Ví dụ : Thằng bé đi học về, không chịu ngồi vào bàn ăn cơm, nó nhảy lên giường nằm. Hỏi thì nó cứ nằm im. Thấy thế mẹ lo lắng, dỗ dành :
- Con không ăn cơm vì đau bụng hay vì đã ăn quà vặt ở trường ?.
- Thế mà mẹ tưởng là con đã ăn quá nhiều quà vặt ở trường.
- Con không ăn cơm vì đau bụng hoặc vì ăn quà ở trường.
- Con không ăn cơm vì đau bụng.
Vậy không phải con đã ăn quà ở trường.
Kiểm tra tính đúng đắn (hợp lôgíc) của suy luận.
Căn cứ vào các qui tắc, quy luật lôgíc để kiểm tra. Thông thường có 2 cách kiểm tra :
Xét trường hợp tất cả các tiền đề đều đúng :
77Nếu kết luận cũng luôn luôn đúng thì suy luận đó là đúng đắn.
Nếu kết luận không luôn đúng, nghĩa là các tiền đề đều đúng mà kết luận có thể sai thì suy luận đó không đúng đắn (không hợp lôgíc).
Lập bảng chân lý :
Nếu kết quả cuối cùng trong bảng chân lý đồng loạt đúng thì suy luận đó là đúng đắn (hợp lôgíc).
Nếu kết quả cuối cùng trong bảng chân lý có giá trị sai thì suy luận đó không đúng đắn (không hợp lôgíc).
Ví dụ 1 : Nếu đúng tự anh làm được bài này thì anh sẽ hiểu cách giải hoặc sẽ làm được bài tương tự. Nhưng anh không hiểu cách giải mà cũng không làm được bài tương tự. Vậy anh đã chép bài của bạn.
Bước 1 :
Gọi P = Anh tự làm được bài này (= Anh không chép bài của bạn).
Q = Anh hiểu cách giải (bài này).
R = Anh làm được bài tương tự.
Như vậy, tiền đề (phán đoán) thứ nhất có thể được viết :
P → (Q ∨ R)
Tiền đề thứ hai :
Q ∧ R
Kết luận (phán đoán thứ ba) : P
Bước 2 : Sơ đồ của suy luận trên có dạng :
P → (Q ∨ R)
Q ∧ R
P
Bước 3 : Kiểm tra tính đúng đắn của sơ đồ suy luận trên.
Cách 1 :
- Giả sử cả hai tiền đề đều đúng, tức P → (Q ∨ R) đ& #250;ng và Q ∧ R đúng. Theo hệ thức Morgan : Q ∧ R = (Q ∨ R), ta có :
- Q ∧ R đúng tức (Q ∨ R) đúng, do đó (Q ∨ R) sai. Vì (Q ∨ R) sai nên P phải sai (theo định nghĩa phép kéo theo). P sai nên P đúng.
Vậy P là kết luận lôgíc của hai tiền đề trên. Nói cách khác, suy luận trên là hoàn toàn đúng đắn (hợp lôgíc).
Cách 2 :
Lập bảng chân lý.
Kết quả cuối cùng (dòng dưới) trong bảng chân lý đồng loạt đúng, chứng tỏ suy luận trên là đúng.
Ví dụ 2 : Nếu giỏi ngoại ngữ thì có nhiều cơ may để tìm kiếm việc làm. Muốn giỏi ngoại ngữ thì cần phải cố gắng học ngoại ngữ mỗi ngày. Anh không cố gắng học ngoại ngữ mỗi ngày. vì vậy, anh không có nhiều cơ may để tìm kiếm việc làm.
Bước 1 :
Gọi G = Giỏi ngoại ngữ.
K = Cơ may để tìm kiếm việc làm.
C = Cố gắng học ngoại ngữ mỗi ngày.
Như vậy các phán đoán trong suy luận trên có dạng :
G → K
C → G
C
K
Bước 2 : Sơ đồ của suy luận trên có dạng :
G → K
C → G
C
K
Bước 3 : Kiểm tra tính đúng đắn của suy luận.
Cách 1 :
Giả sử cả 3 tiền đề đều đúng, tức G → K đúng, C → G đúng và C đúng; C đúng nên G đúng (vì C → G đúng), G đúng nên G sai, G sai thì theo định nghĩa phép kéo theo K có thể sai hoặc đúng. Do đó K có thể đúng hoặc sai.
Vậy, K không phải là kết luận lôgíc của các tiền đề trên, nói cách khác, suy luận trên không đúng (không hợp lôgíc).
Cách 2 :
Lập bảng chân lý
Kết quả cuối cùng (dòng dưới) trong bảng chân lý không hoàn toàn đúng, chứng tỏ suy luận trên không đúng.
- Thực ra, suy luận trên có thể được viết gọn hơn :
G → K
G
K
Đây là kiểu suy luận sai lầm (theo II.5.1)
Lưu ý : - Để kiểm tra tính đúng đắn của suy luận, ta chỉ cần thực hiN 79;n theo cách nào đó giản tiện và dễ làm nhất.
