Thành phố Fez
Các cửa tò vò và các kiểu trang trí, đường lượn của thành phố Fez đã chứng kiến sự tồn tại 1.200 năm của sự sùng bái đạo Hồi.
Vào thế kỷ VIII, người Berber của Morocco thuần phục đại Hồi. Một người nối dõi của nhà Tiên tri Muhammad đã thành lập một triều đại trong thung lũng thoai thoải của con sông Fez nơi gặp nhau của hai con đường buôn bán sầm uất thời bấy giờ. Con trai của ông ta đã dẫn vào mương đào và con suối những dòng nước quý giá đối với con người sống ở sa mạc và cần thiết cho các nghi lễ đạo Hồi. Thành phố Fez trải dài trên hai bờ sông: Năm 859 một người phụ nữ mộ đạo giàu có tên là Matimad đã xây dựng ở đây một ngôi đền thờ gọi là Al Qarawiyin. Sau này ngôi đền trở thành một trường Đại học lớn của thành phố, một trong những trung tâm học vấn lâu đời nhất thế giới. Các thi sĩ, các nhà văn, các nhà khoa học đều kéo tới thành phố Fez của người Mosumane này. Những người lập nghiệp đến từ đất nước Tây Ban Nha, Tunisi mang đến cùng với họ sự khéo léo nghề nghiệp đã trở thành dấu ấn của Fez. Trong các cửa hiệu to lớn đầy ắp hàng hóa, người ra vào tấp nập, những thương gia đầu quấn khăn mua bán vải vóc, tơ lụa các đồ trang sức vàng bạc đá quý và hàng da thú, minh chứng cho sự phồn vinh thịnh vượng của thành phố Fez.
Tại quảng trường Altarine là khu chợ bán các loại gia vị, còn trên quảng trường Henne là nơi bán la liệt các loại đồ gồm, sứ mỹ nghệ, thuốc nhuộm. Quảng trường Mejarine xưa kia là khu phố buôn bán sầm uất nhất của Fez, nơi chuyên mua bán các thứ tơ lụa, gấm vóc hảo hạng, những thứ đắt tiền chỉ dùng cho kẻ giàu sang. Ngày nay nơi này mọc lên xương mộc làm các sản phẩm gỗ bá hương cao cấp.
Tại đại Hoàng cung cổ được xây dựng từ thời Trung cổ thịnh vượng là trung tâm cố đô của Morocco. Mọi cư dân sống trong đô thị Fez cổ chỉ được ở trong những ngôi nhà phải xây dựng thấp và nhỏ hơn tháp chuông của thánh đường Hồi giáo. Đô thị Fez đạt đến sự phát triển rực rỡ về kinh tế văn hóa dưới thời trị vì của vương triều Almohad (1147-1269), nhưng quy mô và tốc độ phát triển nhanh chóng nhất vào thời kỳ của vương triều Marinid (1269-1465). Trong đô thị có hàng ngàn cửa hiệu và 800 giáo đường đã bảo đảm cho sự phát triển về tinh thần vật chất, thể xác của 125.000 thần dân hồi đó. Nhà thờ chính của Fez là Caranin được xây dựng từ thế kỷ XIII, có thể cùng một lúc chứa được 22.000 tín đồ đến hành đạo với 16 hàng cột đồ sộ.
Đời sống văn hóa đô thị Fez được thể hiện qua một loạt trường học, thư viện được xây dựng trên ngọn đồi. Trong đó nổi bật nhất là trường dòng Bu-Inania được xây dựng lâu đời nhất và rất khang trang lộng lẫy. Đối diện với nhà thờ là chiếc đồng hồ chạy bằng sức nước được chế tạo bằng 13 khối gỗ và cùng chừng ấy chiếc đĩa bằng đồng để làm đối tượng.
Đô thị Fez-El-Bali nằm cả hai bờ sông. Thoạt đầu nó gồm hai khu nhà ở riêng biệt, mãi đến thế kỷ XI, chúng mới được kết hợp lại thành một, khi người ta xây bức tường thành bao quanh. Khoảng năm 925 những gia đình chạy nạn từ Tunisi tới sinh sống ở khu vực tả ngạn của thành phố.
Fez-El-Jadid (Fez mới) là tên gọi của vùng đất rộng lớn của Fez được mở rộng từ thế kỷ XIII, lúc Hoàng cung được xây dựng lại. Nếu như đặc trưng của Fez cổ (Fez-El-Bali) là những con đường ngoằn ngoèo thì Fez mới (Fez-el-Jadid) đã xây các quảng trường khoáng đãng, cung điện nguy nga, những khu vườn xanh um và cả những khu phố của người Do Thái.
Ngay từ thời thực dân Pháp thống trị Morocco, Fez mới đã được công nhận là di tích lịch sử.
Ngày nay tôn chỉ của Fez bao gồm các kế hoạch duy tu, sửa chữa nên có thể có khả năng cứu vãn được thành phố cổ này khỏi bị hủy hoại bởi bàn tay con người. Các quan chức của Morocco hy vọng có thể dời được dân cư đông đúc ra bên ngoài trung tâm, sau đó cho trùng tu lại các đền thờ, nhà cửa, chợ búa và quảng trường làm cho nó trở lại nhộn nhịp với không khí học tập và nghệ thuật thời Trung cổ.
Đô thị Fez của người Mosuman được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa thế giới năm 1981.
