Tiêu chuẩn ghi nhận và cách phân loại TSCĐ

Theo quyết định 149/2001/QĐ-BTC, tiêu chuẩn ghi nhận một tài sản là:

TSCĐ hữu hình: tài sản phải thỏa mãn đồng thời tất cả bốn tiêu chuẩn ghi nhận sau:

• Chắc chắn thu được lợi ích kinh tế ở tương lai từ việc sử dụng tài sản đó.
• Nguyên giá tài sản phải được xác định một cách đáng tin cậy.
• Thời gian sử dụng ước tính trên 1 năm.

Có đủ tiêu chuẩn giá trị theo quy định hiện hành.

TSCĐ vô hình: là tài sản không có hình thái vật chất nhưng xác định được giá trị và do doanh nghiệp nắm giữ, sử dụng trong sản xuất, kinh doanh, cung cấp dịch vụ hoặc cho các đối tượng khác thuê phù hợp với tiêu chuẩn ghi nhận TSCĐ vô hình (là 4 tiêu chuẩn giống với quy định về TSCĐ hữu hình). TSCĐ vô hình bao gồm các nhóm tài sản:

• Quyền sử dụng đất.
• Quyền phát hành.
• Bản quyền, bằng sáng chế.
• Nhãn hiệu hàng hoá.
• Phần mềm máy tính.
• Giấy phép và giấy phép nhượng quyền.
• TSCĐ vô hình khác.

Lợi thế thương mại, nhãn hiệu hàng hóa, quyền phát hành, danh sách khách hàng và các khoản mục tương tự được hình thành trong nội bộ doanh nghiệp, chi phí thành lập doanh nghiệp không được ghi nhận là TSCĐ vô hình mà được tính vào chi phí sản xuất kinh doanh.

Xác định nguyên giá tài sản cố định

Phương pháp kế toán các nghiệp vụ liên quan đến tài sản cố định

Thông tư 89/2002/TT-BTC đã sửa đổi phương pháp hạch toán một số nghiệp vụ kinh tế liên quan đến TSCĐ. Đồng thời do có sự thay đổi, bổ sung một số tài khoản cũng đã ảnh hưởng tới việc hạch toán TSCĐ (mặc dù bản chất nghiệp vụ kinh tế là không thay đổi). Sau đây là một số thay đổi cụ thể:

Hạch toán biến động TSCĐ

Trường hợp mua TSCĐ theo phương thức trả chậm, trả góp:

TSCĐ hữu hình tăng do tự chế (sử dụng sản phẩm do doanh nghiệp tự chế tạo để chuyển thành TSCĐ hữu hình sử dụng cho hoạt động SXKD):

Sơ đồ 11: Hạch toán TSCĐ tăng do tự chế

TSCĐ được tài trợ, biếu tặng:

* Nếu TSCĐ trao đổi với một TSCĐ khác tương tự thì kế toán ghi:

Nợ TK 211: nguyên giá TSCĐ nhận về (ghi theo giá trị còn lại của TSCĐ đưa đi đổi)

Nợ TK 214: giá trị đã khấu hao của TSCĐ đem trao đổi.

Có TK 211: nguyên giá TSCĐ đưa đi trao đổi.

Trường hợp thanh lý, nhượng bán TSCĐ: được hạch toán giống như các quy định trước đây. Riêng các khoản chi phí bất thường (gồm giá trị còn lại của TSCĐ, các chi phí thanh lý, nhượng bán) và các khoản thu bất thường từ thanh lý, nhượng bán được phản ánh lần lượt trên các TK 811,711 thay vì các TK 821,721 như trước.

Hạch toán khấu hao tài sản cố định

Theo quy định tại chuẩn mực kế toán mới ban hành, ngoài phương pháp khấu hao TSCĐ theo đường thẳng, doanh nghiệp còn có thể áp dụng phương pháp khấu hao theo số dư giảm dần và khấu hao theo số lượng sản phẩm.

Đối với TSCĐ vô hình, vào cuối năm tài chính, nếu doanh nghiệp xem xét lại thời gian trích khấu hao, phương pháp tính khấu hao, nếu có chênh lệch mức khấu hao thì kế toán cần phải điều chỉnh số khấu hao ghi trên sổ như sau:

Sơ đồ 14: Hạch toán chênh lệch mức khấu hao

Chuẩn mực kế toán quốc tế

Nhìn chung các chuẩn mực kế toán Việt Nam về TSCĐ mới ban hành đã có nhiều thay đổi theo hướng hoàn thiện các quy định về công tác hạch toán TSCĐ cho phù hợp với thông lệ chung của quốc tế và phù hợp với đặc điểm riêng của nước ta. Điều đó thể hiện rõ nhất qua các tiêu chuẩn và cách xác định nguyên giá TSCĐ mà đặc biệt là TSCĐ vô hình.

• Trong số 4 tiêu chuẩn để ghi nhận một tài sản là TSCĐ hữu hình (hoặc vô hình), ta thấy hai tiêu chuẩn đầu được kế thừa từ quan điểm của Chuẩn mực kế toán quốc tế về “Nhà xưởng, máy móc, thiết bị” (ISA 16) và chuẩn mực về “TSCĐ vô hình” (ISA 38). Còn hai tiêu chuẩn về thời gian sử dụng và giá trị của tài sản được quy định chi tiết riêng cho phù hợp với kế toán Việt Nam.
• Quy định toàn bộ chi phí phát sinh trong giai đoạn nghiên cứu; các nhãn hiệu hàng hóa, quyền phát hành, danh sách khách hàng và các khoản mục tương tự được hình thành trong nội bộ doanh nghiệp không được ghi nhận là TSCĐ vô hình giống với quan điểm của ISA 38. Riêng điều kiện để ghi nhận chi phí trong giai đoạn triển khai là TSCĐ vô hình, chuẩn mực kế toán Việt Nam quy định có 7 tiêu chuẩn, trong đó 6 tiêu chuẩn đầu được kế thừa từ quan điểm của ISA 38. Còn tiêu chuẩn về thời gian sử dụng và giá trị được quy định chi tiết riêng cho phù hợp với kế toán nước ta.

• Trong trường hợp sáp nhập doanh nghiệp, cả chuẩn mực số 04 của Việt Nam và ISA 38 đều có chung quan điểm: chi phí cho một TSCĐ vô hình không đáp ứng cả tiêu chí xác định lẫn tiêu chí ghi nhận cho một TSCĐ vô hình sẽ được tính vào lợi thế thương mại.
• ISA 16 quy định: các phương pháp có thể sử dụng trong việc tính toán khấu hao TSCĐ là phương pháp đường thẳng, số dư giảm dần, tổng đơn vị sản phẩm. Ba phương pháp đã được kế thừa trong chuẩn mực kế toán Việt Nam.

Ngoài ra, còn có rất nhiều những quy định trong hệ thống chuẩn mực kế toán Việt Nam mới ban hành được kế thừa từ quan điểm của hệ thống Chuẩn mực kế toán quốc tế. Song một điều đáng quan tâm ở đây là chúng ta đã biết vận dụng một cách linh hoạt những quan điểm ấy cho phù hợp với đặc điểm riêng của Việt Nam.

Kế toán tài sản cố định trong hệ thống kế toán Pháp

Cùng trên quan điểm kế thừa những quy định của hệ thống Chuẩn mực kế toán quốc tế nên giữa hai hệ thống kế toán của Việt Nam và Pháp có một số nét tương đồng. Song do sự vận dụng một linh hoạt cho phù hợp với đặc điểm riêng của từng quốc gia mà các quy định (trong đó có các vấn đề về TSCĐ) cũng có những nét khác biệt. Ví dụ:

-Theo quy định của chế độ kế toán Pháp, đất đai được xếp vào nhóm thuộc TSCĐ hữu hình, và nó thuộc sở hữu của doanh nghiệp một cách lâu dài. Song tại Việt Nam, doanh nghiệp không có quyền sở hữu “đất đai” mà chỉ sở hữu “quyền sử dụng đất” có thời hạn. Quyền sử dụng đất được xếp vào nhóm thuộc TSCĐ vô hình.

-Tại Pháp quy định các doanh nghiệp có thể lựa chọn các phương pháp khấu hao theo đường thẳng hoặc khấu hao giảm dần.

Khác với quy định của nước ta là khấu hao theo phương pháp đường thẳng được tính theo nguyên tắc tròn tháng, kế toán Pháp quy định khấu hao được tính theo ngày và không phải tất cả các loại bất động sản đều phải trí ;ch khấu hao mặc dù tài sản đó tham gia vào hoạt động kinh doanh như đất đai (trừ đất đai có hầm mỏ), nhãn hiệu hàng hoá…Đồng thời chế độ kế toán Pháp lại cho phép lập dự phòng giảm giá đối với một số bất động sản có khả năng giảm giá cho dù các tài sản này đã được trích khấu hao. Điều này sẽ giúp doanh nghiệp được san sẻ bớt rủi ro.

Phân tích tình hình biến động tài sản cố định

Để phân tích tình hình biến động TSCĐ của doanh nghiệp trong kỳ, kế toán sử dụng các chỉ tiêu sau:

Hệ số tăng (giảm) TSCĐ phản ánh mức độ tăng (giảm) thuần tuý về quy mô TSCĐ. Nếu hệ số này mà lớn chứng tỏ giá trị TSCĐ của doanh nghiệp trong kỳ có sự biến động lớn và ngược lại.

Hai hệ số này ngoài việc phản ánh tăng, giảm thuần tuý về TSCĐ, còn phản ánh trình độ tiến bộ kỹ thuật, tình hình đổi mới trang thiết bị của doanh nghiệp. Nếu giá trị của hai hệ số này lớn chứng tỏ TSCĐ trong kỳ có biến động lớn và doanh nghiệp đã tích cực trong việc đầu tư, đổi mới tài sản.

Nếu hệ số này càng gần tới 1, chứng tỏ TSCĐ càng cũ và doanh nghiệp phải chú trọng đến việc đổi mới và hiện đại hoá TSCĐ. Ngược lại, nếu hệ số hao mòn càng nhỏ hơn 1 bao nhiêu, chứng tỏ TSCĐ của doanh nghiệp đã được đổi mới. Việc phân tích hệ số hao mòn TSCĐ là hết sức quan trọng bởi nó phản ánh tình trạng kỹ thuật của TSCĐ. Từ việc đánh giá đúng tình trạng kỹ thuật của TSCĐ sẽ giúp cho nhà quản lý đánh giá mức độ cũ, mới của TSCĐ và từ đó có các biện pháp đúng đắn để tái sản xuất TSCĐ.

Phân tích tình hình trang bị tài sản cố định

Phân tích tình hình trang bị TSCĐ là đánh giá mức độ đảm bảo TSCĐ, trên cơ sở đó doanh nghiệp phải có kế hoạch trang bị thêm TSCĐ nhằm tăng năng suất lao động, tăng sản lượng, giảm chi phí sản xuất, hạ giá thành sản phẩm. Chỉ tiêu thường dùng để phân tích là:

Chỉ tiêu này phản ánh chung trình độ trang bị TSCĐ cho công nhân. Chỉ tiêu này càng cao chứng tỏ trình độ cơ giới hoá của doanh nghiệp càng cao.

Phân tích hiệu quả sử dụng tài sản cố định

Việc phân tích các chỉ tiêu về tình hình biến động TSCĐ và tình hình trang bị, loại bỏ TSCĐ để có các chính sách phù hợp trong việc đầu tư, đổi mới trang thiết bị trong doanh nghiệp thực chất đều là nhằm tới mục tiêu cuối cùng là vấn đề “hiệu quả sử dụng TSCĐ”. Chỉ có sử dụng hiệu quả TSCĐ hiện có mới là biện pháp tốt nhất để sử dụng vốn một cách tiết kiệm và hiệu quả. Việc đánh giá hiệu quả sử dụng TSCĐ được thực hiện thông qua các chỉ tiêu sau:

Chỉ tiêu này phản ánh 1 đồng doanh thu thuần (hoặc giá trị tổng sản lượng) có bao nhiêu đồng nguyên giá TSCĐ. Các chỉ tiêu (6) và (7) càng cao và ngược lại chỉ tiêu (8) càng thấp chứng tỏ doanh nghiệp càng sử dụng TSCĐ một cách có hiệu quả.