Nét khu biệt giữa hoạt động nhận thức của nhà khoa học và của giáo viên phổ thông ngoại ngữ.

Việc nghiên cứu hoặc học tập một môn khoa học nhất định sẽ đạt hiệu quả nếu sử dụng chính phương pháp luận của khoa học đó. Ví dụ, có thể tổ chức quá trình học tập của giáo sinh phổ thông ngoại ngữ tương tự như quá trình nghiên cứu của các nhà khoa học và công nghệ. Trên thực tế, giữa hai quá trình này có các nét khu biệt. Để thành công trong việc cập nhật các kiến thức khoa học kĩ thuật và công nghệ cho giáo sinh phổ thông ngoại ngữ, theo quan điểm của chúng tôi, cần xử lí các vấn đề có liên quan tới đặc thù nghề nghiệp và điều kiện làm việc của họ.

• Nhà khoa học phải tìm ra cái mới, giải pháp mới mà trước đây loài người chưa biết, còn giáo sinh ngoại ngữ cần tìm cho bản thân các kiến thức mới về ngoại ngữ và phương pháp học tập, làm việc hiệu quả, chủ yếu là từ người hướng dẫn học tập. Như vậy, việc khám phá của giáo sinh trong quá trình lĩnh hội kiến thức và các phương pháp là cho chính bản thân mình. Ở đây, quan trọng là cung cấp cho giáo sinh các kiến thức về khoa học chuyên ngành và phương pháp nghiên cứu để họ có thể tự thực hiện hoạt động nhận thức trong các lĩnh vực chuyên môn phục vụ hoạt động dạy - học trên thực tiễn sau này.
• Về thời gian, nhà khoa học có thể để nhiều tháng, năm, thậm chí cả cuộc đời mình để khám phá một định luật, xây dựng một thuyết nào đó. Giáo sinh chỉ có một lượng thời gian nhất định để thực hiện nhiệm vụ học tập chính khóa và ngoại khóa. Thông thường, giáo sinh phổ thông ngoại ngữ chưa xác định cho công việc của bản thân trên cơ sở thời gian như một nhà khoa học hoặc chuẩn bị bước vào khoa học. Do vậy, chúng tôi cho rằng, để thế kỉ XXI thực sự là thế kỉ của tri thức, trong thập kỉ đầu này nên đào tạo cho giáo sinh phổ thông ngoại ngữ - ngành của khoa học xã hội và nhân văn - kiến thức về khoa học thời gian, các phương pháp làm việc khoa học được định vị theo trục thời gian.
• Về phương tiện, nhà khoa học có thiết bị, máy móc tinh vi. Giáo sinh trong điều kiện tài chính hạn hẹp (trừ số ít do được chu cấp) chỉ có các phương ti 879;n học tập đơn giản. Do đó, trong quá trình đào tạo, chúng tôi nghĩ rằng nên cập nhật cho giáo sinh kiến thức sử dụng các phương tiện phục vụ cho giảng dạy ngoại ngữ sau khi ra trường, không phải ở trình độ cơ bản như hiện nay, mà ở cấp độ cao hơn. Riêng đối với công nghệ thông tin, nên đào tạo cho giáo sinh một số phương pháp lập trình nhắm phục vụ tốt cho giảng dạy ngoại ngữ ở phổ thông.
• Yếu tố hết sức quan trọng cần lưu ý: hoạt động khoa học là hoạt động sáng tạo. Nhà khoa học thực hiện bước nhảy vọt trong quá trình nhận thức tự nhiên. Trong hoạt động khoa học của mình, nhà khoa học phải khám phá ra những gì mà trước đó loài người chưa tìm ra; phải nhận ra điều mà trước đó nhân loại chưa nhận thấy. Đây là thực chất của hoạt động sáng tạo. Đối với giáo sinh ngoại ngữ, hoạt động sáng tạo là hết sức cần thiết, đặc biệt là trong hoạt động giao tiếp và dịch thuật. Vì vậy, ngay từ những ngày đầu trên ghế trường đại học, chúng ta cần giúp các em làm quen với cách suy nghĩ khoa học (mà ở phổ thông chưa được đào tạo đầy đủ), tạo ra những yếu tố tiên quyết của hoạt động sáng tạo; cần đặc biệt quan tâm đến việc luyện tập cho giáo sinh vượt qua những khó khăn để đạt được mục đích trong hoạt động khoa học. Chúng ta có thể vận dụng ở đây lí thuyết về "vùng phát triển gần" của Vưgôtski. Theo Vưgôtski, "vùng phát triển gần" là khoảng cách giữa trình độ hiện tại của người học và trình độ phát triển cao hơn, cần vươn tới. Nếu có sự hướng dẫn cụ thể để người học thu hẹp khoảng cách này thì đến một thời điểm nhất định người học sẽ tự vượt qua khoảng trống đó để đạt trình độ cần vươn tới.

Như vậy, để giáo sinh phổ thông ngoại ngữ có thể cập nhật kiến thức của mình vào quá trình dạy và học ngoại ngữ ở thời đại công nghiệp phát triển của thế kỉ XXI, chúng ta cần chuẩn bị cho họ các điều kiện cần thiết để thực hiện thành công hoạt động học tập và nghiên cứu sáng tạo.

Phương thức giải quyết vấn đề đào tạo giáo viên phổ thông ngoại ngữ từ góc độ của khoa học kĩ thuật và công nghệ.

Chúng ta biết rằng hoạt động nhận thức của con người chỉ thực sự bắt đầu khi gặp phải mâu thuẫn giữa trình độ đang có và nhiệm vụ cần giải quyết mà các kiến thức, kĩ năng đang có là chưa đủ để giải quyết vấn đề. Để khắc phục mâu thuẫn, con người phải xây dựng kiến thức mới, phương pháp mới, kĩ năng mới. Trên thực tế, dạy và học nói chung, dạy và học ngoại ngữ nói riêng là hoạt động giải quyết vấn đề nhận thức của người dạy và người học. Quá trình dạy và học ngoại ngữ là quá trình liên tục giải quyết các vấn đề về dạy và học các môn học của chương trình đào tạo cao đẳng, đại học và sau đại học về ngoại ngữ.

Để việc đào tạo giáo viên phổ thông ngoại ngữ có kiến thức phù hợp với xu thế phát triển của xã hội và thời đại - kiến thức về khoa học kĩ thuật và công nghệ - đạt hiệu quả, trong phần này, báo cáo đề cập đến mối liên hệ giữa tiến trình giải quyết vấn đề trong khoa học, trong đào tạo giáo viên phổ thông ngoại ngữ và các phương thức giải quyết vấn đề trong quá trình dạy và học mà giáo sinh cần nắm vững.

B.1. Tiến trình giải quyết vấn đề trong khoa học bao gồm các bước chủ yếu sau:

• Xác định nội dung, yêu cầu và điều kiện của vấn đề cần giải quyết;
• Tổng quan các phương pháp giải quyết vấn đề đặt ra (nếu có) và điểm lại những vấn đề tương tự đang tồn tại;
• Nếu vấn đề nêu trên đã có giải pháp thì liệt kê các giải pháp đã có và lựa chọ ;n một giải pháp thích hợp với vấn đề được nêu;
• Nếu chưa có, phải đề xuất giải pháp mới hoặc xây dựng cơ sở hạ tầng kiến thức và phương tiện mới để giải quyết vấn đề đã nêu;
• Thử nghiệm vào thực tế để đánh giá hiệu quả, bổ sung và hoàn thiện kết quả được công bố.

B.2. Đặc điểm giải quyết vấn đề của quá trình đào tạo giáo viên phổ thông ngoại ngữ:

Chúng ta có thể hình dung mối quan hệ giữa tiến trình giải quyết vấn đề trong khoa học và trong quá trình đào tạo giáo viên phổ thông ngoại ngữ được thể hiện ở các điểm sau:

• Về động cơ, nhu cầu: Điểm giống nhau là vấn đề cần giải quyết đã tự xác định mục đích, nhu cầu. Tuy nhiên, sự khác nhau là ở chỗ, nhà khoa học tự nguyện đem hết sức mình để giải quyết bằng được vấn đề đặt ra, còn giáo sinh chưa ở mức độ có ý thức tập trung cao độ và đem hết sức mình để giải quyết vấn đề học tập của bản thân;

• Về năng lực giải quyết vấn đề: Khi chấp nhận giải quyết vấn đề, người giải quyết vấn đề đã có một trình độ kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo nhất định. Với cùng lượng thời gian, vấn đề được giải quyết ở mức độ và cấp độ khác nhau;
• Về điều kiện làm việc: Nhà khoa học có trong tay phải tạo ra các điều kiện và cơ sở vật chất phù hợp để giải quyết vấn đề. Giáo sinh ngoại ngữ chưa đủ điều kiện hoặc chỉ có thể đạt được các điều kiện ở mức độ thấp như sách giáo khoa, đài, băng v.v.

Như vậy, ngoại ngữ chuyên ngành khoa học kĩ thuật và công nghệ có thể thâm nhập được vào môi trường đào tạo giáo viên phổ thông ngoại ngữ nếu người học được cập nhật các kiến thức về hoạt động nhận thức thuộc lĩnh vực khoa học kĩ thuật và công nghệ.

B.3. Các phương thức giải quyết vấn đề cơ bản:

• Phương thức giải quyết vấn đề theo kiến thức đã biết (bằng phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh). Nếu áp dụng giải quyết vấn đề theo phương thức này thì việc tiếp nhận ngoại ngữ chuyên ngành khoa học kĩ thuật và công nghệ của người học sẽ đạt kết quả khi:

- Sử dụng ngôn ngữ kĩ thuật để giải quyết các bài học có liên quan đến khoa học kĩ thuật và công nghệ;

- Dịch thuật các văn bản khoa học kĩ thuật và công nghệ;

- Tiếp nhận các thuật ngữ kĩ thuật;

- Định hướng nghiên cứu khoa học bằng ngôn ngữ phong cách khoa học.

• Phương thức nghiên cứu, sáng tạo từng phần: Phương thức này được sử dụng khi nghiên cứu tài liệu mới, vấn đề mới. Ở đây, trực giác đóng vai trò quan trọng. Vấn đề đặt ra là giáo sinh cần được rèn luyện trực giác khoa học để dự đoán một câu trả lời, một giải pháp cho vấn đề đặt ra rồi tìm cách kiểm tra tính đúng đắn của dự đoán đó bằng thực nghiệm. Phương thức này khả quan khi được thực hiện để áp dụng các phương pháp sư phạm trong việc dạy ngoại ngữ phổ thông, trong việc xây dựng và dự đoán hệ thống thuật ngữ kĩ thuật v.v.
• Phương thức sáng tạo tổng hợp: Kiến thức khoa học luôn được tiếp nhận và khái quát theo một trật tự (lôgích) nhất định. Sáng tạo tổng hợp trong khoa học giúp giáo viên phổ thông ngoại ngữ có thể dựa vào kiến thức đã có để tổ chức hoạt động nghiên cứu và dạy - học có hiệu quả.

Thay cho lời kết, chúng tôi muốn khẳng định rằng việc đào tạo giáo viên phổ thông ngoại ngữ của thập kỉ đầu thế kỉ XXI sẽ mang l& #7841;i hiệu quả nếu được định hướng theo tiến trình phát triển của một xã hội công nghiệp hiện đại và xu thế hội nhập quốc tế của Việt Nam.