800-1000:
NHỮNG QUỐC GIA MỚI
800 - 1000 - THẾ GIỚI
Sự tan vỡ của các đế quốc ở châu Phi, châu Á và châu Âu vào thế kỷ 9 báo hiệu sự thành lập những vương triều mới. Ở châu Á nhà tưởng Trung Quốc phân chia quốc gia thành những đất nước nhỏ đánh phá lẫn nhau, và ở mạn Bắc Ấn Độ những quốc gia mới cũng được thành lập do áp lực cuộc xâm lăng của những người A Rập. Ở châu Âu đế quốc thế lực của Charlemagne ở Pháp sụp đổ và người Viking cướp phá từ Scandinavia tới, sau này người Magyars gốc Hungary đe doạ phần lớn phía Tây châu Âu.
Cũ và mới. Bắc Phi vẫn nằm dưới sự kiểm soát của A Rập, nhưng một số người Hồi giáo tách khỏi ảnh hưởng của Abbasid tại Baghdad. Một triều đại Hồi giáo mới, những người Fatimid, lên nắm quyền ở Ai Cập. Ở mạn Tây châu Phi, đất nước giàu có như Ghana vẫn là một thế lực vượt trội nhưng còn có cơ hội cho các nền văn hoá nhỏ khác như Igbo - Ukwu ở Nigeria phát triển. Ở châu Mỹ nền văn minh sáng ngời của người Maya ở Mêhico tiếp tục phát triển về mạn Bắc, trong khi những người Toltec xây dựng những trung tâm mới gần Thung Lũng Mexico.
Trật tự và thống nhất. Vào khoảng 10000 nhiều vùng trên thế giới được ổn định. Triều đại Tống cai trị ở Trung Quốc, người Khmers xây dựng một vương quốc huy hoàng mới ở mạn Đông Nam châu Á, và cả hai triều đại này đều có được những thành tựu văn hoá diệu kỳ. Những thủ lãnh vững mạnh như Otto Đại đế và Vladimir ở Kiev kiểm soát các quốc gia mới bên châu Âu.
800 - 1000 - CHÂU PHI
Giai đoạn này đế quốc Abbasid ở Bắc Phi tan rã nhưng khu vực vẫn bị chế ngự bởi đạo Hồi. Một triều đại phản loạn, những người Fatimid trở nên có thế lực ở mạn Bắc và đánh chiếm Ai Cập. Ở miền Tây châu Phi, đế quốc Ghana phát triển sự giàu sang bằng việc buôn bán với Bắc Phi, và những nền văn hoá nhỏ khác bắt đầu lớn mạnh, như Igbo Ukwu.
969 - Người Fatimid chinh phục Ai Cập. Ubaydullah (Al - Mahdi), một thủ lãnh Shi'ite cho mình là hậu duệ của Fatima con gái Mohammed, thành lập triều đại Fatimid vào năm 909 ở Tunisa. Ông có chủ trương lật đổ đế quốc Abbasid và trở thành vị bá chủ của Hồi giáo. Với một đạo quân gồm những người bộ tộc miền núi ở địa phương là người Berbers, ông ta chinh phục tất cả A Rập vùng Bắc Phi trải dài từ Maroc tới cạnh Ai Cập, năm 914. Một thành phố mới Al - Qahiranh hay Cairo được thành lập và trở thành thủ đô của đế quốc Fatimid. Trong số các công trình kiến trúc có đền thờ lớn Al - Azhar. Đế quốc Fatimid dần dần xuống dốc sau 1000. Nhiều địa hạt châu Phi tuyên bố độc lập, và những tài sản ở Syria và Palestine bị mất mát. Saladin, một vị tướng người Kurdish ở Ai Cập, trở thành nhà chính trị và lật đổ triều đại Fatimid vào năm 1171.
800 - 1000 - CHÂU Á
Đế quốc hùng mạnh A Rập trải dài và rộng nhất vào những năm 750. Vào năm 900, nó bị tách thành những triều đại khác nhau như triều đại Ghanavid nắm quyền và thành lập những quốc gia độc lập. Trung Quốc cũng bị tách thành một số quốc gia và không được thống nhất cho tới khi triều đại nhà Tống nắm quyền kiểm soát năm 960. Nhật và Cambodia tách khỏi ảnh hưởng Trung Quốc và phát triển thành những quốc gia có bản sắc riêng.
802 - Vương Quốc Khmer được thành lập - Những người Khmer ở Cambodia xây dựng quốc gia đầu tiên của họ trên vùng nam sông Mêkông. Có tên là Phù Nam và chịu nhiều ảnh hưởng của Ấn Độ, bị lật đổ vào những năm 500, bởi một quốc gia Khmer khác là Chân Lạp. Vào năm 802 một vị vua trẻ Jayavarman II thành lập triều đại Angkorian. Ông và những người kế vị ông được thờ như những vị thần xây dựng những thành phố với những khu liên hiệp đền thờ đồ sộ. Trong vòng nhiều năm thủ đô Khmer đóng ở khu vực đồng bằng; cho tới khoảng 900, người cháu của Jayavarman xây dựng một thủ đô cách đó không xa và ông ta gọi là Angkor. Vị vua thần này cho xây dựng một sơ đồ thủy lợi rất tiến bộ và khai sáng ra vương quốc tồn tại mãi đến sau 1300.
866 - Thời kỳ nhiếp chính của Yoshifusa. Năm 858 một em bé, Seiwa, trở thành hoàng đế Nhật. Trước đó, một thành viên trong gia đình hoàng tộc được chỉ định làm quan nhiếp chính cho vị hoàng đế trẻ con, Yoshifusa, một thành viên của bộ tộc Fujiwara có thế lực, rất muốn quyền hành. Tuy là ông của đứa trẻ nhưng ông không phải là thành viên của gia đình hoàng tộc. Năm 866 ông loại trừ những người chống đối và tự lập mình thành quan nhiếp chính (sessho). Ông tiếp tục nắm quyền cả khi Seiwa đã đủ nổi. Mototsune, cháu của Yoshifusa kế nghiệp ông và trở thành quan nhiếp chính đầu tiên của một vị hoàng đế trưởng thành và là một kẻ độc tài dân sự (kampaku). Từ đó đất nước do những vì thủ lãnh dân sự quân sự thay phiên nhau điều hành.
Hoàng đế nhà Tống cai trị Trung Quốc. Vào thế kỷ thứ 8, ba biến cố đã làm suy yếu triều nhà Đường ở Trung Quốc. Biến cố đầu tiên là trận chiến trên sông Talas năm 751 khi lực lượng Trung Quốc bị đánh bại bởi những đạo quân của A Rập. Biến cố thứ hai là cuộc nổi dậy của tướng An Lộc Sơn. Kết quả là Hoàng đế phải thoái vị. Sự kiện thứ ba là một cuộc xâm lược đột xuất của người Tây Tạng chiếm thủ đô Trường An của nhà Đường vào năm 763. Vào đầu thế kỷ thứ 10, Trung Quốc bị chia thành nhiều quốc gia nhỏ. Năm 960 vị tướng của một trong những quốc gia ấy trở thành Hoàng đế nhà Tống đầu tiên dưới danh hiệu Thái Tổ. Ông đưa những cải tổ vào trong quân đội và chính quyền, đảm bảo việc thăng chức là tùy thuộc vào công trạng. Buôn bán gia tăng giữa các tỉnh, và những thương gia giàu có trở nên người đỡ đầu cho các nghệ nhân. Thái Tổ và những người kế nghiệp ông phục hưng Trung Quốc trở về với thời rộng lớn trước kia của nó.
997 - Mohammed cai trị đế quốc Afghan. Năm 962 Alptigin, một người lính nô lệ gốc Thổ, được các lãnh tụ Samanid Ba Tư sử dụng, nổi lên và chiếm thành Afghan ở Ghazni. Ông thành lập vương triều Hồi giáo mà ông và con rể Subaktigin của ông tiếp tục mở rộng tới khi họ cai trị được một phần rộng lớn của châu Á. Năm 997 Mohammed nối ngôi Subaktigin. Ông trải qua hầu hết thời gian cai trị bằng cách đem quân đi đánh các quốc gia lân cận. Theo truyền thuyết ông đã thực hiện 17 cuộc viễn chinh sang Inđia, nơi mà các nhà Rajas (các vua chúa, vương hầu) Ấn Độ đang chia rẽ biến nó thành một miếng mồi ngon. Mohammed có một lực lượng kỵ binh rất đáng sợ, ngoài ra ông còn có thêm lực lượng hùng hậu các thớt voi. Nhân danh đạo Hồi, ông giết hàng trăm ngàn các đối thủ và cướp phá các kho tàng và đền thờ. Trong một cuộc tấn công, 50.000 người Ấn Độ bị tàn sát và những đền đài lớn bị phá hủy. Mohammed dùng các chiến lợi phẩm để làm giàu. Ghazni với các đại học, thư viện, và một cuộc sống triều đình có văn hoá. Sau cái chết của ông năm 1030, vương quốc của ông bị quyền lực đang lớn mạnh của người Thổ Seljuk đe doạ và dần dần xuống dốc.
800 - 1000 - CHÂU ÂU
Sự thống nhất của Tây châu Âu dưới thời Charlemaghe bắt đầu tan vỡ sau cái chết của ông vào 814. Nhiều quốc gia nhỏ nổi lên, do các lãnh chúa có quân đội riêng cai trị. Chia rẽ về mặt chính trị châu Âu trở thành miếng mồi ngon cho những kẻ xâm lăng tàn bạo. Những cuộc tấn công liên tục của người Viking, đi tới mãi vùng sâu trong đất liền. Người Magyars từ Hungary và Rumania cướp phá Đức, Bắc Ý và Pháp. Một số lãnh tụ đánh đuổi kẻ xâm lăng và tạo thành những vương quyền đầy thế lực. Vào năm 955, Otto vua nước Đức, đánh tan người Magyars trong trận Lechfield gần Augsburg. Bên Anh, người Vikings bị những thủ lãnh kiên cường đánh bại để cùng cố các vương quốc Scotland, Wales và Anh.
878 Alfred đánh bại người Vikings. Vào thế kỷ 9, vương quốc thế lực nhất ở Anh là Wessex, ở mạn Tây Nam. Alfred trở thành hoàng đế của Wessex năm 871. Trong vòng vài năm sau đó ông đánh đuổi được người Vikings và cuối cùng làm tan rã đội quân chính của người Vikings ở Ethandune năm 878. Năm 886 Alfred cũng chiếm luôn Luân Đôn và lần đầu tiên được nhìn nhận như là Vua của toàn bộ nước Anh. Gutbrum thủ lãnh người Vikings được phép tạm giữ nửa mạn Bắc nước Anh gọi là Danelaw, nhưng phải nhìn nhận Alfred là thượng chúa. Là vị vua duy nhất của Anh có tước hiệu ''Đại Vương'', Alfred cải tổ luật Saxon, đẩy mạnh sự chấn chỉnh học vấn, thành lập các trường học và sử dụng các học giả. Alfred đã ra lệnh thu thập tư liệu để có bộ Ký Sự Anglo- Saxon, một cuốn lịch sử về dân tộc Anh.
Thế giới của người Vikings. Khi những người bán khai xâm chiếm châu Âu vào những năm 356 và 550 một số ở lại lập nghiệp ở vùng Scandinavia. Vào khoảng 700 con cháu của họ, những người Vikings sống thành những nhóm riêng rẽ ở Na Uy, Thụy Điển và Đan Mạch, và giàu có nhờ buôn bán và làm nông nghiệp. Họ khai triển một chính quyền hữu hiệu. Thành viên các cộng đồng địa phương bỏ phiếu trong các cuộc họp được gọi là ''các sự việc'' để quyết định luật pháp và kết án những tội phạm. Tội phạm có thể bị đưa đi làm nô lệ cho các nông trại ở Scandinivia hoặc bị bán ra ngoại quốc. Khi mà dân số gia tăng lên thì đất nông nghiệp trở nên hiếm. Vào khoảng 800 những người Vikings ham thám hiểm rời bỏ quê hương họ để đi tìm các vùng đất mới. Các chiến binh cướp phá bờ biển nước Anh, Irland và nước Pháp, làm hoảng sợ cư dân ở đó. Các thương gia đi những chuyến du hành xa, mở các đường thương mại lớn, và đến những vị trí không có tên trên bản đồ của các vùng biển.
962 Otto được tấn phong hoàng đế của đế quốc La Mã. Sau cái chết vào 81, Đế quốc của Charlemagne bị phân tán thành những quốc gia nhỏ. Mạn Trung và Tây châu Âu, luôn bị quấy rối bởi những cuộc tấn công của người Vikings và trở thành mục tiêu cho người Magyar từ Hungary và Rumania đến xâm chiếm. Dân ở đây hầu như không chống đỡ nổi. Năm 936, Otto Đại đế trở thành vua nước Đức. Năm 955 ông đuổi được những người Magyar gần sông Lịch mạn Nam nước Đức chấm dứt mối đe doạ của họ trên mạn Tây châu Âu. Thắng lợi này giúp ông có ưu thế được chọn làm hoàng đế của vương triều La Mã, vào năm 962. Không lâu sau đó ông được làm vua nước Ý, mặc dầu những vương hầu địa phương không ngừng chống đối ông.
800 - 1 000 - CHÂU MỸ
Vào thời gian này những người hiếu chiến Toltec đi vào trong đất liền, cùng với những người Mayas ở Trung Mỹ, họ nhập rất nhiều nét của văn hoá Mayas vào nền văn hoá của riêng họ. Ở mạn Bắc người Hohokam phát triển do biết khéo léo sử dụng những kỹ thuật nông nghiệp. Người Pueblo ở vùng lân cận xây dựng những ngôi nhà nhiều tầng liên kết với nhau. Ở miền Nam, nền văn minh Chimu bắt đầu phát triển trong vùng đất cổ xưa của người Moche.
