KHOA HỌC NẮM QUYỀN ĐIỀU KHIỂN
CUỐI THẾ KỶ XIX chứng kiến sự xuất hiện của những ngành công nghiệp mới hoàn toàn. Khoa chế tạo chất dẻo, các loại sợi tổng hợp, đèn điện, điện thoại, việc ghi âm, thuật nhiếp ảnh, xe hơi, máy thu thanh, v.v... Đó chỉ mới là một vài những phát minh đã góp phần làm thay đổi cuộc sống con người.
Năm 1851: Tại nhà hát La Fenice Theatre ở Venice, nhà soạn nhạc người Ý, Guiseppe Verdi xem buổi biểu diễn vở opera thứ 17 của ông đầu tiên, Rigoletto. Nó là một bước tiến lớn trong sự phát triển nhạc kịch với âm nhạc và lời dẫn truyện khéo léo đan quyện vào nhau.
Năm 1852: Một trong những loài chim thường thấy nhất ở châu Âu là chim sẻ nhà được đưa vào nước Mỹ. Chúng đến Brooklyn, New York và được nuôi ăn phần nào nhờ vào thức ăn rơi vãi của ngựa, loài chim này đã tràn ngập lục địa nước Mỹ trong vòng một thế kỷ.
Năm 1854: Florence Nightingale đến làm việc tại một bệnh viện quân đội Anh ở Thổ Nhĩ Kỳ nơi có nhiều binh sĩ chết vì bệnh tật hơn là bị trúng đạn trong khi lâm trận. Công việc điều dưỡng của cô khiến cô nổi tiếng khắp châu Âu.
Năm 1855: Trong khi đang thám hiểm sông Zambesi ở châu Phi, nhà truyền giáo người Scotland, David Livingston khám phá ra một thác nước khổng lồ cao 108 mét và rộng gần 1,6km. Ông đặt tên nó theo tên Nữ hoàng Victoria để tỏ lòng trung thành với Nữ hoàng.
Năm 1858: Tại Úc, phiếu bầu cử và thùng phiếu xuất hiện khi có những cuộc bỏ phiếu kín đầu tiên tại bang Victoria và Miền nam nước Úc. Hệ thống này được áp dụng tại Anh năm 1872. Còn tại Mỹ thì sau cuộc bầu cử tổng thống năm 1884 mới được dùng.
Năm 1858: Trinh nữ Maria hiện ra dưới dạng một bé gái 14 tuổi tại Lourders, Pháp, cô ta bảo trinh nữ đã cho biết một con suối có thể chữa lành bệnh tật. Về sau, Lourders trở thành một nơi hành hương và cô bé trở thành thành Bernadette.
Năm 1859: Chiếc đồng hồ có cái chuông khổng lồ được biết đến dưới tên Big Ben được lắp đặt tại tháp St Stephen thuộc tòa nhà của quốc hội tại London. Âm thanh của Big Ben được cả thế giới biết đến khi đài BBC bắt đầu phát đi trong chương trình phát thanh của họ 65 năm sau.
Năm 1859: Các quyền lợi như là tự do phát biểu, tự do riêng tư và quyền lợi của dân tộc thiểu số, là những điều mà các thế hệ về sau coi là chuyện đương nhiên, đã được triết gia người Anh, John Stuard Mill bảo vệ trong bài tiểu luận của ông, On Liberty (Nhân danh Tự do), bài tiểu luận này đã tác động đến rất nhiều người.
Năm 1861: Công quốc Monaco nhỏ bé ở ngay phía đông thành phố Nice miền Nam nước Pháp đã giành lại độc lập sau 46 năm thuộc về Sardinia. Thành phố duy nhất của công quốc này khai trương một nơi về sau nổi tiếng trên toàn thế giới với tên của chính thành phố, sòng bài Monte Carlo.
Năm 1861: Ngày 17 tháng 3, sau nhiều năm tranh đấu, nghị viện họp tại Turin công bố Emmanuel II là vua của vương quốc Ý. Rome và Venice đang bị quân đội nước ngoài chiếm giữ không thuộc về vương quốc.
Năm 1863: Trong cuộc nội chiến ở Mỹ, tổng thống Abraham Lincoln đưa ra tuyên ngôn rằng những người nô lệ ở các bang miền Nam được “tự do vĩnh viễn”. Ông tuyên bố thế để làm suy yếu những bang nổi loạn này. Sau chiến tranh, tất cả cá nô lệ đều được tự do.
Năm 1863: Trong tháng 10, hội đồng quản trị môn bóng đá, Football Association được thành lập tại cuộc họp ở London. Hội đồng quản trị sẽ tiêu chuẩn hóa các luật của môn thể thao này, và trong vòng tám năm sau, tổ chức giải vô địch Anh. Giải này sẽ được bếit đến dưới tên là cúp FA.
Năm 1865: Thứ sáu ngày 14 tháng 4, chỉ vài ngày sau khi cuộc nội chiến Mỹ chấm dứt, tổng thống Abraham Lincoln, người mà dân miền Nam chưa biết nhiều, đã bị bắn trọng thương tại một rạp hát ở thành phố Washington DC. Ông chết ngay ngày hôm sau.
Năm 1865: Dưới bút hiệu Lewis Carroll, nhà toán học người Anh, Charles Dodgson cho xuất bản cuốn Alice in Woderland (Alice ở Xứ Thần Tiên). Tập truyện này dựa vào những truyện được viết cho trẻ em có tên là Alice Liddell và được John Tenniel vẽ minh họa. Ngay lập tức, cuốn sách mang lại thành công bất ngờ.
Năm 1866: Cuộc thi nhảy ván trượt quốc tế được tổ chức lần đầu tiên tại Telemark, Na Uy. Người chiến thắng trong cuộc thi này là Sondre Nordheim. Ông cũng là người đã phát minh ra các bộ phận để buộc ván trượt vào chân khi nhảy, giúp môn thể thao này ra đời. Về sau ông còn trượt ván từ Telemark đến Oslo với quãng đường dài 322km.
Năm 1867: Nga bán vùng Alaska cho Mỹ, vì bị thúc ép bởi nhu cầu về lông thú và sự hăm dọa xâm lấn của người Anh. Nhiều người Mỹ cho rằng giá 7,2 triệu đô la đổi lấy vùng này là quá cao, nhưng về sau Alaska mang lại cho họ rất nhiều dầu lửa.
Năm 1867: Đạo luật Bắc Mỹ của Anh tạo ra quyền thống trị của Canada từ New Brunswick, Nova Scotia, và nơi là Quecbec và Ontario. Chính phủ ở đây dựa vào tục lệ của Anh và người nắm quyền tối thượng là vua nước Anh.
Năm 1869: Tại bang Victoria của Úc, John Deason và Richard Oates đào được khối vàng lớn nhất châu Úc, nó nặng hơn 71kg. Họ nhận được 9.534 bảng Anh cho cái mà sau này được gọi là khối vàng “Chào đón người ngoại quốc”.
Năm 1869: Ngày 17 tháng 11, sau 15 năm thương lượng trắc trở và thi công đầy khó khăn, kinh đào Suez đã được khai thông. Được thiết kế bởi nhà ngoại giao Pháp, Ferdinand de Lesseps, kênh đào này tạo ra con đường tắt từ Ấn Độ Dương đến Địa Trung Hải.
Năm 1870: Nhà khảo cổ người Đức, Heinrich Schliemann tìm lại được thành Troy, nơi mà đã có thời gian dài được cho là chỉ tồn tại trong truyền thuyết của Hy Lạp cổ đại. Ông tìm được những bức tường phòng thủ có lỗ châu mai, tường thành và nhiều cổ vật quý bằng vàng trên một ngọn đồi nhỏ có tên là Hissarlik tại Thổ Nhĩ Kỳ.
Năm 1872: Tại Mỹ, công viên quốc gia đầu tiên trên thế giới mở cửa. Tổng thống Ulysses S.Grant ký một dự luật dành riêng vùng Yellowstone, một vùng rộng 8.983km2 thuộc vùng rừng núi Rocky Mountains, làm một nơi để hoang không canh tác.
Năm 1873: Canada hình thành một lực lượng cảnh sát mới để chống lại nạn buôn lậu, trộm ngựa và ăn cướp. Lực lượng Cảnh sát cưỡi ngựa vùng Tây Bắc (sau này là lực lượng cảnh sat Cưỡi Ngựa Hoàng gia Canada) đã trở nên nổi tiếng với tên gọi Những Thành viên Lực lượng Cảnh sát Cưỡi Ngựa Hoàng gia, những người luôn “bắt được người mà họ muốn tóm cổ”.
Năm 1874: Một nhóm họa sĩ bao gồm Monet, Pisaroo và Renoir, sau khi bị Viện hàn lâm nghệ thuật Pháp từ chối đã mở cuộc trưng bày cho riêng họ. Phóng viên Louis Leroy bị choáng ngợp vì những bức tranh nắm bắt được ánh sáng và màu sắc một cách sống động nên đã gọi họ là những họa sĩ thuộc trường phái Ấn tượng.
Năm 1875: Ngày 25 tháng 8, thuyền trưởng một thương thuyền người Anh, Matthew Webb trở thành người đầu tiên bơi qua eo biển Anh mà không cần đến sự trợ giúp của phao nổi. Ông hoàn tất chặng đường 34km với thành tích 21 giờ 45 phút.
Năm 1876: Được góa phụ giàu có Nadezhda von Meck cung cấp tài chính, nhà soạn nhạc người Nga Peter Tchaikowsky viết vở ba lê Swan Lake (Hồ Thiên Nga). Năm 1877, nó được trình diễn khá thành công bởi vũ đoàn ba lê Bolshoi dưới sự biên đạo múa của Wenxel Reisinger.
Năm 1877: Vào tháng 3, trận thi đấu thử nghiệm đầu tiên môn Cricket được tổ chức ở Melbourne, trong giải Úc mở rộng. Charles Bannerman ghi được một century (100 lần chạy trong một lượt chơi của người cầm chày) và Úc chiến thắng với 45 lần chạy. Đội trưởng đội Anh W.G.Grace không tham gia.
Năm 1879: Tại bang Boston, Mỹ, nhà lãnh đạo tôn giáo, Mary Baker Eddy thành lập hội những nhà khoa học Kitô giáo đầu tiên. Những nhà khoa học này tin rằng loài người là thành thần, chứ không chỉ là vật chất tầm thường, và đánh giá những lời cầu nguyện cao hơn những thuốc men bình thường.
Năm 1880: Người sống ngoài vòng pháp luật nổi tiếng nhất châu Úc, gã du thủ du thực Ned Kelly bị treo cổ ngày 11 tháng 11, sau khi gã cùng đồng đảng giết chết nhiều nhân viên cảnh sát để cướp nhà băng, một vụ đụng độ mà chúng trang bị áo giáp tự chế.
Năm 1882: Judo xuất hiện ở Nhật Bản khi võ sư Kano Jigoro nghiên cứu hình thức chiến đấu của một võ sĩ Nhật Bản (samurai) được gọi là Jujitsu và thành lập trường Kodokan của ông. Các đấu sĩ của môn thể thao tay không này dùng sức mạnh của chính đối phương để thắng họ.
Năm 1883: Đảo núi lửa Krakatau ở Indonesia đã tự phá hủy trong một vụ nổ lớn nhất thế giới. Người ta nghe được vụ nổ từ khoảng cách 5.000km. Hàng ngàn người đã thiệt mạng và bụi làm ô nhiễm bầu khí quyển qua nhiều năm sau.
Năm 1884: Giải vô địch đơn nữ đầu tiên của môn quần vợt được tổ chức tại câu lạc bộ Bóng Vồ Toàn Anh và Quần vợt trên sân cỏ Wimbledon (được thành lập năm 1877). Maud Watson đã đoạt chức trước Lilian Watson khi cô thắng 6-8, 6-3, 6-3.
Năm 1884:Nhà văn Mỹ Mark Twain viết cuốn truyện nổi tiếng nhất của ông, Huckleberry Finn. Cuốn tiểu thuyết viết cho thiếu nhi này là phần tiếp theo cuốn truyện đã giành được thành công lớn nhất đó, The Adventures of Tom Sawyer. Ông dùng ngôn ngữ hóm hỉnh và sinh động chống lại bạo lực và sự phân biệt chủng tộc.
Năm 1884: Hiệp hội những người chống lại sự đối xử thô bạo với trẻ em tại London đã được thành lập sau khi đạo luật về điều này được thông qua. Sau đó, nó liên kết với nhiều hiệp hội khác hình thành Hiệp hội Quốc gia ngăn chặn việc đối xử tàn nhẫn với trẻ (NSPCC).
Năm 1884: Hệ thống chuẩn định các múi giờ thế giới được thiết lập do sự ủy nhiệm của 27 quốc gia. Những quốc gia này đã nhóm họp tại Washington D.C, để xem xét đề nghị của chuyên viên lập kế hoạch cho hệ thống giao thông đường sắt Canada và kỹ sư Sandford Fleming.
Năm 1886: Nhà điêu khắc người Pháp, Auguste Rodin tạo ra phiên bản đầu tiên của một trong những tác phẩm được biết đến nhiều nhất của ông, The Kiss (Nụ Hôn). Đầu tiên nó được đặt trên một bộ cửa được gọi là The Gates of Hell (Những Cánh cổng Địa Ngục). Nó dựa vào một cảnh trong vở kịch của Dante Divine Comedy (Hài kịch Thần thánh).
Năm 1886: Tổng thống Mỹ, Grover Cleveland nhận được một trong những biểu tượng nổi tiếng nhất thế giới, tượng Nữ Thần Tự Do. Tượng này là một món quà do nhân dân Pháp gửi tặng nhân dịp 100 năm độc lập của nước Mỹ.
Năm 1886: Nhà văn người Scotland cho xuất bản cuốn sách Trường hợp kỳ lạ của bác sĩ Jekyll và ông Hyde, truyện này viết về một bác sĩ có thể trở thành kẻ tàn ác. “Jekyll và Hyde” trở thành cụm từ để chỉ những người sống hai mặt, vừa xấu lại vừa tốt.
Năm 1887: Thêm hai nhân vật hư cấu kinh điển ra đời khi nhà văn quý tộc người Scotland, Arthur Conan Doyle viết cuốn truyện A study in Scarlet (Bài học về Scarlet) nói về thám tử siêu phàm Sherlock Holmes và bác sĩ Watson, bạn ông. Cuốn truyện này được nhiều người thích thú.
Năm 1888: Họa sĩ người Hà Lan, Vincent Van Gogh bị căng thẳng đến suy sụp khi cùng sống với họa sĩ người Pháp, Paul Gauguin, tại miền nam nước Pháp. Ông đã cắt một phần tai trái của mình, và sau đó đã vẽ chân dung tự họa với chiếc đầu bị băng bó.
Năm 1889: Một đứa trẻ được sinh ra ở thị trấn Branau, cách Salzburg, Áo 50km về phía bắc. Họ của người cha trước đó đã thay đổi từ Schicklgruber thành Hitler. Đứa trẻ được đặt tên là Adolf. 50 năm trôi qua, đứa trẻ ngày ấy, Adolf Hitler đã đẩy thế giới rơi vào thảm họa chiến tranh.
Năm 1889: Kỹ sư người Pháp, Gustac Eiffel xây dựng một ngọn tháp bằng sắt hùng vĩ cho hội chợ thế giới được tổ chức ở Paris. Thiết kế của nó đã đánh bại hàng trăm thiết kế khác trong một cuộc thi, đẩy ngành kỹ thuật thời đó đến tận cùng giới hạn. Không phải là tất cả mọi người đều thích nó, nhưng tháp đã trở thành biểu tượng của nước Pháp.
Năm 1889:Trong tháng 11, phóng viên điều tra Mỹ, Nellie Bly bắt đầu một cuộc hành trình để đánh bại nhân vật tiểu thuyết Phileas Fogg bằng thành tích đi vòng quanh thế giới chưa tới 80 ngày. Cô thực hiện chuyến đi chỉ trong vòng 72 ngày 6 giờ 11 phút và 14 giây.
Năm 1890: Nhà viết kịch người Na Uy, Henrik Ibsen thách thức quan điểm đã được chấp nhận của phụ nữ với vở kịch hiện thực, Hedda Gabler. Không quan tâm đến những thông lệ của kịch truyền thông thế kỷ XIX, Ibsen tạo ra phong cách mới, mạnh mẽ cho kịch nghệ.
Năm 1891: Thành phố New York khai trương một phòng hòa nhạc mới được kỹ nghệ gia Andrew Carnegie tài trợ. Nhà soạn nhạc lừng lẫy người Nga, Tchaikowsky là khách được mời chỉ huy dàn nhạc trong tuần lễ đầu tiên. Phòng hòa nhạc Camegie tồn tại đến thế kỷ XXI.
Năm 1892: Tại Mỹ, cuộc tranh đấu kéo dài năm tháng giữa công đoàn lớn và các ông chủ trong ngành công nghiệp thép nổ ra tại Homestead, Pennsylvania, sau khi lương của công nhân bị cắt giảm. Cuộc đình công chấm dứt trong bạo loạn, nhiều người phải thiệt mạng.
Năm 1893: Họa sĩ người Na Uy, Edcard Munch sáng tác The Scream (Tiếng Thét). Bức tranh này chuyển tải sự lo lắng tột độ và nỗi thống khổ não lòng. Về sau nó trở thành đại diện nổi tiếng nhất của lối vẽ được gọi là Trường phái Biểu hiện.
Năm 1893: Ngày 23 thang 12, Richard Strauss điều khiển buổi biểu diễn đầu tiên vở nhạc kịch có giai điệu du dương Harsel and Gretel của nhà soạn nhạc người Đức. Engelbert Humperdinck. Adelheid em gái của Humperdinck viết cốt truyện cho vở nhạc kịch này dựa trên một truyền thuyết dân gian nổi tiếng.
Năm 1894: Cầu tháp London khởi công từ năm 1886 cuối cùng đã được khai thông. Được xây dựng bởi hai nhà quý tộc, ngài Horace Jones và ngài John Wolfe Barry. Cầu vận hành bằng hơi nước và là chiếc cầu có nhịp cầu chuyển động được duy nhất ở London. Về sau trở thành biểu tượng nổi tiếng của thành phố.
Năm 1895: Trong tháng 4, bài hát Waltzing Matilda, do Paterson “Banjo” sáng tác được biểu diễn ở Wilton, Queensland, Úc lần đầu tiên. Tựa của nó có nghĩa là “Mang theo tư trang hay quần áo” kể về một người lao động lang thang.
Năm 1896: Thế vận hội Olympic ở Hy Lạp cổ xưa được Pierre Fredi, Baron de Coubertin làm sống lại tại Athens. Mười bốn quốc gia đã tham gia cuộc thi chỉ gồm toàn phái nam này. Gồm cả môn thi mới là Marathon là môn thi mà phần chiến thắng đã thuộc về một người chăn cừu Hy Lạp.
Năm 1896: Tờ báo phổ biến ở Anh, Daily Mail, được nhà tài phiệt của ngành truyền thông, Alfred Harmsworth thành lập. Đây là tờ báo gồm nhiều chuyên mục như: mục phụ nữ, các cuộc thi đấu và những câu chuyện, nó sớm làm thay đổi tính chất của ngành xuất bản báo chí.
Năm 1897: Ma cà rồng được văn sĩ người Anh, Bram Stoker tô vẽ thêm bằng cuốn tiểu thuyết kinh dị Dracula. Cuốn tiểu thuyết này dựa theo một niềm tin tôn giáo của người Slavic cho rằng khi một người được chôn mà không thối rữa sẽ rời khỏi mồ chôn vào ban đêm để đi hút máu người.
Năm 1897: Cuộc đua Marathon có số lượng lớn vận động viên tham gia được tổ chức ở Mỹ. Đường đua bắt đầu từ Hopkinton bang Massachusetts đến Boston với đoạn đường dài hơn 42km. Sự kiện này được lập lại vào mỗi tháng 4, nhưng mãi 75 năm sau phụ nữ mới tham gia đua tài.
Năm 1898: Một tay mạo hiểm người Canada, Joshua Slocum đến được cảng Newport trên vùng bờ biển đông bắc nước Mỹ để trở thành người đầu tiên đơn thương độc mã bơi thuyền buồm vòng quanh thế giới. Ông khởi hành từ Boston trên một con thuyền cũ kỹ đã 95 năm sớm hơn dự định ba năm.
Năm 1899: Nhà soạn nhạc kiêm nghệ sĩ dương cầm, Scott Joplin cho phát hành tác phẩm âm nhạc bất hủ soạn cho piano Maple Leaf Rag (Chiếc lá Thích Tả Tơi) tại Missouri. Sau đó, ông chuyển thể thành nhạc kịch nhưng không thành công.
Năm 1899: Ba năm chiến tranh nổ ra tại Nam Phi khi những người Boer (hậu duệ của những người định cư gốc Hà Lan trước kia) dưới sự lãnh đạo của Paul Kruger bắt đầu chiến đấu chống lại người Anh khi họ ào ạt đổ dồn về đây để tìm vàng làm nảy sinh sự ghen tức.
Năm 1900: Trung Hoa chứng kiến sự chấm dứt của một chiến dịch kéo dài để chống lại những người nước ngoài trên đất nước họ. Chiến dịch này do một hiệp hội võ thuật thần bí được gọi là Nghĩa Hòa Đoàn. Sau một năm bị khủng bố, những người nước ngoài bị vây hãm ở Bắc Kinh đã được quân đội phương Tây giải thoát.
Năm 1900: Vận động viên quần vợt người Mỹ, Dwight F. Davis đã tặng một chiếc cúp để làm giải thưởng cho vòng thi đấu quốc tế trên sân cỏ của môn quần vợt nam được tổ chức hàng năm. Giải này (về sau được gọi là giải tranh cúp Davis) lúc đầu dự định dành cho những người không chuyên, nhưng sau lại trở thành giải chuyên nghiệp.
