Theseus & Minotaur (Nhân ngưu)
Thời điểm: huyền thoại/Thời kỳ đồ đồng
Địa điểm: đảo Crete, biển Aegean
Vì thế, Minos, xúc động giấu đi điều hổ thẹn của mình, kiên quyết nhốt quái vật trong nhà tù do ông xây dựng với thiết kế phức tạp, do Daedalus nghĩ ra, một công trình kiến trúc với khả năng tuyệt diệu và lừng danh. [Nhà tù] này ông dự kiến có nhiều mê lộ quanh co đánh lừa thị giác, cùng các hành lang mê hỗn trận...
OVID, THẾ KỶ 1 SAU CN
Theo sử gia Apollodorus thành Athens, nguồn gốc câu chuyện về Theseus và Minotaur của chúng ta từ thế kỷ 2 tr. CN (nhiều đoạn có từ cuối thế kỷ 6 tr. CN), Theseus là vị vua của Athens thời cổ đại. Người cha của ông là một vị vua Aegeus, nhưng người ta cũng khẳng định nam thần Poseidon và “người cha sinh học” của Theseus. Câu chuyện vua Theseus như một trong những chủ đề chính về một thanh niên khi đến tuổi trưởng thành phải vượt qua thử thách dễ làm thoái chí. Trường hợp này thường gặp trong thần thoại Hy Lạp, con đường đi đến tuổi trưởng thành được lót bằng tính kiêu căng, sự châm biếm và buồn phiền. Nhưng câu chuyện có ý nghĩa lịch sử bao quát hơn hay không?
Sau khi Theseus ra đời trong một ngôi làng ở vùng Troezen, Aegeus đặt gươm và đôi dép bên dưới một tảng đá cuội lớn gần đó, dặn vợ và Aethra phải nuôi cậu bé trong làng cho đến khi nào cậu đủ tuổi và sức mạnh để lấy được những món này bên dưới tảng đá. Nếu làm xong việc này, Theseus được phép gặp cha ở Athens.
Cuối cùng, Theseus trưởng thành, trở thành một chàng thanh niên cường tráng, vạm vỡ. Lúc ấy chàng nhấc tảng đá cuối lên thật dễ dàng và lấy lại đồ vật của cha mình. Sau khi hoàn thành nhiệm vụ này, chàng lên đường hướng về Athens như người cha đã dặn. Aethra nài nỉ cậu nên đi bằng đường biển nhưng Theseus lại chọn đường bộ nguy hiểm hơn nhiều, đầy dẫy lục lâm thảo khấu và thú dữ. Đúng như dự đoán, chàng trai đã đương đầu và vượt qua bao hiểm nguy trên đường. Bằng sức mạnh phi thường và mưu mẹo, Theseus đã vượt qua thử thách thành công, như việc ném Sciron sống ngoài vòng pháp luật xuống biển, giết chết Procrustes đầy ác tâm, cũng như kết thúc “mầm điên cuồng của Crommyon” tàn bạo, thực tế còn hung tợn hơn tên gọi nhiều.
Giá phải đổi bằng máu của Athens: nuôi Minotaur
Lúc Theseus đến thành Athens, chàng gặp phải một bi kịch khủng khiếp đang giáng xuống xứ sở mình. Một vài năm trước, Apollodorus phán rằng trước Cuộc chiến thành Troy ba thế hệ - Androgeus, con trai vua Minos trên đảo Crete, đã tử trận trong khi tấn công Athens. Trong cơn thịnh nộ và đau buồn của mình, vua Minos ra lệnh phải trả bằng máu mà người Athens chọn để tránh một cuội xung đột lớn hơn với đảo Crete. Hằng năm (trong một số phiên bản thần thoại khác ghi là cứ mỗi chín năm), bảy thanh niên và bảy trinh nữ được mang ra đảo Crete nộp cho quái vật đuôi rắn, mình dê, đầu sư tử khủng khiếp, Minotaur nửa người, nửa bò đực ăn thịt họ trong nhà tù như mê thất.
Mặc dù thường được mô tả như một quái vật nhẫn tâm, trong bức họa này của G.F. Watts, Minotaur có vẻ đăm chiêu nhiều hơn.
Theseus chuẩn bị giáng đòn chí tử vào Minotaur ngay giữa mê thất làm hoa mắt trong tác phẩm khảm tìm thấy trong một biệt thự La Mã gần Salzburg, những năm 400 sau CN.
Antonio Canova. 1781-83 tạc tượng Theseus ngồi trên xác chết Minotaur, sau khi đánh bại quái vật
Vua Minos đã cố gắng tìm hiểu nguồn gốc của Minotaur để lợi dụng vị thần nhưng đều vô vọng. Minos cầu xin hiến tế toàn là bò đực, và Poseidon đồng ý. Bò đực phải là con vật thật đẹp đến mức Minos quyết định giữ lại và thế con bò khác, không hoàn hảo bằng. Poseidon nhận biết chuyện Minos đã làm và dựng lên một hình phạt nhẫn tâm. Vị thần giận dữ làm phù phép khiến cho vợ vua minos là Pasiphae phải lòng và thương yêu vô vọng một con bò đực tuyệt trần. Bà ngủ qua đêm với con bò đực, có thai và sinh ra Minotaur. Minos yêu cầu kiến trúc sư Daedalus nổi tiếng xây dựng một mê cung để nhốt Minotaur, bảo vệ công dân đảo Crete khỏi bị phá quấy.
Bích họa trong cung điên ở Knossos mô tả một nghi lễ gồm nhiều người biểu diễn nhào lộn và một con bò đực đang tấn công. Những thông lệ như thế có thể là cơ sở cho câu chuyện hiến tế nam nữ thanh niên Athens cho Minotaur hay không?
Theseus đến Athens thuộc vào nhóm hiến tế sau cùng bước xuống thuyền giương buồm đen hướng về đảo Crete làm mồi. Chàng tình nguyện trở thành người được chọn, thuyết phục mọi người rằng chàng có thể đánh bại Minotaur để chấm dứt cuộc hy sinh khủng khiếp này. Vua Aegeus ra sức can ngăn con trai từ bỏ ý định, nhưng sau cùng đồng ý, với một điều kiện: nếu giết chết Minotaur và đi khắp mê thất, thì trong chuyến trở về phải thay buồm đen bằng buồm trắng để từ xa ông biết được con mình chiến thắng.
Trên đường đến đảo Crete, Theseus cùng những người khác bị đưa vào mê thất. Con gái của vua Minos, nàng Ariadne thông minh, vừa thấy Theseus nàng đã phải lòng, và nghĩ ra một mẹo đơn giản để giúp chàng không bị lạc trong mê cung: nàng đưa cho chàng một cuộn chỉ bện, đi đến đâu Theseus cứ việc thả cuộn chỉ đến đó cho đến khi đến được chỗ Minotaur ngủ. Minotaur thức dậy, sau một trận chiến quyết liệt Theseus giết chết quái vật. Lần theo cuộn chỉ khi nãy, Theseus thoát khỏi mê cung, trở về Athens trong khúc khải hoàn. Thật không may, chàng quên mất lời hứa phải đổi màu buồm. Khi Aegeus quan sát thấy chiếc thuyền trở về phấp phới buồm màu đen, ông cho là điềm xấu. Trong mối sầu khôn nguôi nhưng cũng sai lầm, từ vách núi đá dựng đứng, Aegeus nhảy xuống biển kết liễu mạng sống.
Theseus và Minotaur: có thật hay không?
Có chứng cứ khảo cổ nào trong truyện thần thoại này ở đảo Crete hay không? Mặc dù, chắc chắn chúng ta loại trừ sự tồn tại của quái vật nửa người, nửa bò đực, điều thú vị là Apollodorus đặt vua Minos ở trên đảo Crete. Khai quật khảo cổ tại di chỉ Knossos trên đảo Crete, do ngài Arthur Evans bắt đầu năm 1900 phát hiện sự hiện diện của một nền văn minh trước đó chưa ai biết. Evans đặt tên nền văn minh này là Minos, theo tên vua Minos, và khẳng định nền văn minh này đạt đỉnh điểm từ năm 1650 đến 1420 tr. CN. Người dân đảo Crete cổ đại theo một tôn giáo trong đó bò đực rõ ràng đóng một vai trò quan trọng. Một bích họa nổi tiếng tìm thấy trong một cung điện khổng lồ của vua Minos ở vùng Knossos mô tả những người biểu diễn nhào lộn phía trên một con bò đực trong động tác giống như nghi lễ tôn giáo. Ngoài bích họa này, các vách tường trong cung điện đều trang trí bằng các sừng bò đực khổng lồ bằng đá vôi, cách điệu hóa. Nhiều vật hình thuyền trang nhã dùng trong nghi lễ để đựng chất lỏng, gọi là rhytons, cũng được tìm thấy trong cung điện phỏng theo hình dáng đầu bò đực trong tự nhiên.
Quan sát một đồng starter bằng bạc ở Knossos. k. 500-413 tr. CN, vẽ hình một Minotau đang chạy, cho thấy sự liên kết với truyện thần thoại vẫn kéo dài.
Sơ đồ cung điện ở Knossos - một mê cung gồm nhiều hành lang và phòng làm nhà kho bố trí bao quanh một sân lớn ngay giữa.
Rhyton hình đầu bò, một đồ vật hình thuyền dùng trong nghi lễ để đựng chất lỏng, ở Knossos. Nhiều mô tả bò đực trong nghệ thuật Minos và sự mô tả bằng tranh được hiểu là sự phản ánh ý nghĩa tôn giáo quan trọng cũng như là nguồn gốc của câu chuyện thần thoại Hy Lạp về quái vật Minotaur nửa người, nửa bò đực.
Theo sơ đồ, cung điện Knossos thể hiện một khu phức hợp, và một tòa nhà rối rắm có hàng trăm và có lẽ đến 1.000 phòng, trải rộng trên diện tích hơn 20.000 m2 (5 acres). Thực ra đây là cấu trúc giống như mê thất mà từ lâu người ta thường nghĩ đây vừa là ngôi đền vừa là mê cung của Minotaur.
Vào khoảng năm 500 tr. CN, rất lâu sau khi phá bỏ đền, người dân đảo Crete đúc tiền đồng có hình Minotaur ở một mặt, mặt kia có hình vẽ dạng biểu đồ khó hiểu tượng trưng cho mê cung. Thần thoại Theseus và Minotaur có vẻ kết hợp với một số lịch sử có thực được nhìn qua lăng kính truyền thuyết. Câu chuyện phản ánh một giai đoạn trong đó người Hy Lạp có lẽ phụ thuộc vào nền văn minh Minos, trong khi mê cung của Minotaur tượng trưng cho cách giải thích thần thoại hóa về khu phức hợp mê cung gồm các phòng ở cung điện-đền thờ Thời kỳ đồ đồng ở Knossos.
Lúc các nhà nghiên cứu Rodney Castleden và J. Lesley Fitton rút ra kết luận riêng rẽ, việc Theseus giết chết Minotaur, bằng cách này chấm dứt cái giá phải trả bằng máu mà người Hy Lạp phải trả cho người Minos, có thể xem như một phép ẩn dụ thần thoại về uy thế lịch sử của nền văn minh Hy Lạp và lối thoát của họ tránh khỏi sự thống trị của người Minos trong Thời kỳ đồ đồng.
