Vua Arthur & chén Thánh
Thời điểm: 400-600 sau CN
Địa điểm: Anh
Nếu chúng ta có thể hiểu chính xác những gì diễn ra thì bản thân chúng ta phải tìm thấy bản thân mình ở trước mặt vấn đề, có cơ sở, được truyền cảm hứng, không thể nhượng lại từ vốn di sản kế thừa của nhân loại như trường ca Odyssey hay Kinh Cựu Ước. Tất cả đều đúng sự thật hay phải như thế, cùng nhiều sự thật khác quan trọng hơn tiềm ẩn.
WINSTON CHURCHILL, 1956
Truyền thuyết về vua Arthur là “sự thật”? Chúng có phản ánh đúng thực tại lịch sử? Nhiều người ủng hộ vua Arthur hiện nay cũng không dễ chịu trước cách ngôn lạc đề của Churchill được dẫn chứng ở trên. Chúng ta “phải có khả năng” chứng minh sự tồn tại của Arthur, người ta cho rằng, dựa vào kiến thức hiện tại qua chứng cứ lịch sử và khảo cổ. Nhưng điều này gò bó vấn đề. “Sự thật” về bí ẩn của vua Anhur được bách sử và khảo cổ cung cấp tư liệu, nhưng cũng qua nguồn truyện thần thoại, dân gian, phê bình văn học và nhiều môn khác. Trong việc truy tìm Camelot, người ta phải chuẩn bị khám phá không phải một vua Arthur, mà nhiều là đằng khác.
Một vua Arthur trong lịch sử vẫn là khả năng có thể có nhưng chứng cứ thuyết phục lại thiếu. Ghi chép đầu tiên về kỳ công của ông - rải rác trong Annales Cambriae (biên niên sử xứ Welsh”) và Historia Brittonum (“lịch sử người Britons”) nổi tiếng - xuất bản vào thế kỷ 8 và 9 sau CN, sau ngày mất của Arthur (năm 537 trong Annales Cambriae) khoảng 300 năm. Tham khảo về vua Arthur trong Y Gododdin một bài thơ của thi sĩ xứ Welsh có thể lâu hơn (bài thơ có lẽ sáng tác k. 600), nhưng đến thế kỷ 13 vẫn chưa thấy tư liệu thành văn. Hoàn toàn không hề có tư liệu chính nào làm chứng cứ cho sự tồn tại của vua Arthur. Gildas, một tác phẩm viết về người Briton vào đầu thế kỷ 6 không hề đề cập đến Arthur, cũng như Bede, sau đó khoảng hai thế kỷ người ta có viết lại lịch sử nổi tiếng của nhà vua này nhưng lại sử dụng nguồn tư liệu trong Gildas và nhiều nguồn quan trọng khác. Không có ghi chép đương đại, giới sử gia không thể có chứng cứ nào thuyết phục về vua Arthur.
Arthur và khảo cổ học
Năm 1191, các thầy tu trong tu viện Glastonbury khai quật nghĩa trang cổ của họ, phát hiện một nấm mồ khác thường. Bên trong một cỗ áo quan bằng gỗ khoét rỗng là bộ xương của một người vóc dáng to lớn cùng bộ xương của một phụ nữ với mái tóc vàng vẫn còn nguyên vẹn. Một cây thánh giá bằng chì bị đổ ngã gần phần mộ có khắc dòng chữ Latin: Hic iacet sepultus inclitus rex Arturius in insula Avalonia (Đây là nơi mai táng vị vua Arthur nổi tiếng trên đảo Avalon).
Nếu cuộc khai quật này không có tranh luận thì sẽ không có nhiều bí ẩn về vua Arthur và Avalon. Nhưng các thầy tu ở Glastonbury biết rằng họ đang tìm kiếm điều gì - một nhà thơ được cho là ''mách nước'' cho người đỡ đầu tu viện, vua Henry II - và việc tìm thấy hài cốt vua Arthur bảo đảm mang đến thu nhập từ những người hành hương để giúp họ có tiền xây dựng lại tu viện. Quyển sách đã làm cho Arthur nổi tiếng khắp Châu Âu - History of the Kings of Britain - của Geoffrey of Monmouth (viết năm 1136) - thời ấy bị giới học giả đương đại phê bình thẳng thắn. Ngoài ra, giới học giả hiện đại cũng kết luận rằng dòng chữ khắc trên thánh giá (ngày nay đã mờ, cùng với hài cốt) thuộc về sau này không thể quy vào thời Arthur còn sống, và hiện nay nhiều người lên án các thầy tu đã nghĩ ra một trò chơi khăm rất tài.
Đồi nhỏ Glastonbury có thời là đầm lầy bao bọc, vào thời Trung cổ được xem là đảo Avalon
Chơi khăm hay không không rõ nhưng các thầy tu Glastonbury là những người đầu tiên tìm kiếm chứng cứ cụ thể lần ra manh mối vua Arthur. Việc tìm kiếm Camelot cũng quyến rũ giới sưu tầm cổ vật ban đầu, họ ghi lại các mối liên hệ của Arthur với các địa điểm như South Cadbury. Nhưng với sự phát triển của khảo cổ học hiện đại trong thế kỷ 20, chứng cứ mới thuyết phục liên quan đến “Thời đại Arthur” (thế kỷ 5 và 6) bắt đầu xuất hiện. Phát hiện đầu tiên nằm ở Tintagel, thuộc Cornwall, nơi sinh của Arthur trong quyển History của Geoffrey. Các cuốc khai quật của Ralegh Radford cho thấy bên dưới lâu đài Norman sau này, tàn tích của một số dinh thự nhỏ xây bằng đá và đá phiến cùng với hàng ngàn mảnh gốm vỡ. Mặc dù kết cấu không nổi bật nhưng các mảnh gốm vỡ là những gì còn lại của bộ đồ ăn và vò hai quai rất đẹp (có thể là vò đựng dầu và rượu) nhập khẩu từ Bắc Phi và phía đông Địa Trung Hải từ thế kỷ 5 đến thế kỷ 7.
Radford giải thích Tintagel là một tu viện Celtic, thầy tu chủ động tham gia vào việc buôn bán với thế giới Địa Trung Hải hơn một thế kỷ sau khi nước Anh không còn là một tỉnh của đế quốc La Mã. Gần đây hơn, giới học giả thiên về nhận xét Tintagel là căn cứ của một thủ lãnh quyền thế sử dụng nơi này để tiếp nhận lễ vật triều cống và phân phối tặng phẩm cho tùy tùng. Có phải Arthur là thủ lãnh? Các cuộc khai quật gần đây nhất ở Tintagel đã tìm thấy một số dinh thự nhỏ bao phủ một hào thoát nước, một phiến đá như quảng cáo khắc chữ ARTOGNOV, thể hiện tên gọi Arthnou của người xứ Welsh. Trong khi tên gọi này không phải là Arthur, nhưng đây là chứng cứ bằng chữ viết Latin, sắp xếp ngăn nắp ở Tintagel vào thế kỷ 6.
Phiến đá khắc chữ Artognov, tìm thấy khi khai quật ở Tintagel năm 1998.
Cuộc khai quật khác cũng thu hút nhiều chú ý là cuộc khai quật của Leslie Alcock ở South Cadbury vào cuối những năm 1960. Ở di chỉ trong nhiều thế kỷ ở địa phương thường gọi là “Camelot”, Alcock khai quật một đỉnh đồi có hào lũy bao quanh trong Thời kỳ đồ sắt có người cư trú từ Thời kỳ đồ đá mới đến thời kỳ Saxon sau này. Trong thời kỳ “Arthur” (thế kỷ 5 và 6), đỉnh đồi có hào lũy bao quanh được gia cố rất nhiều và xây thêm nhiều công trình trên cao nguyên bao quanh, kể cả một đại sảnh “thết tiệc” rộng lớn. Hàng tá các mảnh vỡ từ đồ gốm nhập khẩu, với kiểu dáng tương tự được phát hiện ở Tintagel, chứng tỏ South Cadbury cũng là nơi buôn bán hàng hóa uy tín vào cuối thế kỷ 5 và 6. Ngoài ra, nhân lực cần dùng để xây dựng và bảo vệ các thành lũy mới cũng cho thấy vị vua địa phương có thanh thế lớn.
Bàn tròn Winchester: mặt bàn làm bằng gỗ sồi to lớn này, làm trong thế kỷ 13 hay 14, ban đấu được sơn dưới triều vua Henry VIII (Arthur có chân dung gần giống vua Tudor).
Chén Thánh
Giống như truyền thuyết Myrddin (Merlin), Tristan và Iseult, truyền thuyết về chén Thánh có thể là truyền thuyết khác riêng biệt về sau này gắn liền với truyền thuyết vua Arthur. Khi lần đầu tiên chén Thánh xuất hiện, trong bài thơ bằng tiếng Pháp Perceval của Chretien de Troyes k. 1190, chén Thánh là một đĩa trang trí công phu (Tiếng Pháp cổ gọi là graal) dùng đựng bánh thánh trong các lễ Mass trong lâu đài của vua Fisher tàn tật. Vì bài thơ vẫn còn dang dở, các tác giả sau này thoải mái trong việc mô tả chén Thánh với muôn vàn hình thức. Một số phản ánh câu chuyện thám hiểm của người Celtic thời trước khi có đạo Cơ Đốc. Tuy nhiên, nổi tiếng nhất là truyền thuyết đồng nhất chén Thánh với cốc rượu lễ trong Bữa tiệc ly (Bữa sau hết), san graal hay “chén Thánh”. Thánh tích này, theo ngụy thư thời Trung cổ, chuyển thành vật sở hữu của Joseph xứ Arimathea, gia đình của ông mang đến nước Anh trong khi thành lập cộng đồng Cơ Đốc đầu tiên trên đảo ở Glastonbury.
Dĩ nhiên, các thầy tu Glastonbury cũng góp phần tạo nên truyền thuyết này. Giới khảo cổ vẫn muốn tìm hiểu liệu có bất cứ điều gì trong truyền thuyết của cộng đồng Cơ Đốc ban đầu này ở Glastonbury hay không. Ralegh Radford khai quật nhiều nơi thuộc tu viện vào cuối những năm 1950. Ông tìm thấy bên dưới các công trình thuộc thời kỳ Saxon muộn tàn tích không nhiều của các công trình phên liếp, điều mà ông giải thích và nhà thờ của những người sáng lập và nhà nguyện của tu viện sau này. Ông cũng tìm thấy, trong nghĩa trang thời cổ, chứng cứ cho thấy các thầy tu Glastonbury quả thật đã đào đúng như họ nói và phát hiện các hài cốt đầu tiên. Philip Rahtz tiến hành nhiều cuộc khai quật gần đồi nhỏ Glastonbury khoảng 10 năm qua, phát hiện dấu vết của các công trình bằng gỗ, mảnh vở của đồ kim loại, và mảnh vỡ của gốm nhập khẩu giúp ông khẳng định niên đai sự cư trú này thuộc thời kỳ Arthur.
Cốc rượu lễ Ardagh trang trí công phu, được làm trong thế kỷ 8, là hình ảnh nhiều tác giả hiện đại nghĩ đến chén Thánh.
Vị vua Một thời và Sau này
Bất chấp sự nhộn nhịp trong hoạt động khảo cổ, người ta vẫn không phát hiện được gì có thể đồng nhất rõ ràng với một vị vua Arthur có trong lịch sử. Đồng thời, một ngành công nghiệp thực sự xuất bản sách về Arthur đã phất lên ở Mỹ và Anh. Những câu truyện giống như trinh thám đều thừa nhận Arthur là ứng viên, kể cả viên tướng La Mã vào thế kỷ 2 Lucius Artorius Castus, tư lệnh người Breton - Riothamus, một vị vua xứ Welsh ít người biết - Gwynedd, và một Artuir, con trai của nhà vua Scotland - Áedán mạc Gabráin. Cùng lúc các hãng du lịch lữ hành địa phương lại theo dõi đầy hào hứng liệu Arthur là người Comish, người xứ Welsh hay là Scotland!
Cuộc truy tìm để chiếm hữu một đồ vật nhỏ của vua Arthur không phải là chuyện mới. Rich-ard dũng mãnh trao cho một người trong đoàn thập tự chinh thanh gươm được gọi là Excalibur, trong khi Henry VIII chỉ cho Hoàng đế Charles V thấy Chiếc bàn tròn ''thực sự'' treo trong Lâu đài Winchester (mặc dù giống như chân dung của chính Henry). Cả hai hoàng tử nước Anh và xứ Welsh đều áp dụng các lời tiên tri của Merlin về Arthur để hỗ trợ cho các mục đích chính trị của riêng mình, các nhà thơ sau này như Spenser và Tennyson đều sáng tác nhiều câu truyện mới về Arthur để phóng đại sự huy hoàng của các quốc vương đang cai trị. Vì thế, trong hầu hết các truyền thuyết thời Trung cổ, phần kết về Arthur vẫn được bí ẩn bao phủ, ông đã trở thành một vị vua hoàn hảo. Một thời và Sau này, được bới lên và tranh luận ở mỗi thế hệ.
