TRƯƠNG LƯƠNG (?...?)
Một trong ba người (Trương Lương, Hàn Tín, Tiêu Hà) có công đầu trong việc phò tá Lưu Bang đánh Tần và tranh giành thiên hạ với Hạng Vũ sử gọi họ là ''Hán Sơ Tam Kiệt" (ba người anh kiệt đầu đời Hán). Trương Lương tự là Tử Phòng, người nước Hàn, Tổ tiên và ông cha năm đời liên tục làm tướng quốc nước Hàn, gia đình rất giàu có. Năm 230 TR.C.N Tần Thuỷ Hoàng diệt Hàn, trong nhà còn hơn 300 nô bộc. Trương Lương lúc này đang tuổi thanh niên bán hết gia sản, dùng tiền bạc kết giao với các tráng sĩ trong thiên hạ để mưu giết Tần Thuỷ Hoàng, báo thù cho nước Hàn, năm 218 Tr.C.N Trương Lương thuyết phục được một đại lực sĩ họ Lê dùng một chuỳ sắt nặng 120 cân, phục bên đường đợi khi Tần Thuỷ Hoàng đi qua để hành thích. Nhưng chuỳ không đánh trúng xe Tần Thuỷ Hoàng. Bị truy nã, Trương Lương phải thay đổi tên họ, trốn đến đất Hạ Bì (nay thuộc Bì, Tỉnh Giang Tô). Theo truyền thuyết, ở Hạ Bì, Trương Lương gặp được một dị nhân là Hoàng Thạch Công, truyền cho cuốn binh pháp mang tên: Thái công binh pháp.
Sau một số năm miệt mài đọc sách, Trương Lương lích luỹ được một khối lượng tri thức phong phú về mưu lược chính trị, quân sự. Năm 209 Tr.CN Trần Thắng, Ngô Quảng khởi nghĩa chống lại Tần Thuỷ Hoàng, Trương Lương cầm đầu hơn 100 thanh niên tìm đến gia nhập nghĩa quân. Đến đất Lưu, gặp cánh quân Lưu Bang, Trương Lương liền đi theo cánh quân này, làm mưu sĩ cho Lưu Bang. Nhờ mưu kế của Trương Lương. Lưu Bang với lực lượng ít ỏi đã nhằm đúng các nơi lực lượng quân Tần mỏng yếu, lọt qua Hàm Cốc quan vào chiếm Hàm Dương, buộc Tần Nhị Thế đầu hàng, đánh đổ nhà Tần 206 TR.C.N. Trong khi đó, Hạng Vũ với lực lượng hùng hậu nhưng mắc giao chiến với quân chủ lực Tần, đến Hàm Dương sau Lưu Bang.
Sau khi Tần đổ, hai tập đoàn Lưu Bang, Hạng Vũ lại tiến hành chiến tranh, để tranh ngôi Hoàng đế. Lúc đầu, lực lượng Hạng Vũ mạnh hơn rất nhiều. Hạng Vũ bố trí 40 vạn quân tinh nhuệ ở Hồng Môn (nay ở phía Đông Lâm Đồng Tỉnh Thiêm Tây) cho mời Lưu Bang đến dự tiệc để uy hiếp. Quân sư Phạm Tăng và tướng Hạng Trang muốn nhân dịp này giết Lưu Bang để trừ hậu hoạ. Nhờ tài giao thiệp và sự khôn khéo của Trương Lương (cho người gấp rút gọi dũng tướng Phàn Khoái tới bảo vệ) nên Lưu Bang thoát nạn. Sử gọi sự kiện này là "Hồng Môn Yến" (Yến tiệc ở Hồng Môn). Vì so sánh lực lượng còn yếu kém, Trương Lương khuyên Lưu Bang phải tạm nhún mình, nhận tước Hán Vương do Hạng Vũ phong cho (lúc đó tự xưng là Tây Sở Bá Vương) và lui về đất Phong là miền Ba Thục (tức Tứ Xuyên ngày nay). Trên đường về Ba Thục, theo kế của Trương Lương, Lưu Bang cho đốt hết đường sàn (đường ghép bằng tre, gỗ ở ven sườn núi để người ngựa đi lại) tỏ ý không có tham vọng muốn tiến sang Trung Nguyên, làm cho Hạng Vũ yên lòng, buông lỏng không đề phòng. Trong lúc đó, Trương Lương đi du thuyết các miền phía Đông, lôi kéo Anh Bố, Bành Việt liên kết với Lưu Bang, thuyết phục Hàn Tín cùng đánh Hạng Vũ. Nhờ đó, đến năm 204 Tr.CN, lực lượng của Lưu Bang đã phát triển mạnh mẽ, Hạng Vũ không thể đối phó được. Năm 203 Tr.CN, Hạng Vũ đành ký kết minh ước với Lưu Bang, lấy Hồng Cầu làm ranh giới, phía Tây thuộc Lưu Bang, phía Đông thuộc Hạng Vũ và hai bên đình chiến. Trương Lương khuyên Lưu Bang: nên nhân lúc lòng người quy phục, phía Hạng Vũ thì đang hoang mang bị chia rẽ, không nên thực hiện minh ước mà nên thừa cơ đánh tràn, không để Hạng Vũ có thời gian chấn chỉnh lại lực lượng. Lưu Bang nghe theo lời khuyên đó, dốc toàn lực lượng đánh đuổi Hạng Vũ đến Cai Hạ. Ban đêm, quân Hán bao vây Cai Hạ, quân lính theo mưu của Trương Lương đến hát vang bài dân ca nước Sở và cho thổi khúc địch (sáo) da diết nhớ quê hương, nỉ non u sầu ai oán, gợi cảnh nhớ nhà tình quê lai láng. Hạng Vũ ở trong thành nghe lời hát, kinh sợ cho rằng quân Hán đã chiếm hết Sở là quê hương của mình và bắt trai tráng nước Sở làm lính đánh lại mình, nên lòng càng tuyệt vọng, không còn ý chí chiến đấu. Hạng Vũ liền cùng hơn 800 tráng sĩ phá vây chạy. Về phía Ô Giang, quân Hán truy kích ráo riết. Chạy đến Ô Giang Hạng Vũ chỉ còn hơn hai chục kỵ binh đi theo nên tuyệt vọng tự sát (202 Tr.CN). Quân Hán toàn thắng.
Do có công lao trong chiến tranh Hán - Sở, Trương Lương được Lưu Bang (tức Hán Cao Tổ) hết sức kính trọng và đánh giá: ''Bàn định mưu lược trong màn trướng, quyết định thắng lợi ngoài ngàn dặm, ta không bằng Trương Lương. . .v.v'' và cho ông được chọn lấy một vùng có ba vạn hộ ở đất Tề để phong; nhưng Trương Lương từ tạ, chỉ xin nhận phong ở đất Lưu - một vùng nhỏ hẹp hơn nhiều là nơi mà Trương Lương gặp Lưu Bang ngày trước. Cao Tổ liền phong ông là Lưu hầu. Trương Lương là người không có tham vọng về chức tước, bổng lộc nên sau này, khi Hàn Tín bị giết, Tiêu Hà bị hạ gục vì bị triều đình nghi ngờ, Trương Lương vẫn được an toàn tu tiên học đạo.
Tài năng của Trương Lương trong việc phò tá Lưu Bang dựng nên nghiệp nhà Hán đã tỏ rõ ông có tầm nhìn chính trị xa rộng, năng lực phân tích tâm lý tinh tế, nhãn quan chiến lược sắc sảo và tài phân tích, thu phục lòng người khôn khéo. Khi triều Hán mới thành lập, Trương Lương cùng Hàn Tín chỉnh lý binh thư các đời và đề xuất nhiều kế sách nhằm ổn định tình hình mọi mặt trong triều đình và trong Hoàng tộc nhà Hán.
Những năm cuối đời, Trương Lương sống như một ẩn sĩ. Nhân cách và tài năng của ông được người đời sau ca ngợi, truyền tụng. Khi viết Sử ký, nhà sử học nổi tiếng Tư Mã Thiên đã xếp chuyện về ông vào phần Thế gia là phần dành cho những nước chư hầu, những người có địa vị lớn trong giới quý tộc, những nhãn vật nổi tiếng như Trần Thiệp (tức Trần Thắng), Khổng Tử, trong khi chỉ xếp truyện về Hàn Tín vào phần Liệt truyện.
(Hoài Âm Hầu liệt truyện) là phần dành cho các nhân vặt và sự kiện kém quan trọng hơn.
Trong dân gian Trung Quốc, khi nói đến những người có tài trí, mưu lược, thường dẫn đến ông và Khổng Minh: "Tài trí, mưu lược như Tử Phòng, Gia Cát”.
ĐẠI TÁ TRẦN NGỌC THUẬN
(Tài liệu tham khảo: Sử ký, Hán thư, Tư trị thông giám,
Trung Quốc thông sử)
