Cuốn sách của Nguyễn Quân là sự kết hợp giữa mỹ thuật và lịch sử, lý luận và phê bình về một thế kỷ biến động, nhiều màu sắc. Trong sách, tác giả thể hiện ba khía cạnh: họa sĩ, nhà nghiên cứu sử, nhà phê bình mỹ thuật...
Mỹ thuật Việt Nam thế kỷ 20 chịu ảnh hưởng của hoàn cảnh lịch sử đầy biến động, không dễ gì tổng kết và đánh giá một cách mạch lạc. Tác giả phải có tư duy tổ chức tốt. Nguyễn Quân cũng là người sáng tác, ông có nền tảng về mỹ thuật, hoàn toàn có thể cảm tác phẩm và đánh giá cả nền mỹ thuật một cách thuyết phục.
Nguyễn Quân mô tả thế kỷ 20 “có lẽ là thế kỷ nhiều biến động và thay đổi toàn diện, căn bản nhất trong suốt chiều dài lịch sử Việt Nam”. Xã hội Việt Nam chuyển từ thời kỳ phong kiến suy tàn sang thời kỳ thuộc địa với những cuộc “đụng độ văn hóa Đông - Tây”, những vật lộn công nghiệp hóa, đô thị hóa. Tiếp theo là hai cuộc chiến tranh dai dẳng và khốc liệt dẫn tới sự chia cắt và thống nhất đất nước. Để rồi Việt Nam ta trở lại tiếp tục đổi mới công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong một thế giới hoàn toàn khác so với 100 năm trước.
Mỹ thuật Việt Nam là dòng chảy soi bóng chân thực nhất diễn trình lịch sử ấy: Mỹ thuật thời trước 1925; Mỹ thuật Đông Dương; Mỹ thuật Hiện thực XHCN; Mỹ thuật Đổi mới và đương đại thời hiện tại. Nguyễn Quân tin rằng, các thành tựu mỹ thuật cũng là sự biểu hiện thị giác tuyệt vời của tâm hồn Việt Nam, tình cảm và lý trí của con người Việt Nam. Điều đó làm cho mỹ thuật Việt Nam trong thế kỷ qua trở nên rất hấp dẫn.
