MỘT QUẦN THỂ DI SẢN VĂN HÓA PHÁP
Giáo phái Cathare xuất hiện ở Limousin từ cuối Thế kỷ XI và phát triển thịnh vượng vào Thế kỷ XII và đầu Thế kỷ XIII ở miền Nam nước Pháp (Toulouse, Carcassonne, Foix, Béjiers. . .). Học thuyết này đối lập với cái Tốt và cái Xấu, cái cốt lõi cuối cùng là Vật chất, và con người phải tự phân hóa để hòa nhập với Chúa trời. Nó chống lại Thiên chúa giáo. Từ năm 1208 đến 1244, đạo quân Thập tự chinh Albigeoise liên tục tổ chức những cuộc tấn công tàn phá, làm cho giáo phái Cathare tan rã dần.
So với lịch sử, Cathare tồn tại trong một thời gian không dài lắm. Nhưng nó để lại ấn tượng khá sâu trong dân chúng Pháp, nhất là ở vùng phía Nam. Hơn bảy Thế kỷ trôi qua, Cathare còn để lại dấu vết của mình với những công trình xây dựng cổ kính: lâu đài, thành lũy, thị trấn, thành phố, làng mạc... Đó là những công trình văn hóa nằm trong kho tàng văn hóa Pháp. Hiện nay, người Pháp trân trọng bảo vệ các di tích ấy và biến chúng thành những bảo tàng, những điểm du lịch nổi tiếng: Foix, Narboune, Bejiers, Roquefixade, Mirepoix, Montségur, Puiver, Montaillou, Usson, Puilaurens, Peyrepertuse, Quéribus, Aguilar, Paden, Durban, Auriac, Arques, Coustaussa, Fanjeaux, Castelnaudary, Suissac, Lastours, Carcassonne, Minerve. 24 di tích ấy trở thành di sản quý báu của truyền thống văn hóa Pháp. Dưới đây là 6 trong số 24 đi tích Cathare.
Toà Lâu đài Foix
Toà Lâu đài Foix đứng ngạo nghễ trên đỉnh núi như một vật trang sức giữa màu xanh bát ngát của cây và đá. Ba ngọn tháp nhô cao được viền bằng những đường diềm, những lỗ thủng như lỗ châu mai.
Lâu đài xuất hiện đầu Thế kỷ XIII như một dấu ấn của Bá tước Roger Bernard, trong đó có hai tháp vuông và thành luỹ bao bọc. Đến Thế kỷ XV, người ta xây thêm một cái tháp tròn với những công sự bảo vệ lâu đài. Tháp ở giữa có ba gian phòng tráng lệ, kiến trúc trần vòm với những đường gân cung, được bảo vệ nguyên vẹn.
Trong một thời gian dài, lâu đài dùng làm kho lưu trữ và nhà tù. Từ khi trở thành bảo tàng Lâu đài Foix gồm hai bộ phận. Bộ phận ''Cổ sinh vật học - tiền sử - lịich sử nói chung'' trong đó có bộ xương mamut rất lớn phát hiện từ năm 1901 ở Baulou. Bộ phận "Nghệ thuật truyền thống dân gian'' trong đó trưng bày một cái ostal, tức kiểu nhà của cư dân xa xưa trong Thung lũng Vicdessos.
Thành phố cổ Mirepoix
Thành phố nhỏ này ẩn mình dưới chân dãy Núi Pyrénées, vẫn còn tồn tại nguyên vẹn dáng kiến trúc thời kỳ Trung đại.
Bối cảnh chung ở đây như một vùng nông thôn. Trung tâm của nó là vòm gỗ cuốn dựng trên ngôi nhà tráng lệ kiểu Colombages (nhà gỗ trét). Tòa nhà của các quan tổng đài còn được bảo vệ nguyên vẹn một pho tượng làm ta kinh ngạc: tượng có cái đầu vừa giống như đầu người, vừa giống như đầu quỷ.
Thánh đường Saint-marice xây dựng từ năm 1298 và trùng tu vào Thế kỷ XIV- XV. Tòa thánh kiểu kiến trúc Gothique này là một tòa thánh rộng nhất châu Âu.
Thế kỷ XIII, người ta sáng tạo ở đây nhiều ngôi nhà đẹp. Lãnh chúa của thành phố là Pierre Roger de Mirepoix, người theo giáo phái Cathare, bị thất trận trong cuộc chinh chiến. Giặc vây hãm thành phố, Mirepoix bỏ chạy. Năm 1289, thành phố bị phá hủy một cách thảm hại.
Toà Lâu đài Montségur
Trên độ cao 1207 mét của khối núi đá khổng lồ; tòa lâu đài Montséger hiện ra sừng sững mang đầy vẻ bí ẩn của huyền thoại. Lâu đài ngự ở núi và trời, vững chãi tưởng như không một sức mạnh nào lay chuyển nổi, tạo thêm vẻ hùng vĩ của thiên nhiên. Vốn lúc đầu, lâu đài này do những người theo giáo phái Cathare dựng lên. Năm 1232, lãnh chúa Raymond de Péretlle chiếm lĩnh, có hơn 500 người bảo vệ. Hiện nay còn có nhiều dấu vết cổ sinh vật học bao phủ núi non và thành lũy.
Thời gian và giặc giã đã tàn phá khá nhiều. Nhưng toà lâu đài vẫn đầy vẻ hấp dẫn hoang sơ và cổ kính của nó. Du khách bước vào, giữa bao la núi và trời cảm thấy mình như được che chở bởi những bức thành cao. Từ năm 1958, người ta lập lên tại đây một Bảo tàng cổ sinh vật học. Hai bộ xương cổ trưng bày trong đó gợi lên cho chúng ta nỗi nhức buốt về những bi kịch của Montséger…
Toà Lâu đài Puilaurens
Trên chóp thành lũy lỗ chỗ những lỗ châu mai tạo thành đường viền hình họa in trên nền xanh lộng lẫy của vòm trời. Vào những ngày nắng đẹp, ta thấy rất rõ pháo đài được nâng lên trên nền biếc của thảm thực vật hắt sáng rực.
Puilaurens là một căn cứ quân sự. Tất cả các vách đá đồ sộ dựng hai bên đường dẫn đến cổng vào trại lính. Nếu kẻ thù dám bén mảng đến, chúng sẽ bị quỵ ngã trong trận đồ bát quái của những trận mưa mũi tên sắc nhọn.
Vòng ngoài cùng là một bức thành lớn và một con đường tròn bao bọc. Vòng thứ hai là những chiếc công sự khổng lồ. Cổng vào được kiến trúc đặc biệt: có đường luồn phía dưới, phía trên cổng có kho chứa đá và nước sôi để sẵn sàng dội lên đầu chúng nếu chúng dám liều mạng xông vào. Những bức tường phía Bắc cao hơn, có lan can xây những lỗ tròn để quân cảnh vệ chĩa vũ khí xuống.
Tháp phòng ngự hình vuông trên thung lũng Fenouillèdes tạo ra một cảnh sắc đặc biệt làm ta ngạc nhiên. Phía Tây Nam, tháp Người Đàn Bà Trắng dùng để cảnh giới con đường ngoằn nghèo chạy quanh doanh trại.
Năm 1243, sau cái chết của lãnh chúa Pierre de Fenouillet, người thay thế cai quản lâu đài là Chabert de Barbauira. Ông đã tố chức một cuộc nổi dậy kịch liệt chống lại sự tấn công của quân đội Thập tự chinh Albigeoise. Sau đó, vào giữa Thế kỷ XVII lâu đài trở thành vị trí quan trọng chống chọi với đội quân Tây Ban Nha.
Tiếp tục những năm tháng kế tiếp, lâu đài biến thành nhà tù. Dần dần nó bị quên lãng trước sức mạnh của gió và sự bào mòn của thời gian.
Làng và Lâu đài Villerouge - Termenès
Lâu đài hình vuông vững chắc này được sự bảo vệ của những tháp tròn. Làng Villerouge - Termenès còn giữ được nguyên vẹn tâm hồn giáo thuyết của thời Trung đại.
Vào nửa sau Thế kỷ XVIII, Tổng giám mục Narboune tiến hành sửa chữa và đổi mới một phần kiến trúc. Đầu thế kỷ XIV, tôn giáo Cathare tàn lụi, một số người luyến tiếc cố làm sống lại những kỷ niệm phồn thịnh của Thế kỷ trước. Đến năm 1321, tòa lâu đài này bị cháy. Đó là lần phán xử cuối cùng của tòa án dị giáo đối với Cathare.
Khu phố nhỏ Castelnaudary
Phố nhỏ này đã từng chịu biết bao trận đòn roi dữ dội của đội quân Thập tự chinh Albigeoise. Trận đánh tiêu biểu nhất là trận Castelnaudary xảy ra năm 1211 mà dư âm của nó còn vang mãi trong cuốn sử thi khổng lồ dài gần 300 câu của Guillaume de Tulède: Khúc ca của đội quân Thập tự chinh Albigeoise. Castelnaudary đã từng là một thành phố nhỏ xây dựng trên nền khu đất cao chế ngự thung lũng Fresquel. Lâu đài được dựng trên quả đồi cao nhất và được bao bọc bởi những ngôi nhà nhỏ và những con đường hẹp. Thành phố phát triển nhanh chóng nhờ hoạt động thương mại.
Thế kỷ XVI, Castelnaudary trở thành trụ sở tòa án vừa là dân sự vừa là quân sự. Một phần của tòa nhà dùng làm nhà tù.
Thế kỷ XVII, người ta xây dựng một kênh đào lớn, Castelnaudary trở thành một cảng phồn vinh, tấp nập tàu buôn ra vào.
(Trích trong Lepays Cathre, 1992.V.V.T dịch)
