Công xã thị tộc phụ hệ
Công xã thị tộc phụ hệ là đơn vị cơ bản của xã hội nguyên thủy hậu kỳ lấy quan hệ dòng máu theo người cha làm trung tâm. Nó ra đời trên cơ sở phát triển của sức sản xuất trong công xã thị tộc mẫu hệ. Cùng với sự phát triển qua nghề nông và nghề chăn nuôi, công việc lao động nặng nhọc cần có nam giới gánh vác. Địa vị lao động của nam giới có thay đổi khiến cho họ dần dần giành được địa vị chi phối trong sản xuất và đời sống thay cho nữ giới. Công xã thị tộc mẫu hệ dần dần biến thành công xã thị tộc phụ hệ. Công xã Thị tộc phụ hệ đại để ra đời vào thời đại đồ đồng và thời đại sắt sớm.
Trong công xã thị tộc phụ hệ, mọi người dựa theo huyết thống của cha để xác định quan hệ thân thuộc, các thế hệ tính theo người cha. Trong công xã thị tộc, nam giới giữ địa vị chi phối, tộc trưởng do một người đàn ông đứng tuổi đảm nhận. Công xã thị tộc phụ hệ nói chung do một số gia đình theo chế độ gia trưởng hợp thành. Đất đai thuộc sở hữu của công xã thị tộc, giao cho các gia đình chiếm hữu và sử dụng; rừng, bãi chăn nuôi, đồng cỏ thì sử dụng chung. Trong gia đình, mọi người tiến hành sản xuất tập thể, cùng hưởng thụ chung.
Cùng với sức sản xuất được nâng cao một bước, sản phẩm lao động bắt đầu có thừa, sản phẩm do các gia đình sở hữu, nên đã xuất hiện những gia đình giàu có. Như vậy gia đình đã trở thành đơn vị kinh tế xã hội. Các tộc trưởng và thủ lĩnh bộ lạc càng ngày càng lợi dụng chức quyền để tước đoạt tài sản của người khác, trở thành những quý tộc thị tộc. Những thành viền thị tộc bị tước đoạt tài sản, trở thành dân nghèo. Cùng với sự nảy sinh chế độ tư hữu, bóc lột và giai cấp, một số gia đình nhỏ tách rời khỏi công xã thị tộc mẫu hệ, dựa vào quan hệ địa vực cư trú mà kêt thành một tổ chức kinh tế xã hội mới, gọi là công xã nông thôn, công xã thị tộc phụ hệ giải thể.
