Gió là gì?
Gió là chuyển động ngang của không khí. Không khí luôn luôn chuyển động.
Vì sao không khí chuyển động? Vì sao sinh ra gió. Ta đã biết các phần khác nhau của mặt đất nóng lên bởi bức xạ Mặt Trời không phải là đồng đều. Do sự không đồng nhất ấy nên không khí nằm bên trên các vùng đó cũng nóng lên không giống nhau. Không khí bị đốt nóng dãn nở ra và bốc lên cao. Ở đó bắt đầu dịch chuyển về phía không khí lạnh. Ở dưới, không khí lạnh chuyển về phía không khí nóng.
Sự nóng lên không đồng đều của không khí là nguyên nhân đầu tiên làm không khí chuyển động. Nó tạo ra sự chênh lệch về áp suất khí quyển giữa hai phần của mặt đất. Do đó xuất hiện một lực bắt buộc không khí phải chuyển dịch ngang. Trị số của lực đó phụ thuộc vào hiệu số áp suất trên một đơn vị khoảng cách bằng độ kinh (vào khoảng 111km). Độ biến thiên của áp suất trên một đơn vị khoảng cách gọi là gradien áp …Gradien áp càng lớn thì tốc độ gió càng mạnh.
Như vậy, gió sinh ra do kết quả nóng lên không đồng đều của các phân trên mặt đất vì ánh nắng Mặt Trời và áp suất do sự nóng lên không đồng đều của các phần trên mặt đất vì ánh nắng Mặt Trời và áp suất do sự nóng lên không đồng đều của khí quyển.
Ở vùng nhiệt đới và xích đạo thường quan sát thấy tình hình đốt nóng không đồng đều và phân bố không đồng đều của áp suất những vùng này, thấy có gió thổi theo hướng cố định gọi là tín phong.
Mặt đất nóng lên hơn cả ở gần xích đạo, và do đó không khí ở xích đạo cũng nóng. không khí nóng dãn nở ra, bốc lên cao. Ở đây nó bắt đầu chảy về phía bắc và phía nam. Gần xích đạo, do bị rút loãng đi, không khí chảy về từ phía nam về phía bắc. Không khí chuyển dịch từ xích đạo lên phía trên không tới được cực. Nó bị cản lại ở các vĩ độ cận nhiệt đới và tạo thành một vùng áp suất cao ở đây. Từ các vùng đó không khí bên dưới cũng chuyển dịch về xích đạo.
Do Trái Đất quay, nên dưới tác dụng của lực quay của Trái Đất, không khí không chuyển dịch theo đường kinh tuyến mà lệch về bên phải ở Bắc Bán Cầu và bên trái của Nam Bán Cầu. Lực lệch do sự quay của Trái Đất có trị số lớn nhất ở cực và bằng không ở xích đạo.
Dưới tác dụng của lực quay của Trái Đất, gió thổi về xích đạo ở Bắc Bán Cầu sẽ có hướng đông-bắc và ở Nam Bán Cầu có hướng đông nam, những gió này gọi là tín phong. Gió thổi trên tầng cao của khí quyển, từ xích đạo về cực gọi là phản tín phong.
Lực quay của Trái Đất cũng có tác dụng đến gió này và làm cho nó lệch khỏi hướng ban đầu: Vì vây không khí chảy từ xích đạo không tới được cực và bị giữ lại ở vĩ độ 30o, mới hình thành những vùng áp suất cao.
Ngoài tín phong, còn xuất hiện những gió có ảnh hưởng cố định ở miền bờ biển và đại dương. Những gió này gọi là gió mùa. Gió mùa sinh ra do nguyên nhân nóng lên không đồng đều giữa mặt đất và mặt nước.
Mùa hè, gió mùa thổi từ biển vào lục địa và mùa đông từ lục địa ra biển. Mùa hè, lục địa nóng lên mạnh hơn là biển. Trên mặt biển, hình thành vùng áp suất cao và tín lục địa vùng áp suất thấp. Sự chênh lệch về áp suất xuất hiện và không khí bắt đầu chuyển dịch từ biển vào lục địa: Mùa đông, ngược lại lục địa lạnh đi mạnh hơn là biển. Áp suất trên lục địa lớn hơn, gió thổi từ lục địa ra biển.
Gió mùa biểu hiện rất rõ rệt ở các miền bờ biển Viễn Đông. Gió mùa quyết định đặc điểm của thời tiết và khí hậu miền bờ biển. Mùa hè, gió mùa mang đến không khí ẩm ướt, sương mù và mưa. Mùa đông, người ta thấy thời tiết khô ráo, quang mây. Ngoài những gió cố định, còn quan trắc thấy rất nhiều luồng khí lưu khác.
Trong số những luồng khí lưu đó trước hết cần chú ý đến các trận cuồng phong nhiệt đới. Những trận cuồng phong này thường gây-ra thiên tai dữ dội các miền ven biển.
Ở Viễn Đông, những trận cuồng phong như vậy gọi là bão. Tháng 7 năm 1949, một trận bão tràn vào Nhật Bản, đã làm thiệt hại 1.300 tàu đánh cá và tàu buôn. Khoảng 1500 người đã bị chết vì bão. Sức mạnh của bão thật khủng khiếp khó mà lường được. Tác hại của bão lại còn tăng thêm do chúng thường kèm theo mưa rào mạnh gây ra những trận lũ lớn.
