Tập III bộ "Lịch sử Việt Nam" nghiên cứu và trình bày những diễn biến lịch sử trong 489 năm, kể từ năm 938 cho đến nay 1427. Đó là thời nhà Ngô bắt đầu nhà nước độc lập đến nhà Đinh, nhà Tiền Lê. Tiếp đến là thời kỳ phát triển rực rỡ của nền văn minh Đại Việt bắt đầu từ khi nhà Lý dời đô từ Hoa Lư ra Thăng Long, là khoảng thời gian xuất hiện bài thơ nổi tiếnng của Lý Thường Kiệt khằng định bờ cõi, chủ quyền nước Đại Việt: "Nam quốc Sơn Hà, Nam đế cư / Tiệt nhiên định phận tại thiên thư" (Sông núi nước Nam, Vua Nam ở / Rõ ràng phân định tại sách trởi..).
Nhà Lý tồn tại trong năm 215 năm (1010-1225) với chín đời vua. Trong đó có 165 năm cực thịnh (1010-1175) với sáu đời vua, từ Lý Thái Tổ (1010-1028) cho đến Lý Anh Tông (1138-1175). Sau đó là thời suy yếu và khủng hoảng kéo dải khoảng 49 năm (1175-1225) với ba đời vua cuối cùng là Lý Cao Tông (1175-1210), Lý Huệ Tông (1210-1224) và Lý Chiêu Hoàng (1224-1225).
Nhà Trần thay thế nhà Lý và tồn tại trong 175 năm (1226-1400) vẫn giữ quốc hiệu là Đại Việt, đóng đô ở Thăng Long. Sau 32 năm khắc phục sự suy sụp đất nước do 3 đời vua Lý cuối cùng để lại, Đại Việt lấy được sức mạnh dân tộc, đủ sức đương đầu với đế quốc Mông Cổ. Sau khi chiếm được nước Đại Lý, vào năm 1257 Mông Cổ đã cử sứ thần và liền ra chỉ dụ cho toàn quân chuẩn bị chống lại - chống một đội quân xâm lược mạnh nhất thế giới đương thời. Đầu năm 1258, Mông Cổ đưa 10 vạn quân sang xâm lược Đại Việt lần thứ nhất và bị thất bại phải rút về nước.
