Chó ghẻ có mỡ đằng đuôi Trong số những con vật gần gũi với con người, không ai không nhắc đến con chó. Vì thế, khác với loài vật khác, hình ảnh chú chó xuất hiện khá nhiều trong thành ngữ, tục ngữ Việt Nam. Khi muốn nói ai đó ỷ vào thế có lợi của mình mà hung hăng bắt nạt người, chẳng cần diễn giải, ta nói ngay: “Chó cậy gần nhà”; rồi khi nhắc đến việc có của phải biết cách giữ gìn, người ta chỉ cần nói: “Chó treo mèo đậy”, thế là cũng hiểu. Chú khuyển quả là con vật được người đời ưu ái!
Trong kho tàng tục ngữ, thành ngữ Việt Nam, có ít nhất 70 câu xuất hiện hình ảnh con chó. Loài vật thân thiết, gắn bó với con người có lúc được đề cao, được ví cùng với con người: “Chó dại có mùa, người dại quanh năm” (chỉ những người đã dại khờ thì lại dại quanh năm suốt tháng, chứ chó thì chỉ dại có mùa), nhưng nhiều khi lại bị coi chẳng ra gì. Trong phần lớn các câu tục ngữ, thành ngữ, dân gian đã lấy hình ảnh của chó để chỉ những người xấu, những cử chỉ không đẹp. Chẳng hạn khi nói đến hình ảnh người mẹ ác nghiệt với con của mình, thành ngữ có câu: “Chó cái cắn con”, hoặc khi nói đến kẻ hung hăng, gây gổ bừa bãi, ta nói: “Chó càn cắn giậu”. Còn ai đó nghèo khó, cùng cực bị kẻ xấu làm hại, bóc lột thêm - kẻ bất lương làm hại người khốn khó, người ta nhớ ngay tới hình ảnh con chó trong: “Chó cắn áo rách”. Đối với những người không khiêm tốn, chẳng có tài, thiếùu hiểu biết nhưng lại lanh chanh dạy bảo, tranh đua với người khôn hơn mình cũng được người đời ví như: “Chó chạy trước hươu”. Hoặc nói đến người không có tài đức mà hợm hĩnh kiêu kỳ; bản chất xấu lại làm ra vẻ tốt đẹp; đài các rởm… người ta dùng: “Chó ghẻ có mỡ đằng đuôi”. Ai đó tham lam, không kham nổi mà vẫn cố giữ, không buông ra cho người khác thì đã có: “Chó già giữ xương”. Người nào vì một sự may mắn ngẫu nhiên, chứ không phải do tài mà có đã được ví như: “Chó ngáp phải ruồi”. Trong cuộc sống, mỗi người một tính cách, một hoàn cảnh. Khi có gia đình, một số người phải nương nhờ nhà vợ. Tuy không hẳn ai trong trường hợp ấy cũng vậy, nhưng nếu có người nào đó không được tự do thoải mái, chịu cảnh phụ thuộc thì cũng bị coi như: “Chó chui gầm chạn”. Cách so sánh quả có phần khập khiễng, thật tội nghiệp cho người trong cuộc!
Trong một số câu thành ngữ, tục ngữ, con chó đã được so sánh với… con chó, nghĩa là trong 1 câu có đến 2 con chó, hoặc 1 con chó nhưng lại so sánh ở 2 trạng thái khác nhau: “Chó ỉa bờ giếng không sao, chó ỉa bờ ao thì bị người ta cắn cổ” - Câu thành ngữ thật thâm thúy, chỉ kẻ có tội thì không sao, còn người mắc khuyết điểm nhỏ lại bị tai vạ. Hoặc câu: “Chó khôn tha cứt ra bãi, chó dại tha cứt về nhà”, chỉ việc làm ngu ngốc, dại dột (thường dùng khi la con cái); rồi: “Chó đen ăn vụng, chó trắng chịu đòn”, chỉ kẻ này gây lầm lỗi để người khác (người gần gũi) phải oan uổng, gánh chịu hậu quả.
Không chỉ lấy chó so sánh với chó, dân gian còn gắn hình ảnh của chó với các con vật thân quen khác như mèo, gà: “Chó cậy gần nhà, gà cậy gần chuồng” (Ỷ vào thế có lợi của mình mà hung hăng, bắt nạt người khác); “Chó ăn đá, gà ăn sỏi” (Chỉ nơi đất đai cằn cỗi, hoang vu); “Chó 3 năm mới nằm, gà 3 lần vỗ cánh mới gáy” (Khuyên người ta trước khi làm việc gì, nói điều gì phải thận trọng, cân nhắc kỹ lưỡng); “Chó giữ nhà, gà gáy trống canh” (Mỗi người một phận sự, ai có việc nấy, không nên suy bì); “Chó giống cha, gà giống mẹ” (Một nhận xét về quy luật di truyền ở súc vật); “Mèo đàng, chó điếm” (Chỉ người bất lương, lang thang vô dụng); “Chó liền da, gà liền xương” (Một kinh nghiệm chăn nuôi: chó bị thương, gà bị gãy xương thì chóng lành); “Chó tha đi, mèo tha lại” (Chỉ thứ bỏ đi không có giá trị, không ai muốn dùng, muốn nhận); “Chó treo, mèo đậy” (Nghĩa đen: cách cất giữ thức ăn không cho chó mèo ăn vụng; nghĩa bóng: có của thì phải biết giữ gìn, bảo vệ); “Chó quen nhà, gà quen chuồng” (Loài chim, thú dù đi xa mấy vẫn biết tìm về nơi chốn mình ở); “Chó lê trôn, gà gáy gở” (Người mê tín coi đây là điềm xấu, báo hiệu điều dữ sắp xảy ra); “Chó tháng 3, gà tháng 7) (Chỉ một kinh nghiệm ăn uống: tháng 7 và tháng 3 là tháng giáp hạt, gà và chó đều gầy, ăn không ngon).
Mộc mạc, chân tình nhưng đầy ý nhị - những câu tục ngữ, thành ngữ Việt Nam mượn hình ảnh con chó để diễn đạt một điều gì đó trong cuộc sống, điều ấy quả là độc đáo. Chó - loài vật khôn, lanh và tình cảm sẽ vẫn là đề tài được nhắc đến nhiều trong cuộc sống con người.
|
