NHỮNG THAY ĐỔI MANG TÍNH CÁCH MẠNG
CUỘC CÁCH MẠNG CHÍNH TRỊ Ở PHÁP và việc Hoa Kỳ giành độc lập đã có những ảnh hưởng to lớn đến thế giới từ năm 1.750 đến 1.850. Đồng thời, cuộc Cách mạng Công nghiệp đã đẩy các công nhân châu Âu từ các nông trại tới các nhà máy, và các ngành khoa học như hóa học đã thoát khỏi những mối dây ràng buộc cuối cùng với quá khứ xa xưa.
Năm 1752: Trong tháng 8, chiếc chuông về sau được gọi là “Chuông Tự do” được mang từ nước Anh đến Philadelphia nước Mỹ. Nó đã lên tiếng vào ngày 8 tháng 7 năm 1776, để đánh dấu lần đầu tiên bản Tuyên ngôn Độc lập được công bố.
Năm 1759: Nhà văn người Pháp, Voltaire là người chuyên phê bình những kẻ tìm cách cản trở tự do tư tưởng của người khác. Ông viết cuốn tiểu thuyết Candide có nhân vật trung tâm là Candide chiến đấu chống lại sự đần độn của thế giới, nhưng về sau Candide đã bị buộc phải từ bỏ lý tưởng của mình.
Năm 1762: Suy nghĩ về giáo dục thay đổi với tác phẩm Émile của nhà tư tưởng Jean-Jacques Rousseau. Ông cho rằng một nền giáo dục thật sự phải được xây dựng trên sự thôi thúc tự nhiên lên trẻ. Lập luận này gây ảnh hưởng lớn trên những nhà giáo dục sau này.
Năm 1765: Văn sĩ người Anh, Samuel Johnson, nhận được bằng tiến sĩ danh dự ngành luật do Đại học Chúa Ba Ngôi ở Dublin, Ái Nhĩ Lan cấp. Dù tự ông không bao giờ dùng tước hiệu Tiến sĩ Johnson, nhưng ông nổi tiếng cùng với tước hiệu này do công của người vếit tiểu sử về ông, James Boswell.
Năm 1768: Họa sĩ người Anh, Joseph Wright, chất vấn lòng say mê ngày càng tăng đối với khoa học của mọi người qua bức tranh The Air Pump (Chiếc bơm không khí) của ông. Bức tranh này mô tả việc người ta “tiêu khiển” bằng một thí nghiệm, trong đó một con chim bị nhốt trong một không gian đã bị lấy hết không khí và chết.
Năm 1769: Vịnh San Francisco ở Mỹ là một trong những cảng thiên nhiên tốt nhất thế giới, nó được những người đi bộ do nhà thám hiểm người Tây Ban Nha, Gaspar de Portolá dẫn dắt khám phá ra do đi quá xa về phương bắc khi vượt qua khỏi vịnh Monterey, là nơi mà họ phải tìm đến theo sứ vụ của họ.
Năm 1770: Bệnh viện Hoàng gia Bethlem ở London được biết đến nhiều hơn với tên gọi Bedlam là một viện dưỡng trí dành cho những bệnh nhân tâm thần. Viện này cấm cửa những ai muốn trả tiền để được đến xem bệnh nhân, vì quan sát hành vi của bệnh nhân không còn được xem là một trò giải trí như trước nữa.
Năm 1772: John Fielding, quan tòa chính của tòa án cảnh sát Bow Treet tại London bắt đầu phát hành Quarterly Pursuit (Bản Theo dõi Hàng quý), một bản thông tin về các tài sản bị mất trộm và những kẻ bị truy nã. Về sau nó chuyển thành The Daily Police Gazette (Nhật báo Cảnh sát).
Năm 1776: Vào thứ năm, ngày 4 tháng 7, bản Tuyên ngôn Độc lập được phê chuẩn tại Mỹ. Bản tuyên ngôn này nêu rõ lý do 13 thuộc địa của Anh “Phải được tự do và trở thành những bang độc lập”. Về sau, người ta lấy ngày này là ngày Quốc khánh.
Năm 1777: Những người châu Âu biết là có New Zealand qua ấn phẩm của nhà thám hiểm người Anh, James Cook, Du Hành đến Nam Cực và Vòng quanh Thế giới. James Cook đã bỏ ra cả năm trời để liệt kê những hòn đảo của vùng đất mới và để hiểu thêm về tộc người Maori sinh sống ở đó.
Năm 1784: Jedidiah Morse, cha của người phát minh ra mã Morse cho xuất bản cuốn sách giáo khoa về địa lý đầu tiên của Mỹ, Geography Made Easy (Học Địa lý học dễ). Cuốn sách này đã gặt hái được thành công lớn, và ông còn viết thêm nhiều cuốn sách khác cũng về địa lý của nước Mỹ.
Năm 1786: Ngày 1 tháng 5, một đám đông thính giả tại Vienne nước Áo đón tiếp nồng nhiết vở opera The Marriage of Firago (Đám cưới của Firago) do thiên tài âm nhạc Wolfgang Amadeus Mozart sáng tác. Những đoạn hài hước che giấu sự bôi bác tính ngu xuẩn và sự đồi bại của tầng lớp quý tộc.
Năm 1787: Câu lạc bộ Cricket Marylebone được thành lập tại sân cricket của nhà vua ở Marylebone, London. Nó sẽ sớm trở thành câu lạc bộ hàng đầu của nước Anh và là câu lạc bộ tầm cỡ thế giới có quyền điều chỉnh các luật lệ của môn chơi này. Sân của câu lạc bộ đã dời đến khu rừng St John vào năm 1811.
Năm 1787: Suốt mùa hè, hiến pháp của nước Mỹ được 55 đại biểu họp nhau tại Philadelphia viết ra. Nó định rõ các bộ phận khác nhau của hệ thống chính quyền và các quyền cơ bản của công dân.
Năm 1787: Mười một chiếc thuyền buồm xuất phát từ Anh mang theo những người da trắng đầu tiên đến định cư ở Úc. Họ cập bến tại vịnh Botany, nhưng về sau lại chuyển sang một vùng khác, cảng Jackson. Trong số 1.030 người lên bờ tại đây vào ngày 26 tháng 1 năm 1788, có 736 người là những tù nhân.
Năm 1788: Trong ngày đầu tiên, John Walter cho ra ấn bản đầu tiên nhật báo ở London có tên là The Times (Thời báo), một phiên bản cập nhật của tờ Daily Universal Register có trước đó. Báo bao gồm những chuyện tầm phào ngồi lê đôi mách, và những chuyện giật gân cũng như tin tức về thương mại, kinh doanh.
Năm 1788: Sau nhiều năm có các hành vi kỳ quặc, vua George III trở nên loạn trí khiến cho nghị viện Anh đã phải thông qua đạo luật đưa ông xuống khỏi ngai vàng và đưa người con lên ngôi. Ông bình phục vào năm sau trước khi đạo luật có hiệu lực.
Năm 1789: Cuộc cách mạng Pháp nổ ra theo điềm báo vào thứ ba, ngày 14 tháng 7, khi người ta phá nhà ngục Bastille và tở chức một lực lượng dân quân. Ông vua bị căm ghét Louis XVI bị buộc phải cho quan đội rút lui.
Năm 1794: “The Tyger”, một trong những bài thơ được yêu thích nhất được nghệ sĩ và cũng là thi sĩ William Blake in ra trong tập Songs of Innocence and Experience (Những Ca khúc của sự Ngây thơ và Từng trải). Trong bài thơ này có câu mở đầu “Tyger, tyger, burning bright / In the forests of the night (Tyger, tyger hãy thắp sáng/ Trong những cánh rừng đêm).
Năm 1795: Pháp thay đổi các đơn vị đo đạc và trọng lượng cũ bằng hệ thống theo hệ mét. Đơn vị căn bản của hệ thống này là mét, được chuẩn định bằng 1/40 triệu chu vi của trái đất. Nhưng thật ra phải đến nhiều năm sau người ta mới biết chính xác số đo chu vi này.
Năm 1796: Một hệ thống y khoa mới được gọi là phép chữa vi lượng đồng căn được một bác sĩ người Đức tên gọi là Samuel Hahnemann giới thiệu. Nó chữa trị các chứng bệnh bằng một lượng rất nhỏ dược liệu tạo ra những hiệu quả giống như những triệu chứng của những bệnh đó mang lại.
Năm 1798:Hai nhà thơ người Anh, William Wordsworth và Samuel Taylor Coleridge cùng nhau sáng tác tập thơ mỏng Lyrical Ballads (Những khúc Ballad Mê ly). Tập thơ này bắt đầu với bài thơ của Coleridge “vần thơ của thủy thủ ngày xưa” và đánh dấu sự khởi đầu của phong trào thi ca lãng mạn.
Năm 1800: Ở Mỹ, người ta thành lập Thư viện Quốc hội. Giống như thư viện ở nhà bảo tàng của Anh được thành lập 41 năm trước đó, nó nhằm vào việc thu thập ít nhất là mỗi ấn bản được xuất bản ở Mỹ phải có một bản in trong thư viện như là hình thức thiết lập bản quyền.
Năm 1801: Theo nghị quyết của chính quyền cách mạng Pháp bảy năm trước đó, cuối cùng công chúng đã có thể tiếp cận với những bộ sưu tập nghệ thuật đã có thời là đặc quyền của hoàng gia Pháp. Chúng được trưng bày tại cung điện Louvre ở Paris.
Năm 1802: Sau cuộc hôn nhân bị đổ vỡ, chuyên gia làm tượng sáp Marie Tussaud rời nước Pháp để đến Anh cùng với nhiều mẫu tượng và hai người con. Trong 33 năm bà đi khắp nước Anh, sau đó mở một nhà bảo tàng tượng sáp ở London.
Năm 1804: Tsurya Namboku IV, nhà viết kịch hàng đầu của nhà hát Kawarazaki ở Nhật lần đầu tiên gây được tiếng vang lớn với vở Tokubei of India: Tales of Strange Lands (Tokubei ở Ấn Độ: Chuyện kể về Những Vùng Đất Lạ). Được viết cho diễn viên hàng đầu Onoe Matsusuke I, trong vở này đầy dẫy những chuyện rùng rợn và những hình tượng kỳ quái.
Năm 1807: Ba năm sau khi các bang ở miền bắc Maryland của Mỹ bãi bỏ chế độ nô lệ, hai nhà cải cách người Anh chống chế độ nô lệ là William Wilberforce và Thomas Clarkson cuối cùng đã thành công trong việc kêu gọi chính phủ cấm nhập nô lệ vào tất cả các thuộc địa của Anh.
Năm 1812: Tại Đức, hai nhà nghiên cứu ngôn ngữ và văn hóa dân gian Jacob và Wilhelm Grimm phát hành tập thứ nhất trong bộ gồm hai tập truyện dân gian tên là Kinder-und Hausmarchen. Những câu chuyện này sẽ xuất hiện 45 năm sau dưới tên gọi Grimm’s Fairy Tales (Những chuyện kể anh em nhà Grimm).
Năm 1813: Cuối cùng thì Jane Austen cũng được thấy tiểu thuyết của bà, Pride and Prejudice (Niềm kiêu hãnh và Định kiến), được in ra sau 17 năm kể từ ngày bà bắt đầu viết nó. Bà tuyên bố rằng nhân vật trung tâm của cuốn sách, Elizabeth Bennett, là nhân vật được bà yêu thích nhất trong số khá nhiều nhân vật nữ anh hùng do bà tạo ra.
Năm 1815: Ngày 18 tháng 6, Napoleon phải cam chịu lần bại trận cuối cùng trong trận chiến ở Waterloo, Bỉ. Cùng với việc phạm nhiều sai lầm về chiến thuật, quân của ông còn đông hơn của tướng General von Blücher, công tước xứ Wellington, đến 130.000 người.
Năm 1816: Tại Roma, vở nhạc kịch The Barber of Seville (Thợ Cạo thành Seville) do nhà soạn nhạc người Ý, Gioacchino Rossini sáng tác được biểu diễn lần đầu tiên. Dựa trên vở hài kịch có từ trước của nhà viết kịch người Pháp, Pierre de Beaumarchais, vở nhạc kịch này là một trong những vở nhạc kịch phổ biến nhất của Rossini.
Năm 1818: Tiểu thuyết khoa học giả tưởng đầu tiên, Frankenstein được phát hành. Nó được Mary Shelley viết từ hai năm trước trong khi bà đang ở Thụy Sĩ cùng với nhà thơ Byron. Bà là một trong những vị khách được ông mời tham gia viết truyện ma.
Năm 1819: Nhà quản lý người Anh, hầu tước Stamford Raffles thiết lập thuộc địa trên hòn đảo Singapore. Nhờ có địa điểm lý tưởng nằm giữa Ấn Độ Dương và vùng biển Nam Trung Hoa, hòn đảo này trở thành một quốc gia thịnh vượng sau này.
Năm 1822: Chữ tượng hình cổ Ai Cập được giải mã nhờ vào hòn đá Rosetta được quân đội Pháp tìm thấy năm 1799. Nó có hai bản văn giống nhau, một bằng tiếng Ai Cập cổ, và một bằng tiếng Hy Lạp, giúp cho một học giả người Pháp, Jean Francois Champollion giải mã.
Năm 1824: Nhà soạn nhạc vĩ đại người Đức, Ludwig van Beethoven đã bị điếc hoàn toàn khi soạn bản giao hưởng số Chín. Bản giao hưởng này được viết cho dàn đồng ca lớn và dàn nhạc giao hưởng với đầy đủ biên chế. Phần cuối bao gồm một ca khúc phổ thơ của Schiller “Ode to Joy” (Ngợi ca niềm vui).
Năm 1825: Nhà hát Bolshoi (lớn) khai trương tại Moscow nước Nga. Tiếp quản những vũ công của người tiền nhiệm, nhà hát Petrovsky và đổi lại tên là vũ đoàn Bolshoi, nhà hát này sẽ trở thành một trong những vũ đoàn ba lê nổi tiếng nhất thế giới.
Năm 1826: Họa sĩ người Nhật, Katsushika Hokusai cho xuất bản một loạt ấn bản có tựa đề Ba mươi sáu Cảnh quan của núi Phú Sĩ. Loạt ấn phẩm này bao gồm Những Ngọn Sóng Vỡ tung ngoài khơi Kanagawa (Breaking Waves off Kanagawa). Đây là ấn phẩm nổi tiếng nhất thời đó.
Năm 1827: Tập tranh đầu tiên, Birds of America, của họa sĩ người Mỹ chuyên vẽ tranh về chim John Audubon, được một người thợ chạm ở London tên là Robert Havell xuất bản. Cuốn sách hoàn chỉnh chứa đựng 435 bức tranh minh họa sơn màu bằng tay tuyệt đẹp đã làm cho Audubon trở nên nổi tiếng.
Năm 1828: Hai tên sát nhân William Burke và William đã giết ít nhất 16 người và bán cơ thể của họ cho một trường y ở Edinburgh. Nạn nhân cuối cùng của họ bị giết vào ngày 31 tháng 10. Hare đưa ra những chứng cứ chống lại Burke, người đã bị treo cổ.
Năm 1829: Theo sau một chiến dịch của nhà cải cách tôn giáo Ram Mohan Roy, nghi thức buộc góa phụ phải ném mình vào giàn thiêu xác chồng đã bị cấm theo lệnh của những nhà đương cục người Anh, cai trị một phần lãnh thổ của Ấn Độ thời ấy.
Năm 1830: Một nhóm du khách người Anh thuộc câu lạc bộ Raleigh Travellers thành lập hiệp hội địa lý London. Hiệp hội này nâng đỡ những cuộc thám hiểm châu Phi, Bắc Cực và nhiều vùng khác. Năm 1859, nó trở thành Hội Địa lý Hoàng gia.
Năm 1831: Lấy cảm hứng từ tình yêu đối với nữ nghệ sĩ người Ái Nhĩ Lan, Harriet Smithson, nhà soạn nhạc người Pháp, Hector Berlioz đã viết bản giao hưởng trữ tình Symphonie Fantastique (Bản giao hưởng Phóng túng). Ông đã tạo ra một tác phẩm dành cho dàn nhạc đồ sộ như một tác phẩm âm nhạc mang đầy kịch tính kết thúc với cái chết của nhân vật anh hùng.
Năm 1833: Đạo luật đầu tiên về nhà máy của nước Anh được thông qua sau một chiến dịch được phát động bởi Huân tước Anthony Asley Cooper (về sau là Bá tước vùng Shaftesbury). Đạo luật này nhằm giới hạn giờ làm việc của trẻ em trong các nhà máy dệt và bảo đảm việc học cho chúng.
Năm 1835: Mười bốn năm sau cái chết của Napoleon, một trong những dự án được yêu thích nhất của ông, Arc de Triomphe (Khải hoàn môn) được hoàn tất trên đỉnh của Champs Élysées ở Paris do Jean Chalgrin và Jean Raymond xây dựng để tưởng nhớ những chiến thắng xa xưa của nước Pháp.
Năm 1836: Trong cuộc chiến giành độc lập từ tay Mexico, bang Texas gặp phải khó khăn khi những người Mexico, dưới quyền Santa Anna đã tàn sát mọi người trong pháo đài Alamo. Về sau, Santa Anna bị những người Texas đánh bại. Tinh thần của những người Texas dâng cao vì họ vừa chiến đấu vừa la lớn: ”Hãy nhớ Alamo!”.
Năm 1837: Tại Vương quốc Anh, vua William IV chết mà không có người thừa kế. Vào thứ ba ngày 20 tháng 6, cháu gái của ông, Victoria trở thành Nữ hoàng lúc mới 18 tuổi và đã là một trong những nhân vật quan trọng trong lịch sử nước Anh.
Năm 1838: Nhà huấn luyện sư tử người Mỹ, Isaac van Amburgh đến nước Anh và làm Nữ hoàng Victoria kinh ngạc khi ông đưa đầu vào miệng sư tử. Nữ hoàng yêu cầu họa sĩ Edwin Landseer vẽ chân dung của nhà huấn luyện này và bổ sung thêm những con sư tử vào.
Năm 1839: Cuộc đua ngựa vượt vào Grand Liverpool (nay được gọi là Grand National) lần đầu tiên được tổ chức ở Aintree thuộc Liverpool, nước Anh. Kẻ chiến thắng là Lottery, một con ngựa chín tuổi thuộc quyền sở hữu của John Elmore và do Jem Mason cưỡi.
Năm 1840: Nước Anh nắm được quyền cai trị New Zealand khi 45 tù trưởng của các bộ lạc người Maori cùng ký vào hiệp ước Waitangi. Hiệp ước nhắm vào việc trao cho người Maori tư cách là công dân Anh và bảo vệ lãnh thổ của họ. Nhưng các điều khoản không rõ ràng của nó dẫn đến những xung đột về sau.
Năm 1840: Samuel Cunard, một người Canada bắt đầu dịch vụ chuyên chở đường biển bằng tàu hơi nước khi chiếc RMS Britannia đi từ Liverpool đến Boston. Cunard sẽ tiếp tục dẫn dắt những chuyến hải hành băng ngang Đại Tây Dương bằng những con tàu lớn hơn như Queen Elizabeth.
Năm 1840: Cuộc đua trượt tuyết bằng giày có gắn thêm bộ phận đi trên tuyết trở thành một môn thể thao được tổ chức ở Canada với sự thành lập của câu lạc bộ Montreal Snowshoe Club. Những người đua gắn những chiếc khung rộng, bằng phẳng vào chân để khỏi bị lún và chạy đua trên quãng đường 1,6km.
Năm 1841: Tại London, công viên quan Nhiếp chính được mở cho mọi người tham quan sau một thời gian dài là khu giải trí dành riêng cho nhà vua và các nhà quý tộc. Đã có thời vua Henry VIII dùng làm nơi săn bắn. Công viên rộng 197 hecta đã được John Nash tạo dáng lại hồi năm 1815.
Năm 1842: Trung Hoa nhượng Hồng Kông cho Anh như một phần của hiệp ước Nam Kinh, chấm dứt cuộc chiến tranh thuốc phiện lần đầu tiên. Một hòn đảo khác được thêm vào năm 1860 và trong năm 1898, nhiều vùng đất được cho thuê với thời hạn 99 năm.
Năm 1843: Một cơn sốt khiêu vũ mới đến với Paris dưới dạng vũ điệu Polka. Vũ điệu biểu diễn xen lẫn những bước nhảy ngắn xuất xứ từ dân du mục Bohemia với tiết tấu 2-4 sôi động ngay lập tức làm điên đảo cả dân chúng Mỹ, châu Mỹ La tinh và vùng Scandinavia.
Năm 1846: Chính phủ Anh chịu tác động của Robert Peel đã bãi bỏ luật hạn chế nhập khẩu bắp đã được đặt ra để giữ giá ngũ cốc ở mức cao. Hành động của Robert Peel kéo heo nạn đói ở Ai-len và một chiến dịch do liên minh chống lại việc cấm nhập khẩu bắp dẫn đầu. Việc này đã gây chia rẽ nội bộ của đảng Bảo thủ.
Năm 1847: Charlotte Brontë, một nhà văn sống ở Yorkshire đã sáng tác Jane Eyre, một cuốn tiểu thuyết có ảnh hưởng lớn, với nhân vật nữ chính bướng bỉnh, thiên về mặt tâm lý xã hội, sẽ trở thành một trong những tiểu thuyết nổi tiếng nhất trong nền văn học Anh.
Năm 1848: Làn sóng cách mạng tràn qua châu Âu khi nhân dân các nước Pháp, Đức, Ý, Ba Lan, Séc, Slovak, Hungary, Đan Mạch và Transylvania đòi hỏi nhiều hơn về quyền lợi chính trị, cũng như chính quyền phải tốt hơn và những nơi khác thì đòi hỏi quốc gia phải được độc lập.
Năm 1849: Nhà vếit tiểu thuyết người Anh, Charles Dickens bắt đầu một loạt phát hành theo từng kỳ cuốn tiểu thuyết mà ông cho là hay nhất của ông David Copperfield. Truyện kể về một người đàn ông trẻ bị một người cha dượng phản bội đã đem lại cho Dickens tổng số tiền nhuận bút đáng ngạc nhiên là 7.000 bảng Anh.
