôi không còn nhớ số điện thoại của nàng. Chỉ nhớ nàng có một chiếc mũ màu đen, cài lông chim màu nâu. Rồi nhớ tôi đã từng muốn sống với nàng, và lại nhớ rằng có lần tôi đã muốn chết vì nàng. Tôi lờ mờ nhớ tới màu mắt, tới nụ cười và thoáng nhớ tới cả mùi da thịt của nàng. Tôi nhớ tới nỗi đau đớn nàng đã gây ra, nhưng chỉ như người ta nhớ đến nỗi đau đớn vì cái chết đã từ lâu của một người. Tôi nhớ đến những niềm vui nhận được từ nàng, nhưng chỉ như ta nhớ đến một bữa tiệc hậu hĩnh đã lâu, một bữa ăn nhậu thừa mứa nhưng ta đã quên những món ăn cụ thể. Tôi lờ mờ nhớ đến tất cả. Nhưng số điện thoại của nàng, mà cách đây vài năm tôi còn nhớ như một cái máy, như ta thuộc các liên từ, thì tôi không nhớ nữa. Chúng ta chết trong nhau cũng như thế. Đầu tiên là quên một số điện thoại. Sau đó là ký ức về một mùi hương. Rồi đến con người gắn liền với số điện thoại và mùi hương ấy. Sau đó là tất cả.
Thói hư tật xấu
Với thời gian, quan hệ của chúng ta với những tội lỗi của mình trở nên bẳn gắt và hay gây gổ. Ta không còn tuyệt vọng vì chúng, và không lớn tiếng, lạnh lùng hay hăng hái thề thốt rằng từ ngày mai, từ thứ Hai hay từ mồng Một, tất cả sẽ thay đổi. Ta biết rằng sẽ chẳng có gì khác. Ta đã quen với những thói hư tật xấu của mình, ta sống với chúng trong một quan hệ hoàn toàn khác. Ta biết rằng ta sẽ không từ bỏ những đam mê, đôi khi ta sẽ vẫn hám ăn, ta không từ bỏ được các chất kích thích, không bỏ rượu vang, rượu mạnh, những độc tố ngột ngạt của thể xác, những thân thể đàn bà, những cuộc tình hạ đẳng, những cuộc phiêu lưu vô nghĩa, sự lười biếng và hời hợt, sự đố kị và thiếu nhân ái. Chúng ta vẫn phản đối những điều đó, nhưng chỉ còn cau có chiếu lệ và qua loa. Chúng ta biết những tật xấu và biết bản thân mình.
Lúc này, khi đã bước sang nửa sau của cuộc đời, chúng ta lựa chọn một phương pháp mới: ta không từ bỏ những thói hư tật xấu của mình, vì đó là một việc làm vô vọng, mà ta thỏa hiệp lương thiện với chúng. Ta uống, nhưng chỉ uống rượu vang, và chỉ khi buộc phải uống, rồi sau đó ta cố gắng sống không có hơi cồn trong vòng hai mươi tư hay bốn mươi tám tiếng, để cơ thể có thể tiêu hết độc tố. Ta hút, nhưng cắt đi một nửa điếu thuốc, và chỉ hít thứ chất kích thích ngai ngái đầu độc hệ tim mạch ta này qua đầu lọc. Ta phó thác mình cho những đam mê thể xác thấp hèn, nhưng ta đề phòng những mối họa cả trên giường và ở nơi khác. Ta biếng nhác, nhưng biếng nhác theo đúng cách và đúng thời gian biểu. Ta đố kị, nhưng ta biết điều đó và tự khinh ghét mình vì thứ tình cảm ấy... Đó là tất cả những gì ta có thể làm. Tất cả ư? Không, thế đã là quá nhiều. Các bậc thánh cũng không thể làm được nhiều hơn thế.
Tuổi già
Bạn thấy không, tuổi già sẽ đến như thế, theo cách thức rất lịch lãm. Giống như một vệ sĩ đem tin về cái chết đến cho một viên quý tộc La Mã cổ, chàng cúi rạp mình đưa tờ giấy báo tang. Tuổi già không phải là một thảm kịch, đừng sợ nó! Đến một ngày bạn được tin, có vậy thôi. Bạn ngẩng nhìn lên, từ công việc và cuộc đời, hơi ngỡ ngàng, rồi vui vẻ bảo. “Vâng, vâng. Phải già đi thôi. Xin một giây phút nữa, tôi muốn gì nhỉ? Đúng, muốn sống. Tôi biết, đã muộn. Chúng ta đi được rồi.”
Thông điệp
Đúng, tôi sẽ chết. Có thể là hôm nay, khi viết xong những dòng này, có thể vào ngày mà bạn, độc giả, đọc những dòng này. Có lẽ tôi sẽ sống qua, có lẽ bạn sẽ sống qua, một ngày hay một ngàn năm. Tôi sẽ chết, dường như có một bàn tay vén tấm màn thời gian: tôi nhìn thấy khoảng hư vô. Gần gũi làm sao!
Tôi nhắn từ hư vô: cuộc đời, dù tang tóc, nhiễu nhương và hữu hạn, vẫn có ý nghĩa. Ý nghĩa duy nhất của cuộc đời là lý trí của con người. Tôi đã học được chừng nấy, giữa hai cực vô cùng, trong cuộc đời. Tôi đã học được và xin gửi lại.
Con nhện
Trời đất lạnh lẽo hơn. Những người ta yêu quý,
Đều đã chết. Sương mù khuất lấp mặt trăng,
Con chó của ta đã già, tiếng sủa nghe khản đặc.
Một thi thể nằm trên tuyết. Máu đã đông cứng.
Lời nói chỉ là lời nói, thịt chỉ là thịt, giấc mơ
Âm u và hỗn mang. Hãy ngồi xuống mặt đất.
Gió sẽ hát lên bài ca của ta,
Và ta nghe gió hát.
Hãy sống như một con nhện,
Trên sợi tơ nó vừa giăng.
- Hết quyển -
Truyen8.mobi chúc các bạn đọc truyện vui vẻ!