Bí ẩn các nét vẻ Nazca
Thời điểm: k. 100 tr. CN – 700 sau CN
Địa điểm: miền nam Peru
Vấn đề thật đơn giản: cho dù chúng là gì đi nữa, thông điệp trên pampa (cánh đồng hoang) không phải dành cho chúng ta! Hình ảnh động vật biến thái tạo cho tôi cảm giác quyết tâm tìm hiểu bí ẩn tiềm ẩn trong chúng gần gũi với câu truyện Alice lạc vào xứ thần tiên hơn là Nguồn gốc các loài của Darwin.
ANTHONY AVENI, 2000
Người Nazca ở bờ biển phía nam Peru là một liên minh gồm nhiều vương quốc nhỏ - nông dân, ngư dân và thợ dệt điêu luyện, qua các lọ, hũ, vải dệt của họ cho thấy một phức hợp nghệ thuật mô tả bằng tranh tượng. Họ sống ven vùng Pampa de Ingenio, một sa mạc có lợi thế khắc vẽ nháp tinh xảo. Ở đây họ dọn sạch lớp đất bề mặt gồm cát mịn và đá nhỏ để tạo thành một mạng nhện phức tạp gồm các đường nét và hình vẽ trên đất phù sa trắng lớn đến mức ở mặt đất họ không thể nhìn thấy hết toàn cảnh bức vẽ. Từ trên máy bay nhìn xuống sa mạc, các nét vẽ, một số lớn bằng cả một đường băng của máy bay, có thể nhìn thấy kéo dài hàng mấy kim băng qua thung lũng và đồi thấp. Các hình khác tỏa ra từ trung tâm. Một số nét vẽ kết hợp lại thành hình chim, khỉ, cá voi, nhện, thậm chí là cây cối khổng lồ, nhưng chính những người vẽ hình này cũng chưa hề nhìn thấy hết toàn cảnh. Tại sao không có máy bay nhưng người Nazca lại vẽ những đường nét, hình vẽ như thế?
Nghiên cứu nét vẽ
Nhà toán học sinh ra ở Đức Maria Reiche từ Đức bay đến năm 1939 và dạy học ở Nazca. Ít lâu sau bà bị ám ảnh phải ghi lại và bảo tồn các nét vẽ này, khảo sát trong nhiều năm bằng thước dây. Bà tin chắc các nét vẽ chỉ rõ hoạt động trên bầu trời ở chân trời xa xăm, trong khi hình thú tượng trưng cho các chòm sao trên trời. Cho đến năm 1963, hầu như Reiche chỉ nghiên cứu đơn độc. Sau đó làn sóng văn hóa lan rộng, với định kiến đi cùng với bí ẩn và hiện tượng huyền bí tràn ngập cánh đồng hoang. Nhà khảo cổ tự xưng Erich von Daniken thậm chí còn quả quyết các nét vẽ là đường băng do các phi hành gia thời cổ đại tạo ra để tàu không gian của họ đáp!
Không ảnh chụp một hình chim vẽ trên sa mạc ở Nazca. Tại sao người Nazca dọn lớp đất mặt mỏng để tạo ra những hình vẽ mà đứng trên mặt đất không thể thấy toàn cảnh?
Vào cuối thập niên 1970, giới khoa học thừa nhận các nét vẽ Nazca và các bức họa trên mặt đất, thường gọi là “nghệ thuật vẽ trên đất”, tìm thấy nằm dọc theo vùng bờ biển Peru. Anthony Aveni và Gary Urton đã vẽ sơ đồ hơn 62 trung tâm tỏa tia và đo hướng của 762 nét vẽ thẳng gần Nazca, dài đến 13 km (8 dặm). Aveni vẽ đồ thị các hướng trên máy vi tính và nhận thấy phần lớn các nét vẽ này nằm ngay hàng với điểm nằm trên đường chân trời nơi mặt trời hiện ra trong những ngày tới hạn vào đầu tháng 11, khi ấy dòng chảy của nước mưa hàng năm trên dãy Andes bắt đầu chảy vào các sông ven biển.
Nhà khảo cổ Persis Clarkson khảo sát hơn 1600 km (1000 dặm) các nét vẽ chứng tích văn hóa. Bà phát hiện hàng ngàn các mảnh gốm Nazca, dấu vết các nơi ẩn trú thô sơ và một hệ thống ụ đá hình tháp, có thể dùng để đánh dấu giúp cư dân đi theo các nét vẽ. Aveni cùng đồng nghiệp cho rằng các nét vẽ ở Nazca là đường đi, được duy trì, quét dọn và được các nhóm bà con địa phương lau dọn theo nghi thức như một bộ phận quan trọng trong nghi thức tế lễ hàng năm xoay quanh việc nước dâng ở cánh đồng hoang. Trung tâm tỏa tia được tập trung gần những nơi nước sẽ chảy vào thung lũng sông kế cận cánh đồng hoang, nét vẽ hình thang nằm ở những khe nứt nơi đất bị đội lên giữa các lòng suối thời xa xưa. Có vẽ chúng chỉ hướng dòng chảy.
Bản đồ Nam Mỹ với vì trí Nazca (vùng in đậm là đế quốc Inca sau này).
Hình vẽ bên phải Sơ đồ của thuật vẽ tranh trên đất thể hiện trên bề mặt sa mạc Pampa de Ingenio
Ý nghĩa các nét vẽ
Mọi người đồng ý rằng các nét vẽ đóng một vai trò biểu tượng quan trọng trong đời sống của người Nazca cổ đại, nhưng ý nghĩa chính xác của nét vẽ trên đất hình động, thực vật vẫn khó hiểu đối với chúng ta bởi lẽ chúng ta không hiểu biết gì về niềm tin tôn giáo Nazca. Trong suốt dãy Andes, người ta cho rằng thần núi bảo vệ con người và kiểm soát thời tiết. Thần núi kết hợp với ao hồ, sông ngòi và biển cả - nguồn sau cùng của sự màu mỡ và nước. Núi ở địa phương luôn được tạo dáng nổi bật trong nghi thức cầu mưa ở Nazca, vì núi là nguồn cung cấp nước cho các kênh tưới tiêu. Nhà khảo cổ học Johan Reinhard ghi chép một số nhà thờ nông thôn và thánh giá trong nước Bolivia ngày nay thường đặt ở cuối nét vẽ dài trên mặt đất. Chẳng hạn, một nét vẽ thần thánh dẫn từ ngôi làng Sabya, Bolivian, nơi đây người tộc trưởng thường dâng lễ vật cầu mưa vào mỗi tháng Giêng.
Nhà khảo cổ học khác, Helaine Silverman, khai quật một trung tâm hành lễ khác tên Cahuachi, một khu phức hợp gồm nhiều gò đất, nghĩa trang và đền miếu hướng mặt ra ngoài, hướng về cánh đồng hoang có các nét vẽ trên đất. Con sông gần đi chỉ hầu như không bao giờ cạn nước, một nơi thiêng liêng nơi nước nổi bong bóng lên mặt quanh năm. Nghệ thuật Nazca ở Cahuachi và các địa phương khác nhấn mạnh kỳ công ngụy trang của giới thầy tế và sinh vật thần bí.
Có lẽ các nét vẽ là hiện tượng chính trị, xã hội và tôn giáo bám chặt vào cư dân địa phương. Những ai vượt qua các nét vẽ sẽ được biến hình thành các sinh vật trong nghi thức tế lễ như thể họ đi đến một nơi thiêng liêng, một sự biến hình được thực hiện bằng vũ điệu, trang phục và mặt nạ chuẩn bị công phu và trạng thái xuất thần của pháp sư.
Nét vẽ Nazca bí ẩn luôn tạo ra tranh luận, nhưng nghiên cứu gần đây nhất chỉ rõ có sự kết hợp mật thiết giữa các nét vẽ trên sa mạc với nguồn nước tạo sự sống nuôi dưỡng mùa màng và cư dân sống dọc Thái Bình Dương.
Vật hình thuyền nhiều màu của người Nazca. Ấm Nazca mô tả chủ đề thần thoại, cũng như hình thú, cây và người thường vẽ tương phản trên nền màu đỏ hay trắng. Nghệ thuật mô tả bằng tranh tượng phong phú tiềm ẩn trong đồ gốm trang trí vẫn còn khó hiểu đối với chúng ta
Kinh thành Nazca ở Cahuachi là một trung tâm hành lễ có nhiều gò đất, quảng trường và dải đất tạo bậc thềm. Ngôi đền lớn của Cahuachi là dải đất tạo bậc trên đỉnh một đồi tư nhân Phòng, sân và quảng trường nằm ở chân đền.
