KHOẢNG 997 – 1499:
Năm 997 - 1038:
Triều đại Stephen (Stêphen II), người sáng lập vương quốc Hongaria.
Khoảng năm 1000:
Ericsson (Erichxơn) tìm ra bờ biển Bắc Mỹ và đặt tên là Vinland (Vinlanđơ).
Khoảng năm 1000 - 1010:
Tập anh hùng ca nổi tiếng của văn học kỵ sĩ ở Tây Âu là Chanson de Roland (Bài ca Rô lăng) được sáng tác, kể về cuộc chiến tranh giữa quân đội của Charlemagne (Sáclơmarthơ) với người Ả Rập vào năm 778.
Năm 1044 - 1288:
Vương quốc Pagan hình thành và phát triển trên lãnh thổ Myanmar ngày nay. Kinh đô Pagan được gọi là Thành phố của một ngàn ngôi chùa.
Năm 1054:
Giáo hoàng La Mã là Leo IX (Lêô IX) và Tổng giám mục Constantinople là Michel Keroularios (Misen Kê rulariốt) đã tuyên bố lệnh rút phép thông công lẫn nhau, đánh dấu sự phân biệt Giáo hội Cơ Đốc thành hai Giáo hội: ở phương Tây gọi là Giáo hội La Mã hoặc Giáo hội Thiên chúa do Giáo hoàng đứng đầu, ở phương Đông gọi là Giáo hội chính thống hay Giáo hội Hy Lạp. Các lệnh trên được hủy bỏ vào năm 1965.
Năm 1069:
Nhà Tống (Trung Quốc) thực hiện cuộc cải cách do Tể tướng Vương An Thạch đề ra, lịch sử gọi là cải cách Vương An Thạch. Nội dung cải cách tương đối toàn diện và mạnh dạn, mà chủ yếu là: Nhà nước cho dân vay nợ, thu mua nông sản, điều hòa giá cả thị trưởng, giảm nhẹ sự đóng góp của nhân dân, khuyến khích khẩn hoang, phát triển thủy lợi, dùng chế độ dân binh thay chế độ lính mộ để giảm bớt gánh nặng nuôi quân đội cho Nhà nước. Mục đích cải cách của Vương An Thạch là làm cho nước giàu dân mạnh, nhưng một số chủ trương không thực tế nên hiệu quả chẳng được bao nhiêu. Năm 1085 cải cách bị bãi bỏ.
Khoảng năm 1088:
Trường đại học Bologna (Bôlônha) được thành lập ở Italia, dạy luật pháp Justinianus (Giútstinia) bộ luật thời Cổ đại La Mã. Trường được các Hoàng đế đặc biệt bảo hộ.
Năm 1096:
Cuộc thập tự chinh sang phương Đông lần thứ nhất bắt đầu chiếm Antioch (ăngtiốt), Jerusalem (Giêruzalem), tàn sát những người Hồi giáo và thành lập vương quốc Latinh (1099 - 1291) của Jerusalem.
Năm 1144:
Được sự đồng ý của Giáo hoàng, Bồ Đào Nha trở thành vương quốc độc lập.
Năm 1147:
Cuộc thập tự chinh sang phương Đông lần thứ hai được phát động sau khi người Thổ chiếm được Edessa (Êđécsa). Tham gia cuộc viễn chinh này có quân đội của Hoàng đế Pháp Louis (Lui VII) và quân đội của Hoàng đế Đức Canrad (Cônrát III), nhưng kết quả bị người Thổ đánh bại nên phải rút về nước.
Năm 1150:
Trường đại học Paris (Pari) được thành lập có bốn khoa là: Nghệ thuật, Y học, Luật học, và Thần học, trong đó Thần học được đề cao nhất.
Năm 1163 - 1235:
Nhà thờ Đức Bà (Notre Dame) được xây dựng ở Paris.
Năm 1182:
Người Do Thái bị trục xuất khỏi Pháp, nhưng đến năm 1189 họ trở lại.
Năm 1189 - 1192:
Cuộc Thập tự chinh sang phương Đông lần thứ ba, có sự tham gia của Hoàng đế Đức Fredrick I Barbarossa (Phriđrích I Râu hung), quốc vương Pháp Philippe Auguste (Philíp - Ôgútxtơ) và Vua Anh Richard I the lion heart (Ri sớt I Tim sư tử). Quân viễn chinh chiếm được Acra (Acơra) nhưng Jerusalem lại rơi vào tay người Hồi giáo. Do vậy lãnh thổ của quân Thập tự chinh chiếm được bị thu hẹp.
Khoảng năm 1190:
Temujin (Têmudin) củng cố bộ lạc Mông Cổ. Năm 1206, ông xưng hiệu là Jenghiz Khan (Zenghit Khan), lãnh đạo quân Mông Cổ chinh phục phía Đông Châu Âu và phía Tây Châu Á.
Năm 1192 - 1333:
Thời kỳ Mạc phủ Kamakura (Camacưra) ở Nhật Bản thiết lập sự thống trị của tầng lớp lãnh chúa quân phiệt.
Năm 1202 - 1204:
Cuộc Thập tự chinh sang phương Đông lần thứ tư có sự tham gia của lãnh chúa phong kiến các nước Pháp, Đức, Italia. Quân viễn chinh chiếm Constantinople (Côngxtantinôv) và thành lập một đế quốc Latinh.
Năm 1206 - 1526:
Thời kỳ thống trị của vương triều Hồi giáo đầu tiên ở Ấn Độ. Trong thời kỳ này Ấn Độ chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của văn hóa Hồi giáo, nhất là trong lĩnh vực nghệ thuật và kiến trúc.
Năm 1215:
Vua John (Giôn) của nước Anh ký bản Đại hiến chương tự do (Magna Carta) trở thành nền tảng của hiến pháp nước Anh với nguyên tắc Vua cũng phải tuân theo luật pháp.
Năm 1217 - 1221:
Cuộc Thập tự chinh sang phương Đông lần thứ năm có sự tham gia của Vua Hongaria và lãnh chúa phong kiến các nước Đức áo, Netherland (Nêđéclan). Quân viễn chinh tấn công người Hồi giáo ở Ai Cập nhưng thất bại.
Năm 1218 - 1224:
Người Mông Cổ từ Trung Á tới chinh phục Afghanistan (Ápganixtan) và Ba Tư.
Năm 1226 - 1270:
Triều đại Saínt Louis (Lui IX), thời kỳ hoàng kim của nước Pháp thời Trung cổ.
Năm 1227:
Nhà thờ Teledo (Tôlêđô) ở Tây Ban Nha được khởi công xây dựng theo kiểu Gothique (Gôtích).
Năm 1228 - 1229:
Cuộc Thập tự chinh sang phương Đông lần thứ sáu do Hoàng đế Đức Fredrick (Phrêđrích II) chỉ huy, Ai Cập phải ký Hiệp ước trả Jerusalem, Nazareth (Nagiarét) và Bethlehem (Bétlêm) cho người Thiên chúa giáo.
Khoảng năm 1231:
Trường đại học Cambridge (Cambrít) ở Anh được thành lập:
Năm 1237 - 1242:
Quân Mông Cổ dưới sự lãnh đạo của Batu Khan chiếm Moskva và gần hết nước Nga, Hongaria, Ba Lan và xâm lược nước Đức.
Năm 1238 - 1406:
Thời kỳ của vương tiều Sukhothai ở Thái Lan. Trong thời kỳ này, người Thải tiếp thu văn hóa Ấn Độ, sáng tạo văn tự (dựa trên văn tự của người Khơ me) du nhập và phổ biến Đạo Phật Luật Manu, bộ luật cổ của Ấn Độ được dùng làm khuôn mẫu để tổ chức Nhà nước. Trên cơ sở đó, người ta soạn ra các đạo luật của Vương quốc Sukhothai và thiết lập đẳng cấp trong nước.
Năm 1245 - 1253:
Người Mông Cổ tàn phá Mesopotamie (Lưỡng Hà) và Armenia (Ácmêni).
Năm 1248 - 1254:
Cuộc Thập tự chinh sang phương Đông lần thứ bảy do vua Louis IX (Lui IX) của nước Pháp cầm đầu, tấn công Ai Cập nhưng thất bại. Vua Louis bị bắt.
Năm 1260 - 1368:
Nhà Nguyên, triều đại Mông Cổ ở Trung Quốc được thiết lập. Nhà Nguyên nhiều lần chinh phục Nhật Bản, Việt Nam, Indonesia. . . nhưng đều thất bại. Dưới triều Nguyên, Trung Quốc đã xây dựng được một hệ thống bưu chính tân tiến và một mạng lưới đường xá, kênh lạch : Thuốc súng và nghề in được truyền từ Trung Quốc sang Châu Âu. Triều đại này chấm dút vào năm 1368.
Năm 1270:
Cuộc Thập tự chinh sang phương Đông lần thứ tám. Quân viễn chinh đánh Tunis (Tuynít) nhưng bị đẩy lùi.
Năm 1271 - 1292:
Thời kỳ nhà Nguyên (Trung Quốc) tiến hành nhiều cuộc chiến tranh xâm lược ra bên ngoài: hai lần tấn công Nhật Bản vào năm 1274 và 1281 nhưng không thành; ba lần tấn công Miến Điện vào các năm 1277, 1283 và 1287, bắt Miến Điện phải thần phục và cống nạp nhà Nguyên; ba lần xâm lược Đại Việt vào những năm 1258, 1285 và 1288 nhưng thất bại thảm hại. Năm 1293 nhà Nguyên xâm lược Giava (Indonesia) nhưng cũng bị thất bại.
Năm 1271:
Marco Polo (Máccô Pôlô) rời Venise (Vơnidơ) đi Trung Quốc và nhiều nơi ở phương Đông. Ông trở về Châu Âu năm 1292.
Năm 1275 - 1348:
Vua Ram Khamheng trị vì vương triều Sukhothai (thuộc Thái Lan ngày nay) đạt đến mức cực thịnh hoàn thảnh hệ thống chữ Thái và phát triển văn học nghệ thuật của người Thái.
Năm 1290:
Người Do Thái bị trục xuất khỏi nước Anh, nhưng đến năm 1650 họ trở lại.
Năm 1300: Người Incas (Inca) xây dựng nền văn minh ở Cuzco (Cuxcô) và xác lập quyền kiểm soát trên một lãnh thổ rộng lớn, số dân khoảng 7 triệu người.
Khoảng năm 1300:
Người Aztecs (Adơtéc) ở Bắc Mỹ định cự ở Mêhicô, xây dựng Quốc gia đặt Thủ đô ở Tenochtilan (Tênôctitlan) vào khoảng năm 1325 (bây giờ là Thành phố Mêhicô). Quốc gia của người Aztecs nổi tiếng về tổ chức xã hội và tôn giáo phát triển. Người Tây Ban Nha tiêu diệt Quốc gia này năm 1521.
Năm 1326:
Đế quốc Ottoman (ốttôman) của người Thổ Nhĩ Kỳ bắt đầu xâm lược Đông Âu và xây dựng Thủ đô tại Adrianople (Ađrianốv). Cuối Thế kỷ XIV, Ottoman kiểm soát phần lớn vùng Balkans (Ban căng) và các đất đai của Byzantine (Bidăngtin) ở Tiểu Á.
Năm 1334:
Nạn dịch hạch (Black Death) bắt đầu ở Constantinople. Từ năm 1337 đến 1352 lan rộng khắp Châu Âu và Châu Á, làm rất nhiều người chết.
Năm 1336 - 1558:
Thời kỳ Mạc phủ Ashikaga (Asicaga), còn gọi là Mạc phủ Muromachi (Murômachi) ở Nhật Bản. Trong thời kỳ này diễn ra chiến tranh liên miên giữa các lãnh chúa phong kiến kinh tế và thương mại phát triển.
Năm 1337 - 1453:
Cuộc chiến tranh Một trăm năm giữa Anh và Pháp sau khi Edward (ETuốt III) giành ngôi Hoàng đế của Pháp, Anh bị thất bại, Pháp kiệt quệ.
Năm 1351:
Bắt đầu nổ ra phong trào khởi nghĩa nhân dân chống nhà Nguyên. Một trong những người lãnh đạo tiêu biểu của cuộc khôi nghĩa là Chu Nguyên Chương đã thành lập chính quyền ở Kim Lăng (Nam Kinh), tự xưng là Ngô Quốc Công, rồi đến năm 1364 thì xưng là Ngô Vương. Đến năm 1367, cuộc khởi nghĩa của Chu Nguyên Chương đã thắng lợi ở hầu hết miền Hoa Nam rộng lớn. Năm 1387 Chu Nguyên Chương tiêu diệt hết các thế lực cát cứ và hoàn toàn thống nhất Trung Quốc, lập ra một vương triều mới là nhà Minh.
Năm 1353:
Vương quốc Lanxang (đất nước Triệu Voi) được thành lập trên lãnh thổ Lào ngày nay.
Năm 1368 - 1644:
Triều đại nhà Minh bắt đầu cai trị Trung Quốc sau khi đánh đuổi người Mông Cổ, lãnh thổ Trung Quốc được mở rộng, bao gồm đất đai từ Mianmar đến Triều Tiên. Người Châu Âu đến cư trú ở Ma Cao và Quảng Châu.
Năm 1368 - 1426:
Trung Quốc trong thời kỳ cường thịnh của triều Minh. Trong thời kỳ này, Minh Thái Tổ và sau đó là Minh Thành Tổ đã thi hành nhiều chính sách để phát triển đất nước như: khôi phục và phát triển sản xuất, khuyến khích khẩn hoang, cấp ruộng đất cho dân lưu tán, giảm nhẹ thuế khóa, cứu tế khi mất mùa, trả lại tự đo cho nô tỳ, bỏ hình phạt tàn khốc, nghiêm trị bọn quan lại tham ô, xây dựng chế độ quân chủ chuyên chế tập quyền…
Năm 1370:
Liên đoàn Hanse (Hanxơ) hội thương mại của các Thành phố Đức, ký một Hiệp ước với Đan Mạch cho phép Liên đoàn hầu như nắm độc quyền buôn bản ở Bắc Âu.
Năm 1392:
Vương triều Lý (Yi) bắt đầu cai trị ở Triều Tiên xây dựng Thủ đô ở Seoul (Xêun).
Năm 1350 - 1767:
Thời kỳ của vương triều Ayuthia (Ayutia) ở Thái Lan. Đây là thời kỳ văn hóa Phật giáo rất xán lạn. Vị vua đầu tiên là Ramadipati trị vì 1350 - 1369. Vương triều Ayuthia đạt được sự hưng thịnh dưới triều vua Trailok (1448 - 1488), với những cải cách về chế độ sở hữu ruộng đất và luật pháp. Dưới thời Vua Siri Suriyavamsa Rama. (Xiri Xurycavamsa Rama). Phật giáo được tôn làm quốc giáo.
Năm 1406:
Cố Cung ở Bắc Kinh (Trung Quốc), xưa gọi là Tử Cấm Thành, được xây dựng và là hoàng cung của 24 Hoàng đế triều Minh và Thanh. Cố Cung là một trong những công trình kiến trúc lớn, có giá trị vĩ đại về nghệ thuật, là công trình kiến trúc hoàn chỉnh nhất của nước Trung Hoa Cổ.
Năm 1430:
Triều Minh bắt đầu suy yếu. Lúc bấy giờ các Vua lên ngôi thường ít tuổi nên mọi quyền hành bị các quan hoạn lũng đoạn. Quan lại thì chỉ lo vơ vét của cải, địa chủ thì tìm cách chiếm đoạt ruộng đất của nông dân, thêm vào đó, Trung Quốc nhiều lần bị người Mông Cổ xâm nhập. Do vậy, nhân dân hết sức đói khổ.
Năm 1440:
J. G: Gutenberg (Guytenbéc) (1399 - 1468), người Đức, phát minh ra nghề in chữ rời ở Châu Âu kim loại có khắc một chữ cái. Những mảnh nhỏ này ghép lại thành từng chữ, từng dòng và cả một trang sách có thể dùng nhiều lần: Gọi là phương pháp in chữ rời (chữ đúc từ chì).
Năm 1453:
Constantinople bị mất về tay người Thổ Nhĩ Kỳ, kết thúc 1000 năm tồn tại của đế quốc Byzantine (Bidăngtin).
Năm 1462 - 1505:
Triều đại của Ivan III (Đại đế) ở Nga, thống nhất hầu hết nước Nga, đặt kinh đô ở Moskva. Điện Kremli và nhiều nhà thờ ở Moskva được xây dựng.
Năm 1479:
Bồ Đào Nha trục xuất người Do Thái vì người Do Thái không chịu theo Đạo Thiên chúa.
Năm 1488:
Barthelemy Diaz (Báđơlơmi ĐIADƠ), người Châu Âu đầu tiên đi đến mũi Hảo Vọng của Châu Phi, chuẩn bị điều kiện dẫn tới sự thành công trong việc tìm đường biển sang Ấn Độ.
Năm 1492 - 1504:
Christophe Colombo (Critxtốp Côlômbô) tiến hành bốn cuộc thám hiểm sang Châu Mỹ, đặt chân lên các đảo: Canary (Canari), Bahamas (Bahama), Cuba, Jamaica (Jamaica), Trinidad (Trinidat) và Honduras (Hônđurát).
Năm 1497 - 1499:
Vasco de Gama (Vaxcô đờ Gama), người Bồ Đào Nha, thực hiện chuyến thám hiểm vòng Châu Phi, vượt qua Ấn Độ Dương đến Ấn Độ.
