Đảo Crète
Đảo ở Hy Lạp, một trong những đảo lớn nhất ở Địa Trung Hải. Bắc giáp biển Égée, Nam giáp biển Libye. 8.331 km2. 502.165 dân (1981). Thủ phủ: Candie.
Lịch sử: Hình như vào thời đá mới, đã có người ở vào khoảng giữa thiên niên kỷ III TCN, bị một dân tộc có thể là người Anatolie xâm chiếm và truyền bá nền văn minh của họ: kỹ thuật đồ đồng, nền kiến trúc tiến bộ, tục thờ cúng nữ thần Danh vọng. Những cuộc phát minh của A.Evans từ năm 1900 mở đầu những cuộc nghiên cứu về Crète chủ yếu làm thay đổi quan niệm về thời cổ đại tiền Hy Lạp. Nền văn minh mệnh danh là văn minh Minos, bộ phận cấu thành của nền văn minh Égée (Cyclades, Crète - Mycènes), phát triển rực rỡ vào thời kỳ các cung điện (1900 - 1400 TCN): Cnossos, Phaisstos, Tylissos, Mallia, Haghia, Triada, Zakro. Nền tảng lịch sử của các truyền thuyết được xác nhận. Đỉnh cao thịnh vượng của đảo Crète (thế kỷ XVI- XV TCN) trùng hợp với triều đại Minos và ưu thế của Cnossos; ưu thế hàng hải đến tận Achaie thuộc Hy Lạp và đảo Chypre; nghệ thuật cung đình, chữ viết “tuyến tính”. Sự suy sụp của đế chế này khoảng 1400 TCN mà huyền thoại Thésée có thể là một biểu tượng, là đối tượng của nhiều giả thuyết ít đáng tin cậy (trong đó có một giả thuyết về trận động đất khủng khiếp) nhưng trùng hợp với sự có mặt các di tích châu Á trên đảo, sự phồn vinh của Mycènes và sự hoà hợp hai nền văn minh. Phụ thuộc lục địa, bị người Doride xâm lược khoảng năm 1100. Vai trò của Crete trong các sự kiện của Hy Lạp là thứ yếu. Gortyne là trung tâm quan trọng nhất. Thần phục La Mã (68 - 63 TCN) sau một thời kỳ nội chiến đảo bị người Ả Rập tước đoạt của người Byzan năm 823, được Nicephore giành lại năm 961. Trong cuộc phân chia đế chế Byzance giữa các đạo quân thập tự chinh Crète được chia cho Boniface de Monferrat và bị ông này bán cho Dandolo. Là căn cứ thương mại và quân sự tiền phương của Venise, trong bốn thế kỷ rưỡi chống lại âm mưu của người xứ Gêné, chống lại những cuộc nổi loạn và tấn công của Thổ Nhĩ Kỳ, Crète phát triển về mặt đô thị và Phục hưng về văn hoá: kiến trúc, trường phái Crète trong hội hoạ Byzance v.v... Từng bước bị người Thổ Nhĩ Kỳ xâm chiếm và sau thời kỳ kháng chiến dài ngày của Morosini ở Candie, đảo nổi dậy những năm 1821, 1866 và 1896 - 1897, và cuối cùng được tự trị dưới triều Georges, vua Hy Lạp. Sau cuộc khởi nghĩa năm 1905 và cuộc đảo chính của Venizelos (1908), đảo thực sự tuyên bố hợp nhất với Hy Lạp năm 1913. Créte, một vùng đất có từ thế kỷ III TCN, ở đây còn tồn tại nhiều di tích lịch sử, kiến trúc, rất hấp dẫn du khách.
