Người tuyết: người chăn cừu hay Pháp sư
Thời điểm: 3300–3200 tr.CN
Địa điểm: dãy Alps, Ý
Tai nạn trên dãy Alps: phát hiện tử thi ở Hauslabjoch - Vẫn chưa tiến hành nhận dạng thi thể của người đàn ông này. Dưa vào vô số đồ vật phát hiện gần tử thi, người ta có thể giả định rằng tai nạn đã xảy ra cách đây rất lâu khoảng thế kỷ 19.
BIÊN BẢN CỦA CẢNH SÁT Ở KONRAD SPINDLER, 1994
Ngày 19/9/1991, hai người Đức sống ở miền núi phát hiện một thi thể còn nguyên vẹn lâu đời nhất chưa hề được ghi chép trong thời buổi hiện đại. Địa điểm phát hiện là phía nam Tyrol, Ý, gần rặng núi chính của dãy Alps chỉ cách biên giới quốc tế giáp nước Áo không hơn 90 m (300 ft). Khu vực thuộc dãy Alps này còn gọi là Otztaler Alps, lấy theo tên một thung cũng hẹp, dài Otztal. Ngày nay thi thể này gọi là “Otzi”, do một du khách người Áo nghĩ ra qua sự kết hợp “Otztal” và “yeti”. Thế nhưng, nhiều người vẫn gọi bằng một tên thật đơn giản, “Người Tuyết”.
Vị trí xa xôi, biệt lập khi phát hiện đã dẫn đến vô số giả thuyết Người Tuyết phải chấp nhận cái chết ra sao. Phân tích khoa học cũng thu được nhiều chi tiết về tình trạng sức khoẻ của anh ta, về dụng cụ anh ta mang theo người và những gì tìm thấy quanh thi thể trong một rãnh hẹp. Chính dụng cụ đã cung cấp chứng cứ để nhận dạng anh là Người Tuyết, giúp cho giới khảo cổ nghiên cứu anh ta đã làm gì ở đây trên dãy núi cao Alps.
Người Tuyết chụp vào tháng 9/1991, một phần vẫn được băng bao phủ, mặc dù những cố gắng ban đầu đã kéo phần hông tử thi ra khỏi băng. Đến lúc chuyển tử thi đến Viện Pháp y ở Innsbruck mới biết được tuổi thật và tầm quan trọng đã rõ.
Thi thể, trang phục và dụng cụ
Thi thể cho thấy đó là người đàn ông độ tuổi trong khoảng 25 đến 45, tình trạng thi thể được bảo tồn nguyên vẹn có nghĩa là cấu trúc phân tử của mô vẫn còn sống. Nguyên do của độ nguyên vẹn bất thường này đã đặt ra một loạt các biến cố dẫn đến và tiếp theo sau cái chết của Người Tuyết. Người ta cho rằng anh ta đã chết sau khi chống chọi được trận bão tuyết đầu thu. Lớp tuyết mỏng bao phủ đã ngăn ấu trùng sâu bọ tấn công khi thi thể được gió thu thổi dần dần làm khô lại. Thực chất, những gì xảy ra chỉ là do chết cóng tự nhiên. Tình trạng thi thể phần lớn được ổn định khi tuyết mùa đông phủ một lớp dày. Phóng xạ carbon xác định niên đại các mô trên thi thể - được tiến hành riêng biệt ở bốn phòng thí nghiệm khác nhau để chắc chắn hơn - cho thấy những biến cố này đã diễn ra từ năm 3300 đến 3200 tr. CN. Vì thế thi thể phải bị chôn hơn 5.000 năm trước khi tuyết tan nhanh hơn do gió mang bụi từ Sahara thổi đến vào tháng 7/1991 - một lần nữa để lộ tử thi.
Vì thế Người Tuyết còn nguyên vẹn đáng chú ý hơn là khó hiểu, nhưng trường hợp cái chết của anh ta, và tầm quan trọng của đồ vật anh ta mang theo, quả thật đặt ra biết bao nghi vấn. Quanh tử thi trong chỗ băng trũng là rìu đồng có cán bằng gỗ thủy tùng, một cây cung thô sơ, cũng bằng gỗ thủy tùng, ba đô đeo vai làm bằng ván gỗ thông rụng lá và da sống động vật, một dao đá lửa và bao dao găm, ống tên bằng da đanh có 2 mũi tên nhọn đầu và 12 thân tên chưa trau chuốt, một bao nhỏ bằng da bê có dây đeo. Ngoài dụng cụ này, phần trang phục còn lại cũng còn nguyên: phần vải che ống chân và mũ bằng lông thú, áo khoác ngoài bằng lông thú kiểu poncho (tấm vải to có khe hở ở giữa để chui đầu qua), giày da độn cỏ cho ấm, áo choàng không tay đan bằng cỏ có thể dùng làm chăn đắp hay tấm vải lót để nằm cho ấm. Không cần đến vật liệu chống thấm ấm áp, hiện đại, đây là bộ trang phục rất thích hợp với khí hậu khắc nghiệt ở dãy Alps, ít nhất mặc bên ngoài trong những tháng mùa đông.
(Ảnh phải) Tái tạo Người Tuyết với trang phục và dụng cụ hoàn chỉnh. Áo choàng không tay bằng sậy hay rơm vẫn còn phổ biến ở một phần Châu Âu trong thế kỷ 18. (Ảnh trái) Gậy cong hình cung thô sơ mũi tên và ống tên trong dụng cụ của Người Tuyết. Nếu như dự định săn bắn thì anh ta chưa trang bị tốt.
Cũng như không thể cho rằng số dụng cụ, đặc tính thô sơ của chiếc cung và phần lớn các mũi tên cho rằng anh ta chưa chuẩn bị chu đáo trong chuyến đi. Vả lại, khi đi anh ta không khoẻ lắm. Phân tích một móng tay cho thấy anh ta mắc phải căn bệnh nghiêm trọng (kết quả do những lần dùng thuốc gián đoạn cho đến khi trưởng thành) ít nhất là ba lần trong thời gian sáu tháng trước khi anh ta chết. Ở phần dưới lưng, chân trái, mắt cá phải và đầu gối cũng có hình xăm. Những hình xăm này dùng để trang trí nhưng có lẽ cũng mang chức năng liệu pháp chữa bệnh vì Người Tuyết bị bệnh viêm khớp. Phân tích thành phần ruột kết cho thấy ruột anh ta có vấn đề do bị tiêu chảy mãn tính. Tuy nhiên, quan trọng hơn cả là chứng cứ trực tiếp tám xương sườn của anh ta đã bị gãy trước đó không lâu. Số xương này bắt đầu liền lại nhưng chứng cứ chấn thương này khiến cho một số người giả định Người Tuyết đã có cuộc xung đột đã khiến anh ta rời bỏ làng, và chính trong thời gian anh ta chạy trốn qua dãy Alps với bộ dụng cụ thô sơ đã bị gục ngã trước cơn bão tuyết đầu đông.
(Ảnh trái) Một nhóm chuyên gia quốc tế tiến hành khám nghiệm chi tiết Người Tuyết để xác định tuổi anh ta, tình trạng sức khoẻ và chứng cứ dẫn đến cái chết. (Ảnh phải) Hạt đá cẩm thạch trắng đánh bóng và núm tua bằng da kèm theo xác nhận Người Tuyết là một pháp sư.
Thi thể Otztal cùng với dụng cụ Rìu đồng, buộc vào cán gỗ, tìm thấy nằm gần tử thi, dụng cụ đầu tiên biểu thị niên đại.
Người chăn cừu hay pháp sư?
Những cách giải thích khác đều có cơ sở. Một số cho rằng anh ta chỉ là một người chăn cừu. Phân tích rêu bám vào cơ thể cho thấy số rêu này xuất xứ ở sườn nam dãy Alps, hoàn toàn có khả năng nhà của Người Tuyết nằm ở Vinschgau, chỉ cách nơi anh bỏ mạng khoảng 20 km (12,5 dặm) về phía nam. Phấn hoa cho thấy cái chết của anh xảy ra vào đầu thu, vì thế có lẽ anh ta là nạn nhân của một tai nạn bất ngờ - chăn đàn gia súc ăn cỏ trên núi cao, và tình trạng sức khoẻ không ở mức hoàn hảo, lúc ấy cơn bão mùa đông trái mùa đã đè bẹp anh. Có thể anh ta tìm nơi trú ẩn trong một chỗ trũng hẹp nơi phát hiện tử thi, rồi chết cóng ở đây.
Tuy nhiên không phải tất cả những lời giải thích đều buồn tẻ như thế, một số lập luận thực ra Người Tuyết là một pháp sư hay một chuyên gia hành lễ. Dụng cụ săn bắn thô sơ, vết xăm trên người, hạt chuỗi khoét lỗ làm bằng đá cẩm thạch trắng, có nắm tua bằng da bện, tất cả là chứng cứ. Pháp sư giao tiếp với thế giới thần linh, thường ở những nơi hẻo lánh, và điều này giải thích tạo sao anh ta phải lên vùng núi cao. Minh họa dân tộc học nêu rõ những cục đá trau chuốt hay có màu sáng thường có ý nghĩa hay sức mạnh đặc biệt, mặc dù người ta thường dùng thạch anh hơn là cẩm thạch. Chứng cứ cho rằng Người Tuyết là pháp sư không thể cho là không thuyết phục, mặc dù khả năng có thể xảy ra khó xem nhẹ. Tính chất độc đáo của cuộc khám phá, và điều kiện thi thể nguyên vẹn khác thường, chúng ta ít có chứng cứ khác để đối chiếu. Chứng cứ quá hoàn hảo, chúng ta ít thiên về quan điểm cho rằng Người Tuyết có địa vị tôn giáo hay nghi lễ, bất kể đặc điểm dụng cụ kỳ lạ của anh ta, chúng ta vẫn xem anh ta là thành viên điển hình của một cộng đồng sống trên núi cao Alps vào cuối thiên niên kỷ 4 tr. CN, phân biệt qua cái chết và thi thể anh ta hơn là địa vị của anh ta trong lúc sống.
