Mùi hương Chương 18-19
Rút hồn thơm của vật bằng lửa, nước, hơi và một thiết bị tinh xảo.
Cho nên nó vui vẻ học nghệ thuật nấu xà bông từ mỡ heo, may găng tay từ loại da giặt được, trộn bột thơm từ bột mì, vỏ hạnh nhân xay nhỏ và bột rễ cây đồng thảo. Nó học lăn nến thơm từ than củi, hỏa tiêu và mùn cưa gỗ đàn hương. Học ép kẹo thơm theo kiểu các nước phương Ðông từ mật nhi lạp, an tức hương và bột hổ phách. Học nhồi viên trầm từ trầm hương, cánh kiến, cây hương bài và quế. Rây và quết Poudre Impériale_(31) từ lá hồng nghiền nhỏ, hoa oải hương, vỏ cây thiên thảo. Khuấy phấn thoa mặt màu trắng và xanh dịu, đổ khuôn thỏi son môi màu đỏ từ mỡ. Chắt lọc bột sơn móng tay loại thật mịn và phấn chà răng thơm mùi bạc hà. Trộn dung dịch làm quăn tóc giả, thuốc chữa chai chân, thuốc tẩy tàn nhang cho da, tinh cây cà dược để nhỏ mắt cho thêm quyến rũ, thuốc bôi kích dục làm từ ruồi Tây Ban Nha(32)_ cho quý ông và giấm vệ sinh cho quý bà... Dĩ nhiên là chẳng thích thú gì lắm nhưng nó không kêu ca và học có kết quả cách chế tạo mọi thứ thuốc, bột, đồ vệ sinh và trang điểm thông thường, thêm cả cách pha trộn trà và gia vị, rượu mùi lẫn nước xốt dùng ướp cá thịt và những thứ đại loại như thế; nói gọn là tất cả những gì Baldini dạy nó với cái vốn hiểu biết rộng gia truyền.
Nhưng khi Baldini chỉ dẫn nó cách thức để có được cồn thuốc, tinh chất và tinh dầu thì nó hăm hở lắm. Nó làm không biết mệt những việc như dùng máy ép hạnh nhân đắng hay giã hột có mùi xạ hương hoặc băm củ long diên hương mỡ màng màu xám bằng dao băm hay nạo rễ cây đồng thảo để sắc với loại rượu thượng hạng. Nó học cách sử dụng phễu tách để tách tinh dầu khỏi cặn khi ép vỏ chanh. Nó học sấy dược thảo và hoa trên vỉ đặt nơi ấm trong bóng râm, cách giữ lá khô trong bình hay tráp có trét sáp. Nó học nghệ thuật tẩy pô mát; các cách sắc, lọc, cô, làm trong và tinh luyện nước sắc.
Dĩ nhiên là xưởng của Baldini không thích hợp để sản xuất khối lượng lớn dầu lấy từ hoa hay dược thảo. Ở Paris cũng không thể có nổi khối lượng cây cỏ tươi cần thiết. Nhưng thỉnh thoảng khi mua rẻ được hương thảo tươi, cây xô thơm, bạc hà hay hạt giống hồi ở chợ hoặc gặp khi tới một chuyến hàng lớn củ hoa diên vỹ hay rễ cây nữ lang, hạt phòng phong, hạt đậu khấu hay hoa đinh hương khô thì máu nhà giả kim trong người Baldini lại chạy rần rần và ông lôi ra một nồi chưng cất to tướng; đó là một bình bằng đồng với bộ phận ngưng hơi đặt bên trên mà ông tự hào gọi là bình chưng cất có đầu Maure(33), ông đã dùng cách đây bốn mươi năm ngoài đồng trống trên vùng cao Luberon ở sườn Nam miền Liguria(34)_ để chưng cất cây đồng thảo. Trong lúc Grenouille lo xắt nhỏ những thứ để chưng cất thì Baldini hối hả đốt nóng lò gạch vì việc chưng cất này đòi hỏi phải làm thật nhanh, rồi đặt nồi đồng đổ nước ngập đáy lên trên. Ông bỏ cây cỏ đã xắt nhỏ vào đấy, đậy lại bằng cái đầu Maure rồi gắn hai ống cao su nhỏ cho nước chảy vào và ra. Ông giải thích cách làm lạnh thần tình bằng nước này là do ông gắn thêm sau này chứ vào thời đó ở ngoài đồng trống người ta dĩ nhiên chỉ biết quạt cho nguội. Rồi ông quạt lửa lên.
Dần dà nước reo trong nồi. Một lúc sau, tinh chất từ từ nhỏ giọt rồi thành dòng mảnh như sợi chỉ chảy từ cái vòi thứ ba của đầu Maure vào một bình Florentine(35) mà Baldini đã để sẵn. Thoạt tiên chất này trông hơi dơ như thể xúp lỏng, đục. Nhưng dần dần chất lỏng tách làm hai: dưới là nước của hoa hay cỏ, còn bên trên lềnh bềnh một lớp dầu dày, nhất là khi bình đã đầy được để qua một bên, thay bình mới thì ở bình đầy sự tách lớp kia lại càng thấy rõ. Sau khi cẩn thận rót ra thứ nước chỉ thơm thoang thoảng qua vòi dưới thì sẽ còn lại dầu nguyên chất, tinh dầu, cái nguồn gốc thơm lừng của cỏ hoa.
Grenouille bị quá trình ấy quyến rũ. Nếu trong cuộc sống có gì khêu gợi sự đam mê kín đáo như sự đam mê đốt bằng ngọn lửa lạnh trong người nó thì chính là quy trình này: rút hồn thơm của vật bằng lửa, nước, hơi và một thiết bị tinh xảo. Cái hồn thơm này, cái tinh dầu, cái quý nhất của những vật ấy là cái duy nhất làm nó quan tâm. Nó chẳng thèm để ý đến những thứ vớ vẩn còn lại: hoa, lá, vỏ, trái, màu, vẻ đẹp, sức sống và những thứ không cần thiết khác. Ðó chỉ là vỏ ngoài vô giá trị, đáng vứt đi.
Thỉnh thoảng khi tinh chất đã trong như nước thì họ lấy nồi chưng cất ra khỏi lò, mở và đổ bã đi. Bã trông nhũn và xám ngắt như rơm sũng nước, như xương con chim nhỏ bị tẩy trắng, như rau bị nấu quá lâu, nhạt nhẽo, xơ ra, sền sệt, không thể nhận ra được nữa, chẳng khác xác chết ghê tởm và hầu như đã bị lấy hết mùi đi. Họ ném qua cửa sổ xuống sông. Rồi lại xếp lớp cây mới vào nồi, cho nước và đặt lên lò trở lại. Rồi nồi lại bắt đầu reo, cái nguồn sống của cỏ cây lại chảy vào bình Florentine. Hầu như suốt đêm như thế. Baldini lo trông chừng lò lửa còn Grenouille ngó chừng các bình, chẳng có gì làm nữa trong lúc đợi thay bình.
Họ ngồi trên ghế đẩu quanh lò lửa như bị cuốn hút bởi cái nồi thô kệch, mỗi người bởi nguyên nhân khác nhau. Baldini thưởng thức sự chói lọi của lửa, màu đỏ lung linh của ngọn lửa và của đồng, tiếng reo trong nồi cất như thể xưa kia vậy. Thế này thì mê ly quá! Ông lấy từ cửa hàng một chai vang vì cái nóng làm ông khát và uống vang thì cũng giống ngày xưa ấy. Rồi ông bắt đầu kể chuyện ngày xưa, không dứt. Về cuộc chiến tranh giành ngai vàng mà ông dự phần không nhỏ chống lại quân Áo; về những người Camisard_(36) đã cùng ông quấy rối vùng núi Cévennes; về con gái của một người Huguenot ở Esterel say mùi oải hương đã trao thân cho ông; về việc chút nữa thì ông gây ra một vụ cháy rừng, chắc chắn sẽ thiêu rụi vùng Provence(37)_ như hai với hai là bốn vì lúc ấy gió Mistral(38)__ rất mạnh; còn về việc chưng cất thì ông luôn luôn kể chuyện những đêm trên đồng vắng, dưới ánh trăng, bên chai rượu vang và tiếng ve sầu, về thứ dầu hoa oải hương ông tạo ra, rất thanh mà đậm đà, người mua phải trả bằng bạc; về thời gian ông học nghề ở Genoa(39)_, về những năm ông đi nơi này nơi khác và về thành phố Grasse, ở đó người chế nước hoa đông như ở nơi khác làm bánh mì, trong đó có những người giàu đến nỗi họ sống như các bậc công hầu, ở trong những tòa nhà nguy nga có vườn cây bóng mát với sân thượng và ăn trong phòng ăn có tường ốp gỗ, dùng toàn đĩa sứ và dao nĩa bằng vàng, v.v...
Ông già Baldini vừa uống vang vừa kể những chuyện như thế, vang và lửa nóng cùng với sự thích thú chuyện mình làm mặt ông cũng đỏ như lửa. Còn Grenouille ngồi khuất trong bóng tối chẳng thèm nghe gì cả. Nó chẳng ham gì chuyện cũ, nó chỉ thích cái quy trình mới. Nó nhìn không ngớt vào cái vòi nhỏ trên đầu nồi chưng, từ đó một tia nhỏ tinh chất rỉ ra. Trong lúc dán mắt vào đấy nó tưởng tượng chính nó là nồi chưng cất, cũng sôi reo như thế này và từ nó cũng rỉ ra tinh chất như thế kia, chỉ khác là tốt hơn, mới hơn, lạ lùng hơn vì được cất với những kỳ hoa dị thảo nó tự trồng trong người, nở hoa trong đó, ngoài nó ra không ai ngửi thấy, mùi thơm có một không hai của chúng có thể biến thế giới thành một vườn địa đàng thơm lừng; theo nó thì chỉ ở đấy sự hiện hữu - dưới góc độ khứu giác - mới tạm gọi là chấp nhận được. Ðược là một nồi chưng cất khổng lồ, làm tràn ngập thế giới với những tinh chất tự chế là giấc mơ tuyệt đích mà nó tâm niệm.
Trong khi Baldini rạo rực bởi vang, không ngớt thổi phồng những chuyện ngày xưa, trầm trồ chẳng cần giữ ý thì Grenouille chấm dứt sự tưởng tượng kỳ quái của nó. Tạm thời nó xua khỏi đầu óc hình ảnh về một nồi cất khổng lồ, thay vào đó cân nhắc dùng những kiến thức mới học được vào những mục tiêu gần sao cho có lợi.
19
Chẳng bao lâu nó thành chuyên gia trong lĩnh vực chưng cất. Nó nghiệm ra rằng độ nóng của lửa có ảnh hưởng quyết định đến chất lượng của thành phẩm; trong việc này, mũi của nó được việc hơn cả những quy tắc của Baldini. Mỗi cây cỏ, mỗi loại hoa, mỗi thứ gỗ, mỗi loại trái đòi hỏi một quy trình đặc biệt. Khi thì phải sôi sùng sục, khi chỉ sôi vừa phải và có loại hoa chỉ cho tinh dầu khi để lửa liu riu.
Sự chuẩn bị cũng quan trọng tương tự. Bạc hà và oải hương có thể bỏ cả bó vào chưng cất. Những loại khác phải chọn kỹ, ngắt, bằm nhỏ, nạo, giã hay thậm chí phải làm thành bột hồ trước khi cho vào nồi. Có loại không thể chưng cất được làm Grenouille bực tức nhất.
Khi Baldini thấy Grenouille đã thành thạo khí cụ này thì ông để nó tự do với nồi cất và Grenouille đã tận dụng sự tự do này. Ban ngày nó trộn nước hoa và hoàn thành những sản phẩm cho mùi thơm hay gia vị khác còn ban đêm nó toàn bận rộn với nghệ thuật chưng cất đầy bí ẩn. Ý định của nó là sản xuất những hương liệu hoàn toàn mới để có thể chế được ít ra một vài thứ nước hoa mà nó sẵn có trong đầu. Mới đầu nó cũng thành công nho nhỏ. Nó tạo được dầu của hoa tầm na và của hạt cải xoong, nước của vỏ cây hương mộc còn tươi và của cành cây thủy tùng. Mùi của tinh chất chẳng giống tí nào với nguyên liệu nhưng cũng hay hay, dùng để chế biến tiếp được. Nhưng tất nhiên cũng có những chất mà quy trình hoàn toàn vô dụng. Chẳng hạn Grenouille thử chưng cất mùi của thủy tinh, mùi đất sét lạnh của thủy tinh láng mà người bình thường không cảm nhận được. Nó tìm kính cửa sổ và chai thủy tinh rồi thử dưới dạng miếng to, mảnh nhỏ, mảnh vụn, bột nhưng đều không thành công. Nó chưng cất đồng thau, sứ, da thuộc, ngũ cốc và sỏi. Nó chưng cất cả đất nữa. Rồi cả máu, gỗ và cá tươi. Cả tóc nó. Cuối cùng nó chưng cất cả nước, nước sông Seine, mà cái mùi độc đáo nó thấy cần phải giữ. Nó tin rằng có thể lấy được với nồi chưng cất mùi thơm đặc thù từ những chất ấy như đã làm được với bách lý hương, oải hương và phòng phong. Nó không hề biết rằng chưng cất chỉ là một quy trình để tách một hợp chất ra thành phần dễ bay hơi và phần khó bay hơi và quy trình này chỉ có ích cho sự chế nước hoa khi tách nổi tinh dầu dễ bay hơi của cây cỏ nào đó với phần không thơm hoặc ít thơm còn lại. Ở những vật chất không có tinh dầu thì phương pháp chưng cất hoàn toàn vô dụng. Chúng ta được học vật lý nên thấy hết sức rõ ràng. Còn đối với Grenouille thì hiểu được điều này là kết quả của một chuỗi dài mệt nhọc những thử nghiệm thất bại. Hàng tháng dài, đêm nào nó cũng ngồi bên nồi chưng cất, thử đủ mọi cách để sản xuất những mùi thơm hoàn toàn mới, chưa từng có trên trái đất dưới dạng đậm đặc. Nhưng ngoài một vài tinh dầu của cây cỏ vớ vẩn ra chẳng được gì thêm. Nó không khai thác nổi từ cái giếng tưởng tượng phong phú thăm thẳm của nó một giọt tinh dầu cụ thể nào; nó không làm ra được một nguyên tử nào từ những mùi nó nghĩ ra.
Khi đã rõ là thất bại thì nó không thử tiếp nữa mà bệnh tưởng chết.
Hết chương 19. Chương tiếp theo sẽ được cập nhật trong thời gian nhanh nhất.