Huyền thoại & truyền thuyết
Sự thật bị che giấu?
“Được rồi, tôi sẽ đưa bạn vào thế giới truyền thuyết. Bạn biết rõ thời điểm ấy, địa điểm ấy nơi động vật nói chuyện và đi được như con người, vẫn chưa thuần hóa, chưa hề thay đổi, con người thực vẫn còn…”. Câu chuyện của người da đỏ vùng tây bắc đã kể không biết bao nhiêu câu chuyện hoang đường như thế, cũng và một cách để giải thích trật tự thế giới, khởi đầu của sự sống. Người Ai Cập cổ đại kể về vị nam thần Atum, luôn hiện lên từ các vùng nước xoáy, nâng một gò đất ban đầu lên khỏi mặt nước. Sách Sáng thế, Chương 1, thuật lại chuyện bằng cách nào Thượng đế đã sáng tạo ra thế giới và con người trong sáu ngày. Chúng ta là con người có khả năng độc đáo để tư duy qua biểu tượng và tinh thần, định nghĩa giới hạn của sự sống, mối quan hệ giữa cá nhân, tập thể và vũ trụ trong ca khúc và truyện kể. Chúng ta cũng vô cùng hiếu kỳ về quá khứ, giải thích tại sao phần lớn chúng ta đều bận tâm với tính chính xác về mặt lịch sử của các huyền thoại và truyền thuyết như thế.
Một số tác phẩm văn học nổi tiếng nhất trong thế giới phương Tây, chỉ kể ra một số - Kinh Thánh, trường ca Iliad, sử thi Epic of Gilgamesh của Homer và truyện dân gian Saga của người Na Uy - đều bắt đầu như sử thi truyền khẩu, sau này chuyển qua dạng viết, được chúng ta ấp ủ, nghiên cứu và phân tích cho đến ngày nay. Chúng bao gồm một số truyện phiêu lưu, mạo hiểm, kể về lòng dũng cảm được chúng ta ưa thích nhất - Jason tìm kiếm Lông cừu vàng hay Theseus đánh nhau với quái vật Minotaur trong Mê thất. Chắc chắn, khoa học vốn hay tò mò sẽ đặt hết câu hỏi đến câu hỏi khác: có phải truyền thuyết đều đúng sự thật hay không? Moses (Môi-sê, Mai-sen) thực ra có rời khỏi Ai Cập xảy ra bệnh dịch hạch hay không? Liệu các thành phố Sodom và Gomorrah có bị lửa và lưu huỳnh thiêu hủy hay không? Cuộc chiến thành Troy là một thực tế lịch sử và vua Arthur là một người đang sống đi tìm chén Thánh hay không? Câu trả lời dứt khoát có vẻ thường hay lảng tránh chúng ta, vì truyền thuyết thường không nhạy cảm với chứng cứ rạch ròi như khoa học vốn hay hoài nghi thường yêu cầu.
Jean-françois Detroy, The Capture of the Golden Fleece, 1743: sự thật nào tiềm ẩn phía sau câu chuyện Jason và Argonaut?
Cuộc điều nghiên đòi hỏi thật nhiều nỗ lực. Việc truy tìm Vườn địa đàng thu hút các nhà nghiên cứu lao vào kho tác phẩm văn học của người Sumeria cũng như khảo cổ. Ngài Leonard Woolley nghĩ rằng (một cách sai lầm) ông đã tìm thấy chứng cứ trận hồng thủy trong Kinh Thánh trong một hào sâu, thuộc thành Uỷ, miền nam Iraq. Ngày nay, người ta xác nhận có trận lụt đột ngột của hồ Euxine và tạo ra Biển Đen là nguyên nhân khiến cho dân gian truyền tụng nạn hồng thủy. Atlantis đã tạo ra vô số tác phẩm văn học mang tính học thuật lẫn đầu cơ trục lợi. Một trong những giả thuyết tồn tại lâu nhất là việc triết gia Hy Lạp Plato chép lại bằng ký ức mập mờ về nền văn minh trong Thời kỳ đồ đồng phát triển ở mức cao trên đảo Crete. Tìm hiểu những tranh luận như thế và phải vượt qua vùng biển học thuật thường nhiều cá mập và bị đột kích bởi những người không hề đặt nghi vấn gì về sự tồn tại lịch sử của Hòm đựng giao ước, Mười bộ tộc bị mất tích của Israel và Ngôi sao Bethlehem. Truyện kể sử thi và thảm họa kỳ lạ tạo ra nhiều kịch bản thám hiểm và cách giải thích dễ dãi về quá khứ, nhưng khoa học chứng minh rằng thực tế lịch sử thường phức tạp hơn nhiều.
Tất cả các nền văn minh đầu tiên đều xây dựng ý thức hệ thuyết phục, qua đó người ta giải thích nguồn gốc hay chứng minh sự thống trị của các vị vua thần thánh và cai trị đế quốc và đúng. Thần thoại học Maya thời cổ đại và một bộ máy sản xuất công phu, đặt lãnh chúa quyền uy vào tâm điểm thế giới huyền bí. Thầy tế của họ vẫn duy trì lịch Long Count nổi tiếng, mà một số người tin rằng thế giới sẽ tận thế vào cuối năm 2012 sau CN. Nhưng người ta có thể áp dụng lời dạy của người Maya cổ đại vào thế kỷ 21 hay không? Người Aztec trên vùng cao nguyên Mexico đã tạo dựng cho chính họ một quá khứ đế quốc vinh quang vào đầu thế kỷ 15 sau CN, nhằm mục đích bào chữa cho các chiến dịch và xâm chiếm của mình. Lịch sử bịa đặt của họ đặt quê hương của tổ tiên ở vùng tây bắc Lưu vực Mexico, ở một hồ gọi là Aztlán. Thế ngày nay chúng ta có thể xác định Aztlán và vùng đất quê hương nguyên thủy của người Aztec ở đâu không? Ban bồi thẩm khoa học vẫn còn lúng túng.
Chén Thánh xuất hiện trước khi Lancelot và các hiệp sĩ khác đến Bàn Tròn. Câu hỏi liệu vua Arthur và triều thần hư cấu khác có thực sự tồn tại hay không đã phát sinh nhiều tranh luận và bút chiến.
Suy nghĩ của người Maya và Aztec về thế giới người sống và thần thánh như một chuỗi liên tục, nơi nam nữ có sức mạnh thần thánh khác thường có khả năng đi đến vương quốc siêu nhiên, để thông báo với tổ tiên và các thế lực trong thế giới thần thánh. Trong những nền văn hóa như thế, vấn đề liệu việc tạo ra các truyền thuyết hay truyện sử thi có đúng sự thật hay nhạy cảm với bằng chứng khoa học hay không đều không bao giờ phát sinh. Chúng chỉ là một bộ phận trong cơ cấu sự sống của con người. Thời kỳ mộng mơ của Châu Úc là một thế giới biểu tượng như thế, bao quanh mỗi thành viên trong nhóm và lan tỏa đến từng người.
Khăn liệm Turin nổi tiếng nhất, gây tranh cãi nhiều nhất trong số tất cả thánh tích của Christ, một tấm vải phía trước và sau có hình một người đàn ông, người ta nói đó và chúa Jésus. Dùng carbon phóng xạ xác định nơi đặt Khăn liệm có niên đại thuỷ 13 hoặc 14, nhưng những điều bất thường và câu hỏi rất gay gắt xung quanh niên đại và cách tạo ra hình hay có vẻ hiện trên mặt vải. Các câu hỏi về Khăn liệm và ví dụ kinh điển của một số hạn chế của khoa học trong khi vén màn bí ẩn của quá khứ.
Một số thử thách lớn nhất đối với khoa học nằm trong việc xác minh truyền thuyết và thần thoại có từ lâu đời. Muốn tìm lời đáp phải mang tính vô hại, miễn sao người ta nhớ rằng đối với nhiều dân tộc, chứng cứ tạo thành sự thật lịch sử hoặc phần cốt lõi trong lịch sử và sự sống của nhân loại như một vấn đề hợp thức và niềm tin tôn giáo được duy trì vô cùng sâu sắc. Khoa học bất lực khi đối mặt với niềm tin tôn giáo nhiệt thành.
