TRẦN ĐOÀN (Cuối Đường đầu Tống)
Trần Đoàn người đời Tống, ở Huyện Hào Châu (nay là Tây Nam huyện Hào, Tỉnh An Huy) Tự Đồ Nam, hiệu Hy Dy tiên sinh, còn tên hiệu là Phù Dao Tử.
Đầu đời Tống, ông ẩn cư ở Hoa Sơn, nghiên cứu tinh thông Chu Dịch, soạn các sách Chi huyền thiên, Tiên thiên đồ. Tương truyền, ông theo Tăng Văn Sam học được thuật Phong thuỷ. Sau đó, Trần Đoàn lại truyền cho Ngô Khắc Thành. Ở mãi tỉnh Tứ Xuyên ông có nhiều học trò theo học. Trong sách Phong thuỷ khu nghi của Tống Chứ Vịnh có nói: ''ở đất Thục cũng có một trường phái, gọi đó là trường phái Hy Di tiên sinh được Trần Đoàn truyền cho”. Cũng lấy Tý, Hợi là Nước; Tỵ, Ngọ là Lửa, còn lấy Nhâm là Lửa. Sách của Trần Đoàn mở rộng những tri thức về Bát quái, Tin tức, Âm nhạc, theo núi để định vị trí huyệt táng. Lấy một Quái tượng làm gốc để định luật lã, ở trên sinh ra âm thanh, ở dưới cũng phát ra âm thanh. Đại loại dùng Lâm chung cũng như Hoàng Chung. Năm, tháng, ngày, giờ nào sinh vượng khí thì dùng Quái đó. Giả dụ như quẻ Ích, quẻ Kiền chờ quẻ Đại Hữu chẳng hạn. Học thuật của Trần Đoàn lan rộng vùng Đông Xuyên, viết 10 thiên sách về sự ứng dụng của Âm luật với Quái, ''Hào có Âm, có Dương, có tiêu, có phá, có sinh, có hợp" còn phương pháp xem tướng Đất là do Trần Đoàn sáng tạo, nhờ sự vận dụng học thuyết Dịch lý. Trần Đoàn là vị tổ sư của học phái “Lý khí”.
Dịch học là nền học vấn tinh thâm, rộng lớn trong văn hóa truyền thống. Trần Đoàn là người đem lý luận Phong thuỷ và Dịch học liên kết chặt chẽ với nhau. Một mặt làm cho Dịch học thẩm thấu sang cả lĩnh vực Phong thuỷ nhuốm màu sắc huyền bí. Mặt khác, sự trao truyền từ thế hệ này qua thế hệ khác ngày càng thêm hỗn loạn, phức tạp. Quả là một điều phi thường mà sự bình sinh rối bét. Mặt khác, theo nhiều thư tịch còn nói rằng Trần Đoàn là vị tổ sư của môn Tử vi học ngày nay.
Tóm lược, Trần Đoàn là một nhà Nho tinh thông Nho, Y, Lý, Số, kiêm thuật sĩ, tu tiên, luyện phép trường sinh. Tác phẩm chính yếu của ông gồm 114 thiên về y học, dược học và phương pháp trường sinh học. Ông hay đi vào rừng hái thuốc và luyện tập, thư giãn ở những nơi thông thoáng, mát mẻ, khí trời trong lành. Và thấy chỗ nào sạch đẹp, an toàn ông thường ngủ ngay tại đó để thư giãn và dưỡng sinh. Có chỗ ngủ vài ngày, có chỗ vài tháng và có chỗ vài năm.
Chuyện kể rằng một người tiều phu vào rừng kiếm củi thấy có một xác người nằm trên có bụi và lá cây bám vào, mà người không thối nát, lấy làm lạ, bèn lại gần để xem xét kỹ, thì thấy ông bừng tỉnh dậy hỏi: "Tôi đang ngủ say, bác đến làm động không khí nên tôi tỉnh dậy, thật tiếc quá!”. Hỏi ra thì giấc ngủ này của ông đã được gần 10 năm. Vì vậy có dịp tu dưỡng và gần gũi quan sát thiên nhiên, nên ông tìm ra những quy luật của tự nhiên về sự vận hành của Vũ trụ và quan hệ tới sinh mạng của con người, nên ông lập ra những phương pháp để hỗ trợ cho nghề y như số Tử vi, số Tiền Định, số Tử Bình, v.v... Nhưng vì khiêm tốn, mặc dù nhà Tống mấy lần mời ông ra làm quan, ông đã về ở Kinh đô mấy tháng rồi lại trốn, bỏ đi tu, và để lại thư xin cho ông được tự do ngao du sơn thuỷ.
Không màng danh lợi, ông cũng không nêu tên ông trong những tác phẩm của mình, nhưng người đời sau thông hiểu y, lý và định lý thì nhận ra hình bóng của ông và ghi nhận ông là vị tổ sư của khoa số Tử vi.
Vì cách sống ngao đu sơn thuỷ của ông nên người ta không rõ được năm sinh và tuổi thọ của ông. Nhưng chắc chắc mọi người biết ông sống từ cuối triều đại nhà Đường sang đầu triều nhà Tống. Và sách truyện có chép rằng, một lần ông đi chơi xa về gọi mấy người học trò ở nhà vào bảo hãy khoét ở Núi Hoa Sơn một chỗ hình lưng ghế, rồi ông ngồi tựa lưng vào đó, tay chống lên đầu gối, đỡ lấy cằm, và nói: "Ta hoá ở đây”, và ông tắt thở. Tính lại kể cả những năm ngủ ở trong rừng là được 118 năm, nên người đương thời nói ông thọ 118 tuổi.
Kể ra tuổi thọ 118 năm đối với một thà Nho y chuyên luyện phép trường sinh kiêm Chiêm tinh lý số, thì không có gì là quá đáng, vì hiện nay trên Thế giới có người sống hơn 100 tuổi, số ấy cũng không ít.
Điều đáng ca tụng, Trần Đoàn vốn là người tính tình khiêm tốn, thanh thản, không màng lợi, không màng danh, mà học thức uyên thâm, cao quý, đáng làm gương cho hậu thế noi theo.
Sử đời Tống có ghi chép về chuyện Trần Đoàn như sau:
Trần Đoàn tự là Đồ Nam, người Châu Nguyên, Hào Châu. Lúc lên bốn, năm tuổi chơi trượt băng ở cạnh hồ nước, có một bà già mặc áo xanh cho bú, từ đó trở đi ngày một thông minh đĩnh ngộ. Lớn lên học hết các kinh sử của bách gia chư tử, thuộc làu làu không quên một chỗ nào, nổi tiếng là thuộc rất nhiều thơ phú. Về sau, nhà Đường hưng thịnh, thi Tiến sĩ không đỗ, không ham chuyện cầu lộc quan chức chỉ mải vui chơi cùng non xanh nước biếc. Tự kể rằng đã từng gặp Tôn Quân Phỏng, Bì Xử Sĩ, hai con người đó là bậc cao sỹ trên đời. Đoàn thường nói rằng: "Vũ Đường Sơn, Cửu thất nham có thể ẩn cư được”. Đoàn đã ẩn tại đấy hơn hai chục năm. Ngày ngày uống rượu. Sau rời đến ở tại Hoa Sơn Vân Đài Quan. Ngài dừng chân tại căn nhà đá Núi Thiếu Hoa. Mỗi nơi ngủ, ngài nằm hơn một trăm ngày không dậy.
Chu Thế Tông ham thích thuật hoàng bạch (thuật luyện đan dược) nghe danh tiếng Trần Đoàn hiền đức đã ba năm, liền sai Hoa Châu vời vào cửa khuyết, lưu giữ trong cấm cung hơn một tháng rồi mới thư thả hỏi về trước thuật. Đoàn trả lời: ''Bệ hạ làm chủ cả bốn cõi giang sơn, cai trị cả thần dân trăm họ, còn lưu ý đến cái chuyện thuật hoàng thạch nhảm nhí mà làm gì?''
Thế Tông đã không quở trách còn giao cho chức tước Nghị đại phu.
Đoàn hết sức chối từ không nhận. Nhà Vua biết Đoàn không có thuật gì khác nên đã thả cho về nơi ở cũ rồi triệu viên Trưởng lại châu đó đến tra vấn. Sau năm năm giao cho chức vụ, làm Thích sứ Thành Châu, Thế Tông lệnh đem 5 tấn lụa và 30 cân trà thưởng cho Đoàn.
Từ triều Thái Bình hưng quốc, Di Tông đối đãi với Đoàn rất hậu. Chín năm ở triều một lòng giữ lễ trọng của bề trên. Tể tướng Tống Quan Đẳng nói: “Tấm thân Trần Đoàn trong sạch lương thiện, làm việc không cậy thế lợi lộc, có thể gọi là bậc cao sỹ được. Đoàn sống ở Hoa Sơn hơn 40 năm. . . Kế thừa thời Ngũ Đại loạn ly, nay may được thái bình cũng là nhờ có lời Đoàn triều tấu. Lời nói của Đoàn rất dễ nghe theo. Đi theo lời di huấn của Đoàn để lại được đưa đến Trung Thư, Kỳ Đằng ung dung hỏi: ''Đạo của tiên sinh tu dưỡng đã đạt tới cõi sắc sâu huyền vi, có thể đem ra dạy cho con người được không?". Ngài trả lời. ''Đoàn chỉ là kẻ quê mùa sơn dã, vô dụng với thời thế, lại cũng chẳng biết việc thuật hoàng bạch của thần tiên, cũng không biết cái lý của sự thô nạp dưỡng sinh, chẳng có phương thuật gì khả dĩ truyền bá cho đời. Giả như lệnh, cho giữa ban ngày ban mặt mà vọt được lên trời thì phỏng có ích gì cho đời? Ngày nay, Thánh thượng long nhan thanh tú tuyệt vời vẻ ngoài có dáng dấp người trời, hiểu thông kim cổ, giỏi việc trị loạn yên dân, thật quả là bậc minh chủ cô đạo Thánh nhân. Đúng là thời Vua tôi hợp tâm đức để hưng hoá việc chính trị, siêng năng hành động tu luyện, không có gì khác với điều này được”. Kỳ Đằng khen là giỏi, đem lời Đoàn tấu lên Vua. Nhà Vua liền trọng thưởng, hạ chiếu chỉ thưởng hiệu là Hy Di tiên sinh. (Nghe mà không thấy gọi là Hy. Nhìn mà không thấy gọi là Di. Hy Di là danh hiệu của Trần Đoàn). Ngoài ra còn thưởng cho một bộ y phục màu tía, lưu giữ Đoàn ở dưới cửa khuyết. Lại lệnh cho xây dựng Vân Đài Quan, cùng lên lầu ngâm vịnh thơ phú suốt mấy tháng trời, mới thả cho Đoàn trở về núi. Một hôm, Đoàn nói với đệ tử là Cổ Đức Thăng Ửng rằng:
''Ngươi có thể đến Trương Siêu Cốc tạc đá làm nhà, ta sẽ đến ở đó”. Sau hai năm, tháng Bảy mùa Thu, nhà đá đục xong, Đoàn cầm trên tay mấy trăm cuốn sách, nói vắn tắt rằng: "Thần là Trần Đoàn, số lớn đã hết, khó bề lưu luyến với thánh triều được. Vào ngày 22 tháng này, thần sẽ hoá hình ở Núi Liên Hoa Phong trong Hang Trường Siêu Cốc". Đúng đến ngày đó thì mất, sau 7 ngày chân tay hãy còn nóng, có đám mây ngũ sắc bay đến phủ kín cả động, suốt tháng không tan.
Trần Đoàn là người ham đọc “Dịch” tay không rời sách, thường tự gọi là Phù Dao tử trước tác bộ Chi huyền thiên gồm 81 chương, dạy cách dưỡng sinh và hoàn đan.
Tể tướng Vương Bạc cũng làm ra 81 chương để chú thích. Trần Đoàn lại còn các tập: Tam phong ngụ ngôn, Cao Dương tập, Điếu đàm tập hơn 600 bài thơ. Có thể biết trước ý của người, trong phòng có vỏ quả bầu lớn treo trên tường, đạo sĩ Cổ Hưu muốn lấy, Đoàn đã biết rõ ý nói với Hưu: ''Ông tới không có hắn mà lại lấy bầu đi?"
Đoàn vừa nói vừa kêu kẻ hầu tới đem về. Hưu kinh sợ cho là thần. Có người là Quách Hàng, thuở nhỏ sống ở Hoa Âm, đêm ngủ ở Vân Đài Quan. Nửa đêm, Đoàn hô lệnh phải về, Hàng chưa quyết. Hồi lâu lại nói: ''Có thể không về à?”. Ngày mai, Hàng về nhà, quả là nửa đêm người mẹ của Hàng bị bệnh đau tim nặng sắp chết cho uống thuốc rồi mới khỏi.
Tương truyền, học vấn của Trần Đoàn là do Ma Y đạo giả thời Ngũ Đại truyền cho. Ma Y đạo giả soạn ra có: Chính Dịch Tâm pháp đầu đề là ''Hy Di tiên sinh thụ tỉnh tiêu tức” nghĩa là trao cho Trần Đoàn.
Trần Đoàn đã đem ra chú thích sách này. Sau có người học trò giỏi là Thiệu Khang Tiết đã nghiên cứu nó mà làm ra Mai Hoa dịch số.
NGUYỄN TIẾN ĐOÀN –
TRẦN THANH LOAN – HOÀNG ĐIỆP
