"Mẫu thượng ngàn" là cuốn tiểu thuyết  về văn hóa, phong tục Việt Nam được thể hiện qua cuộc sống và những người dân ở làng quê bán sơn địa Bắc Bộ vào cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20. Trong bối cảnh Pháp xâm lược Việt Nam, đạo Phật suy tàn, đạo Khổng bị gạt bỏ, đạo Thiên chúa đang lan rộng, người dân quê trở về với đạo Mẫu - một tôn giáo cso từ ngàn đời.

"Mẫu thượng ngàn" cũng là cuốn tiểu thuyết lịch sử xa hội về Hà Nội cuối thế kỷ 19, gắn với việc người Pháp đánh thành Hà Nội lần thứ hai, việc xây Nhà Thờ Lớn, cuộc chiến của người Phá với quân Cờ Đen...

"Mẫu thượng ngàn" còn là câu chuyện tình yêu của những người đàn bà Việt trong khung cảnh một làng cổ. Đó là tình yêu vừa bao dung, vừa mảnh liệt của những người phụ nữ với bao nỗi đắng cay, đầy chất phồn thực, bi, hài hòa quyện với mơ mộng và cao thượng.

Tác giả Nguyễn Xuân Khánh đã chứng tỏ bút lực mạnh mẽ, sâu sắc, trữ tình qua cuốn tiểu thuyết đầy ấn tượng "Mẫu thượng ngàn".