Chữ viết Meroitic
Thời điểm: thế kỷ 3 tr. CN – thế kỷ 4 sau CN
Địa điểm: Sudan
Nên hiểu rằng... dân du mục từ sa mạc phía đông khi xưa đã thành lập một đế quốc trong thung lũng sông Nile [ở Meroe] ... có lẽ không đáng ngạc nhiên hơn thực tế một dân tộc... đã đi đầu thế giới với nền văn hóa tinh thần và vật chất vốn là tiền nhân của nông dân Ai Cập.
FRANCIS LLEWELLYN GRIFFITH, 1909
Hãy nhìn lên bản đồ dòng chảy của sông Nile, các bạn sẽ nhìn thấy dòng sông qua hai khúc uốn cong lớn qua sáu thác nước từ Khartoum gần trung tâm Sudan đến hồ Nasser và Aswan nằm trên biên giới giữa Sudan và Ai Cập ngày nay. Khu vực rộng bao la này, sánh với khu vực mênh mông của Ai Cập cổ đại, được các nhà khảo cổ gọi là Nubia. Trong thời cổ đại, đây chính là vương quốc Kush, một từ chưa rõ xuất xứ, và thành phố chính là Meroe, từ thác nước thứ 5 và 6 trên sông Nile.
Nền văn minh Meroitic và một trong những nhà nước đầu tiên quan trọng nhất ở vùng hạ sa mạc Sahara, Châu Phi, không phải và một phần phụ đơn thuần của Ai Cập cổ đại. Nguồn gốc khảo cổ cho thấy có niên đại từ thiên niên kỷ 3 tr. CN, nhưng khi tìm hiểu lịch sử - qua sự đối chiếu với các chữ khắc tượng hình Ai Cập - chỉ có từ thế kỷ 8 tr. CN. Từ 712 - 656 tr. CN, các nhà vua Kushite xâm chiếm và thống trị Ai Cập, rồi được thừa nhận và vương triều thứ 25, cai quản một đế quốc trải dài từ Sudan trung tâm đến các biên giới của Pal-estine. Chữ tượng hình Ai Cập được sử dụng ở Kush cho đến cuối thế kỷ 1 sau CN. Nhưng dần dần cùng tồn tại với chữ viết Meroitic, cả hai đều có dạng chữ tượng hình và chữ hình nêm như chữ viết Ai Cập. Các chữ khắc song ngữ bằng tiếng Ai Cập/Meroitic ngắn phát hiện ở Meroe và nơi khác đã cho phép giới học giả, nhất là Francis Llewellyn Griffith, giải mã các giá trị ngữ âm trong chữ viết Meroitic. Chỉ có 23 ký hiệu chữ tượng hình (cũng bằng số chữ hình nêm), hầu hết đều vay mượn từ chữ viết Ai Cập. Nói cách khác, chữ tượng hình Meroitic hầu như giống như chữ tượng hình Ai Cập, nhưng thực ra chúng là một bảng chữ cái.
Chữ tượng hình và chữ thảo Meroitic cùng các giá trị ngữ âm. Mặc dù hình dạng trông giống chữ tượng hình Ai Cập nhưng hệ thống là bảng chữ cái.
Vì thế chúng ta có thể dịch nhiều tên Meroitic và có thể đoán nghĩa một nhóm từ Meroitic không phải là tên riêng, bằng cách so sánh chúng với các từ Ai Cập tương đương. Nhưng nói chung ngôn ngữ Meroitic hầu như là một bí ẩn. Các từ chúng ta cho rằng không có quan hệ với bất kỳ tiếng Nubia cổ hay với bất kỳ ngôn ngữ Châu Phi cổ trong khu vực thuộc các họ Nilo-Sahara hay Á-Phi. Vì thế không có giải pháp ngôn ngữ đơn giản: không có từ tương đương trong tiếng Coptic vùng hạ Sahara, chìa khóa giải mã chữ tượng hình Ai Cập. Hy vọng trực tiếp xúc tiến giải mã có vẻ là sự khám phá một văn bản song ngữ nhiều chữ hơn, có lẽ bằng tiếng Meroitic và Ai Cập. Có thể sau cùng chúng ta sẽ biết, như Griffith bạo gan nhận định rằng dân cư xây dựng vương quốc Kush đều nói tiếng Beja nguyên thủy, ngôn ngữ hiện nay của nhiều bộ tộc du mục ở miền đông sa mạc gần Biển Đỏ, trong tiếng Anh gọi là tiếng “Bedouin”.
