AKIROPOLIS THÀNH ATHÉNES
Skiropolis là từ người Hy Lạp Cổ dùng để gọi những thành luỹ cổ được xây dựng trên một điểm cao trong một thành phố. Những Akiropolis nổi tiếng là của Thành Athènes (Hy Lạp), Thành Agros (Ácgôsi), Thành Korinthos (Côrintơ), Thành Mukênai (Myxennơ), Thành Thèbes (Tebơ), Thành Tiruns (Tyrintơ) trong đó nổi tiếng hơn cả là Akiropolis. Thành Athènes được xây dựng trên một ngọn đồi tương đối bằng phẳng, cao hơn thành phố khoảng 165 mét. Từ thiên niên kỷ thứ II Tr. CN, đây là một thành luỹ kiên cố trong đó có lâu đài của các Vua chúa và là nơi thờ cúng. Vào Thế kỷ VI Tr.CN, Athènes được Pyxyxitilat (chúa Athènes khoảng 600 - 527 Tr. CN) dựng thêm một số công trình kiến trúc và tượng thờ Thần Athéna. Đến năm 480 Tr.CN, Athènes bị người Ba Tư phá huỷ một phần. Đến khoảng Thế kỷ V Tr.CN, Athènes không còn là một thành luỹ kiên cố nữa, chỉ còn là nơi thờ cúng các Thần linh. Chúa Pêrykilexơ (495 - 429 Tr. CN) của Thành Athènes cho xây dựng ở Athènes một số công trình cổ điển dưới sự chỉ đạo của nhà điêu khắc Phidias còn nổi tiếng đến ngày nay.
Các đền đài này đã bị hư hại nhiều trong các cuộc chiến giữa Athènes với các nước khác. Rồi sau nhiều lần bị chiếm đóng, đặc biệt là trong cuộc chiến với Vênêxia. Một phần của Điện Parthénon bị hư hại trong một vụ nổ thuốc súng khi người Thổ dùng điện này làm kho thuốc nổ (1687). Nhiều di vật cổ đã bị người Anh lấy đi, hiện trưng bày ở Viện bảo tàng Anh quốc.
Parthénon - đền thờ nữ Thần Athéna, một công trình kiến trúc tiêu biểu nhất của Akiropolis và của cả Hy Lạp Cổ đại. Để xây đựng ngôi đền này, Pêryrilexi giao cho các kiến trúc sư Ictinos (Ichtynôxi) và Caticrates (Calykratexi) thực hiện dưới sự chỉ đạo của nhà điêu khắc Phidias. Công trình này được xây dựng (từ năm 447 Tr. CN đến năm 432 Tr. CN) bằng đá cẩm thạch trên nền móng một đền thờ xây dở đã bị người Ba Tư đốt cháy năm 480 Tr. CN. Đền Parthénon là một ngôi đền điển hình của Hy Lạp với một hàng cột thẳng có kích thước (69,51 mét x 30,88 mét) rất hùng vĩ. Trang trí điêu khắc ngôi đền này là công trình của nhà điêu khắc Phidias. Hành lang phía ngoài của ngôi đền này có 46 cột thẳng được mang những đầu cột đắp kiểu Hy Lạp và nó được trang trí ở phía trước hai mặt điện. Nội thất được xây kín hai bên sườn chiều dài, hai đầu hồi mở với những cửa vòm rộng có sáu cột thẳng kiểu hình đơn. Bức hoành trang trí ngày lễ hội, nữ Thần Athéna chạy quanh cả ngôi đền dưới trần hành lang. Giữa tiền sảnh cửa ra vào ở phía Tây và tiền sảnh cửa ra vào ở phía Đông của ngôi đền chính, có một bức tường ngăn làm hai gian (một gian gọi là Hécatompédon (Hêcatômpêđong) dài 100 mét, nhắc thở lại dấu vết ngôi đền xưa. Và một gian gọi là Parthénon: phòng các nữ đồng trinh. Gian Hécatompéđon (ở phía Đông) là gian thờ có tượng nữ Thần Athéna bằng ngà và vàng, cao 12 mét. Một hàng cột kiểu hình đơn, trên đỉnh lại có một hàng cột thứ hai nhỏ hơn bao quanh ba phía của gian này.
Gian Parthénon có bốn cột kiểu đầu trụ có cánh đỡ (ordreionique), có lẽ trước kia chứa các vật thánh linh, và về sau nó được dùng tàm kho chứa châu báu của thành phố. Vào Thế kỷ VI, Đền Parthénon được chuyển thành nhà thờ Đức Mẹ Đồng Trinh. Năm 1687, trong cuộc chiến tranh Thổ - Vênêxia, đền này được người Thổ dùng làm kho chứa thuốc nổ nên khi bị một viên đạn pháo của Vênêxia bắn trúng đã gây ra vụ nổ lớn làm hư hỏng gần như toàn bộ phần trung tâm. Sau đó, đền lại được chuyển thành nhà thờ Hồi giáo vào năm 1688 - 1749 và được xây thêm một tháp xướng kinh.
Sau đấy, đền bị một người Anh bóc hầu hết các bức khắc chạm trang trí (1802) đưa về Viện bảo tàng Anh quốc. Cả Viện bảo tàng Louvre của Pháp và Viện bảo tàng Akiropolis cũng có một số mảnh của bức hoành của đền Parthénon.
Cổng Piropulala (Pirôpulala Hy Lạp): cổng vào rất đồ sộ của Thành cổ Athènes, xây dựng bằng đá cẩm thạch vào các năm từ 437 Tr.CN đến 431 Tr. CN. Cổng này gồm một cổng chính, có hai vòm mở vào đầu đường Tôn Nghiêm với hai cánh, trong đó cánh phía Bắc là một phòng trưng bày tranh. Được người Thổ chuyển thành kho thuốc và kiến trúc này cũng bị hư hại nặng trong một vụ nổ đo sét gây ra năm 1640.
Đền Erechthéion (Êrếchtêyông): đền ở Athènes dùng cho việc hành lễ cúng Athéna Polias (Atêna Pôlyaxi) và Thần Poseidon (Pôxâyđông). Cửa vào ở mặt phía Bắc được coi là điển hình của kiểu đầu trục cánh đỡ ở Athènes và cửa cột tượng Nữ nổi tiếng ở mặt phía Nam của đền. Cửa này có một tầng gác với hàng cột bao quanh là những tượng mỹ nữ rất đẹp. Nó là điển hình cho nghệ thuật tạc tượng thời Cổ đại. Đền được xây dựng vào các năm từ 421 Tr.CN đến 405 Tr. CN, sửa chữa lại sau một vụ cháy năm 395 Tr. CN.
Đền được chuyển thành nhà thờ vào Thế kỷ thứ VII, rồi trở thành nhà ở của các thị nữ của viên Tư lệnh người Thổ ở Athènes (1463). Nó bị hư hại nhiều trong cuộc tiến công của người Thổ và bị lấy đi mất một số tác phẩm nổi tiếng. Đền này đã được trùng tu vào các năm 1902 - 1909.
