SỨC SẢN XUẤT VÀ QUAN HỆ SẢN XUẤT
Sức sản xuất và quan hệ sản xuất là hai mặt không thể tách rời nhau của sản xuất xã hội. Sức sản xuất giống như thân thể của con người, còn quan hệ sản xuất giống như quần áo. Con người mặc bộ quần áo như thế nào tùy thuộc ở độ cao thấp, béo gầy của thân thể. Do vậy, sức sản xuất như thế nào nó sẽ đòi hỏi phải có mối quan hệ sản xuất phù hợp. Khảo sát một quan hệ sản xuất không thể tách rời với việc xem xét sức sản xuất, cũng như khi người ta may quần áo không thể thoát ly với tầm vóc của một con người cụ thể.
Các tư liệu vật chất cần thiết cho nhu cầu của con người về ăn, mặc, ở, đi lại đều phải dựa vào lao động sáng tạo ra. Năng lực của con người dùng đề lợi dụng, cải tạo tự nhiên, tạo ra của cải vật chất thường được gọi là sức sản xuất. Sức sản xuất bao gồm 3 yếu tố: Sức lao động, tư liệu lao động, đối tượng lao động. Sức lao động là yếu tố năng động nhất trong sức sản xuất. Không có sự lao động của con người sẽ không có máy móc. Máy móc mà không có con người vận hành cũng chẳng khác gì một đống sắt rỉ. Tư liệu lao động còn gọi là thủ đoạn lao động, tức là tất cả mọi điều kiện vật chất mà con người dùng để tác động và cải biến đối tượng lao động. Nó bao gồm công cụ sản xuất, ruộng đất, đường sá, kho tàng v.v..., trong đó chủ yếu nhất là công cụ sản xuất. Trình độ phát triển của công cụ sản xuất là dấu hiệu quan trọng để đánh giá trình độ sức sản xuất cao hay thấp. Đối tượng lao động là đối tượng tác động của lao động, bao gồm 2 loại: một loại là những thứ đã vốn có trong giới tự nhiên, chẳng hạn như cá ở trong nước, quặng dưới lòng đất v.v...; một loại là những nguyên liệu qua sự gia công chế biến của lao động con người, ví như gang thép dùng chế tạo máy móc, sợi dùng dệt vải. Tư liệu lao động và đối tượng lao động gộp lại với nhau gọi là tư liệu sản xuất. Vai trò của khoa học kĩ thuật với tư cách là sức sản xuất số một biểu hiện ở tri thức khoa học và năng lực kĩ thuật của người lao động, đồng thời cũng biểu hiện ở đối tượng lao động như công cụ sản xuất, những nguyên liệu mới chất lượng cao không ngừng được tìm tòi sản xuất ra nhờ áp dụng những tri thức khoa học kỹ thuật mới. Có thể nói, vai trò của khoa học kỹ thuật là vai trò liên tục phát huy cả 3 nhân tố của sức sản xuất.
Người ta muốn tiến hành sản xuất cần phải có sự kết hợp giữa các phương thức, và do đó ra đời một quan hệ xã hội nhất định. Quan hệ xã hội giữa con người tạo nên trong quá trình sản xuất gọi là quan hệ sản xuất. Quan hệ sản xuất bao gồm 3 phương diện: một là hình thức sở hữu về tư liệu sản xuất; hai là địa vị của con người trong sản xuất do hình thức sở hữu qui định và mối quan hệ qua lại giữa họ; ba và quan hệ phân phối sản phẩm làm ra. Trong đó, hình thức sở hữu về tư liệu sản xuất là cơ sở của toàn bộ quan hệ sản xuất.
