MICHELET (1798 - 1874) NHÀ SỬ HỌC
LỪNG DANH NƯỚC PHÁP
Michelet - (Jules Misơlê) sinh ngày 9 tháng 2 năm 1798, con một người thợ in nghêu ở Paris. Lúc nhỏ, sống Nghèo khổ, hàng ngày ông phải giúp đỡ cha trong việc in ấn, nhưng vẫn học tập xuất sắc ở trường Charlemagne (Sáclơmanhơ).
ÔNg thi đỗ Tiến sĩ năm 1819, được bổ nhiệm làm Giáo sư ở trường Sinh Barle (Xanh Báclơ). Năm 1827, chuyển sang dạy lịch sử cổ đại ở trường Cao đẳng sư phạm. Năm đó, ông biên soạn và cho xuất bản cuốn Tóm tắt lịch sử cận đại đồng thời dịch cuốn Khoa học mới của Vico (Vicô) là cuốn sách đã ảnh hưởng sâu sắc đến ông về ''những nguyên lý triết học của lịch sử”. Tiếp đến, ông được Charles X (Sáclơ X) giao trách nhiệm dạy con gái của Công chúa Berry (Beri). Ông là người công giáo và theo chủ nghĩa bảo hoàng, nhưng cuộc cách mạng năm 1830 bắt đầu hướng ông về các tư tưởng tự do. Sau một đợt cải tổ ở trường Cao đẳng sư phạm, ông được giao nhiệm vụ giảng dạy lịch sử Trung cổ và lịch sử Cận đại, rồi trở thành trưởng khoa lịch sử ở trường Đại học Lưu trữ Nhà nước (1831), và là người thay thế Guizot (Ghizô) ở trường Đại học Sorbonne (Xoocbon - 1834). Năm 1838, Michelet được bầu vào Viện Hàn lâm của các khoa học đạo đức và chính trị, đồng thời được bổ nhiệm làm Giáo sư thực thụ.
Ở Trường Quốc học Pháp quốc (Collège de France), cương vị mà chẳng bao lâu sau ông trở thành nhân vật của diễn đàn chính trị nhằm phổ biến các tư tưởng dân chủ, chống tăng lữ của mình cho một lớp thanh niên cuồng nhiệt. Cùng với Quinet (Kinê), bạn thân của đồng nghiệp ông ở Collège de France, năm 1843, ông tiến hành một chiến dịch chống những người thuộc Dòng Tên. Nhưng những cuộc luận chiến đó không làm ông sao nhãng việc nghiên cứu biên soạn các công trình căn bản về lịch sử. Sau khi viết cuốn Lịch sử La Mã (1831), ông biên soạn tiếp công trình đồ sộ Lịch sử nước Pháp mà 6 tập dành cho Trung Thế kỷ xuất bản từ năm 1833 đến năm 1843.
Quan điểm sử học của Michelet vốn là chịu ảnh hưởng của Vico và của Herder (Hécde), muốn một sự phục sinh toàn vẹn quá khứ bao gồm trên một nền tảng địa lý, các chủng tộc, thể chế, tư tưởng nghệ thuật, sự kiện, con người cho tới các chi tiết nhỏ nhất. Quan điểm đó dựa vào một triết lý về con người, xem các Quốc gia, đặc biệt là nước Pháp, như một cơ thể sống, mà sự phát triển lịch sử không là gì khác, ngoài sự lao động mạnh mẽ ''của bản thân trên bản thân'' xuất phát lừ các yếu tố thô sơ, tiến tới giải phóng tuần tự; cuối cùng nó được diễn tả trong một chủ nghĩa tượng trưng có ý đồ thâu tóm linh hồn của cả một dân tộc trong một vĩ nhân, một sự kiện, một giá trị đạo đức riêng. Như vậy Jac-Ques Bonhomme (Jắc Bônommơ) là nhân dân, Jeanne d’Aarc là Tổ quốc, nước Pháp là đàn ông, là văn xuôi; nước Đức là đàn bà, là thơ ca; sự xâm nhập đó tượng trưng cho tính sinh động của tinh thần ở Thế kỷ XVIII v.v. . . Quan điểm này giải thích những ưu điểm và thiếu sót của sự nghiệp nhà sử học Michelet. Lịch sử vô cùng sinh động, trữ tình, đẹp đẽ dựa trên những nguồn tư liệu tra cứu hết sức phong phú đầy hình ảnh, là bản anh hùng ca lãng mạn đầy hấp dẫn, nhưng trong đó việc trình bày sự kiện một cách quá vô tư, nhiều lúc chìm ngập trong cảm xúc riêng của Michelet đi đến mức quá lạm dụng các biểu tượng để khái quát lịch sử. Các thiếu sót đó cũng được thể hiện rõ trong tác phẩm của ông viết sau năm 1848, một phần do ảnh hưởng của các hoàn cảnh chính trị, đặc biệt do ảnh hưởng của tình yêu say đắm của Michelet đối với người vợ thứ hai của ông là Athérais Mialaret (Atêrê Mialarê). Trong những năm cuối cùng của nền đế chế tháng Bảy, ông là người đấu tranh kiên cường chống giáo hội, thể hiện ở các luận văn xã hội như Những người Jésuites (Gie-duýt), Tăng lữ, phụ nữ và gia đình. Ông nhiệt liệt chào đón cách mạng 1848, nhưng liền sau đó, ông bị đình chỉ công tác (1849), bị huyền chức năm 1851. Năm sau (1852), vì từ chối không tuyên thệ phục vụ Napoléon III, ông bị loại khỏi bục giảng và chức Trưởng khoa ở trướng Đại học Lưu trữ mà ông đã làm từ năm 1831.
Thời gian Michelet nghỉ hưu bị cắt ngang bởi các chuyến đi về các tỉnh, dành cảm hứng cho các công trình nghiên cứu về tự nhiên. (Chim, 18561, Côn trùng, 1857, Biển, 1861, Núi, 1868). Ông tự xem mình từ nay là một nhà giáo dục xã hội được giao nhiệm vụ nâng cao tinh thần nhân dân, giúp nhân dân nhận thức nhân phẩm và sức mạnh tinh thần của mình. Chính trong tinh thần đó mà ông đã biên soạn cuốn Nhân dân ( 1846), rồi sau đó là các cuốn Tình yêu ( 1858); Người đàn bà (1860). Kinh thánh của loài người (1864) và đã biên soạn bộ sách Lịch sử cách mạng Pháp (1847 - 1853), nổi tiếng, cũng như các tập cuối cùng của bộ Lịch sử nước Pháp từ Louis XI, (Lui XI) đến Louis XVI (Lui XVI) (1855 - 1867). Về bộ sách Lịch sử nước Pháp này, ở lời tựa, ông viết rõ: '' Tác phẩm do lao động cần cù gần 40 năm này đã nảy ra trong một lúc từ ánh chớp lóe Tháng Bảy của cuộc Cách mạng 1830. Trong những ngày cách mạng ấy, một ánh sáng kỳ diệu làm cho tôi nhận rõ được nước Pháp. Ông nhận định về các bộ sách lịch sử nước Pháp đã được viết trước đó là chứa đựng nhiều thiếu sót: ''Nước Pháp đã có những sách biên niên, nhưng chưa có một bộ sử đích thực. Những người có đia vị cao sang hầu hết chỉ nghiên cứu nước Pháp về mặt chính trị. Chưa có ai đi sâu vào những chi tiết vô tận của nó về các mặt tôn giáo, kinh tế, nghệ thuật,v.v... Là người đầu tiên, tôi đã nhìn nước Pháp như một linh hồn, như một con người''. Ông nhận xét thêm về các nhà sử học đương thời là: '' Tuy họ có đi sâu vào những chi tiết chủng tộc và cơ cấu xã hội, nhưng chưa nắm được mối liên hệ giữa các chi tiết đó”. Ông cho rằng: '' Viết sử có cái khó là phải dựng lại cuộc sống quá khừ một cách chân thật, không phải chỉ trên bề mặt mà là ở bề sâu, ở cơ chế bên trong của nó”. Và ông bộc bạch tâm sự: “'Cả đời tôi là ở cuốn sách này và trải ra theo nó. Cuốn sách đã sáng tạo ra tôi. Chính tôi mới là tác phẩm của nó. Đứa con đã làm nên cha mình. Nếu như thoạt tiên tác phẩm này là do tôi viết ra từ những giông tố và thao thức của tuổi trẻ, thì chính nó đã làm cho tôi mạnh mẽ và sáng láng hơn, tràn đầy nhiệt tình và đủ khả năng thực tế để dựng lại quá khứ?
Từ những năm 50 trở đi, sự nghiệp nghiên cứu của nhà sử học Michelet bị chính quyền thống trị cản trở, rồi lại bị chiến tranh 1870 làm xáo động cuộc sống, nhưng ông vẫn tiếp tục công việc biên soạn bộ Lịch sử thế kỷ XIX mà 3 tập đã được xuất bản trong thời gian từ 1872 đến 1875. Bà vợ góa của ông sau đó đã sưu tập và sắp xếp số bản thảo còn lại của ông, xuất bản tiếp những cuốn Tuổi thanh niên của tôi (1884), Nhật ký của tôi (1891)...
