Nhà thờ Basilica và đồi ở Vézèlay
Đây là nơi thờ phụng đã có từ thế kỷ IX nằm trên ngọn đồi Vézèlay đã trở thành nổi tiếng thế giới khi người ta nói rằng thi hài của bà Thánh St.Mary Magdalene, người mang tội lỗi đã sám hối được an táng trong một tu viện ở đó. Những người hành hương kêu gọi phải xây dựng trên đồi này một ngôi nhà thờ lớn hơn. Vào năm 1146 gian giữa nhà thờ dài khoảng 70m đã được xây dựng và đền thờ bà Thánh St. Mary Magdalene đã được phong sắc thánh, nơi có một tu viện với 60 tu sĩ. Vì thế mà Vézèlay đã trở thành một thánh địa quan trọng đến mức vào năm 1146 Thánh St. Bernard đã triệu tập cuộc Thập tự chinh lần thứ 2 ngay ở bên sườn đồi này và 44 năm sau các đội quân của vua Richard “Trái tim sư tử” của nước Anh và Phillppe Auguste của nước Pháp cũng đã hội quân ở đây trước khi lên đường đến Palestine trong cuộc Thập tự chinh lần thứ 3.
Nhưng cũng chính vào lúc đó Vézèlay gặp khó khăn. Người ta nghi ngờ về tính xác thực di hài của bà Thánh -St.Mary Magdalene. Vì thế những người hành hương không đến đây nữa. Cuối cùng thì các tu sĩ cũng phải rời tu viện và trong các cuộc chiến tranh tôn giáo ở thế kỷ XVI, những người Huguenot đã biến thánh đường thành trại lính và kho quân lương. Nghĩa là biến nhà thờ thành pháo đài phòng thủ quân sự. Mãi cho tới giữa những năm 1800, một người trẻ tuổi tên là Violet - le - Duc, mới bỏ tiền trùng tu lại thánh đường và trả lại cho nó vẻ huy hoàng tráng lệ như xưa kia.
Với những vòm cung hình tròn, những cột lớn và những mô típ khác nhau vay mượn của kiểu kiến trúc cổ La Mã, kiểu dáng Roman của Vézèlay thể hiện tinh thần sùng đạo nhiệt thành của giai đoạn đầu của thời kì Trung cổ. Cách xắp xếp và sự hài hòa của đền thánh này cho ta thấy tính chất thiêng liêng, những trần mái vòm đổ xô khiến người cầu nguyện đi vào nội tâm, tạm xa khỏi thế giới trần tục. Mầu sắc tường xây tạo cho người xem không khí mờ ảo huyền bí. Cách trang trí điêu khắc lấy các sự tích về chúa trời về những con người bình thường, các thánh và những con quỷ dữ để khích lệ và thôi thúc cũng như làm cho con người kinh hãi để nên làm việc thiện cho con người. Trong khi miêu tả cảnh trần thế cũng như cảnh hư vô thiêng liêng, các bức điêu khắc của Vézèlay là những đỉnh cao của nghệ thuật Roman, thể hiện được tinh thần nhân văn cũng như sự sùng đạo của thời đại đó.
Nhà thờ Basilica và đồi Vézèlay được UNESCO ghi vào danh sách Di sản văn hoá thế giới năm 1995.
