Truyện Và Kí Chương 20
KINH NGHIỆM DU KÍCH PHÁP(*)
Phỏp gian cũng như Việt gian,
Cũng đồ bỏn nước cũng quõn hại nũi.
Năm 1940, Phỏp bị Đức đỏnh quỵ, phải đầu hàng. Gần 2 triệu lớnh và 150 tướng Phỏp bị Đức bắt làm tự binh. Cả nước Phỏp bị quõn Đức chiếm. Bọn Phỏp gian, do thống chế Pờtanh và thủ tướng Lavan đứng đầu, ra tổ chức chớnh phủ bự nhỡn. Một mặt, chỳng cựng phỏt xớt Đức khủng bố những người Phỏp ỏi quốc. Một mặt, chỳng bắt hàng triệu người Phỏp bỏ nhà cửa, làng nước, qua Đức làm nụ lệ.
Cũng trong lỳc đú, bọn thực dõn Phỏp ở đõy đầu hàng Nhật và ra tay khủng bố cỏch mạng Việt Nam.
Nhõn dõn Phỏp bắt đầu nổi dậy. Đầu thỡ họ bớ mật tổ chức những tiểu tổ trừ gian giết địch. Dần dần tổ chức những đội du kớch to lớn.
Quõn đội Đức trả lời bằng cỏch đại khủng bố. Dõn Phỏp giết một người Đức, thỡ quõn Đức giết hàng chục người Phỏp đang bị giam ở nhà pha.
Song, những người bị giam nhắn bảo những người ở ngoài rằng: "Anh chị em cứ ra sức giết địch. Chỳng tụi chết, nhưng Tổ quốc ta sẽ sống".
Cỏc tiểu tổ du kớch cú khẩu hiệu: "Địch đỏnh ta một vố, ta phải đỏnh lại 10 vố, để trả thự cho những đồng bào bị giết".
Cũn bọn bự nhỡn thỡ giỳp cho Đức lựng bắt những chiến sĩ hoạt động. Sau đõy là một tờ yết thị của bọn bự nhỡn:
"Lời kờu gọi cựng dõn Paris và quận Seine (Xen)
Mặc dầu lời khuyờn bảo õn cần của thống chế Pờtanh, nhưng bọn phản đối sự đoàn kết toàn dõn Phỏp và thự với Tổ quốc vẫn cứ tiếp tục tội ỏc của chỳng.
Chỳng bớ mật và đờ hốn õm mưu động chạm đến nhõn viờn của quõn đội Đức, những nhõn viờn đú chỉ làm nhiệm vụ quõn nhõn của họ.
Đối với những tội ỏc đú, đồng bào phải tỏ lũng phẫn uất bất bỡnh.
Đồng bào phải giỳp sở cảnh sỏt. Phải phỏt giỏc bọn đú.
Nhờ sự hiểu biết, sự trấn tĩnh, sự chớnh đỏng và sự giữ kỷ luật của đồng bào trong lỳc khú khăn đau đớn này, đồng bào sẽ làm trũn bổn phận xứng đỏng của những người Phỏp, nghĩa là phải tụn trọng những lời hứa để xõy dựng lại xứ sở.
Ký tờn: Magny, chủ tịch quận Seine,
Peuch, chủ tịch Paris,
Đức giỏm mục Baudrillart,
Đức giỏm mục Suehard,
Baudouin, chủ tịch Đại học thuốc,
Bellessort, chủ tịch Hàn lõm Viện Phỏp,
và 28 vị thõn sĩ ở Paris".
Lời kờu gọi này giống hệt những lời kờu gọi của ụng Lờ Văn Hoạch nhà ta!
Mặc dầu bọn Đức khủng bố, mặc dầu Phỏp gian phỉnh phờ, nhõn dõn Phỏp, nhất là thanh niờn nam nữ Phỏp, vẫn ra sức trừ gian sỏt địch.
*
Anh hựng từ thuở thiếu niờn,
Đó hăng hỏi lại thờm kiờn quyết lũng.
Quan năm Phabiờng, 25 tuổi, là vị anh hựng nổi tiếng nhất trong cụng tỏc trừ gian sỏt địch.
ễng Phabiờng sinh năm 1919. Thõn sinh ụng là một người thợ làm bỏnh mỡ, ở trong một phố nghốo khổ nhất tại Pari.
Lỳc lờn 10, Phabiờng làm đội trưởng một đội nhi đồng.
Lỳc lờn 11 tuổi, gặp cuộc bói cụng của thợ mỏ, Phabiờng tổ chức cỏc em nhi đồng đi quyờn tiền giỳp cho con cỏi thợ bói cụng.
13 tuổi, Phabiờng đi ở học nghề làm bỏnh. Một hụm bị chủ đỏnh một bạt tai, Phabiờng cầm xoong sữa bũ nộm vào mặt chủ, rồi cậu cắm đầu chạy về nhà.
15 tuổi, vào nhà mỏy học nghề thợ sắt.
Phabiờng cú đức tớnh hăng hỏi, quả quyết, chịu khú, siờng học.
Năm 1936, phỏt xớt đỏnh dõn chủ cộng hũa Tõy Ban Nha. Cụng nhõn cỏc nước tổ chức đội quõn Quốc tế để giỳp nhõn dõn Tõy Ban Nha. Phabiờng cũng tỡnh nguyện đi. Đến kinh đụ Tõy Ban Nha, vị chớnh trị viờn ra điểm danh. Thấy Phabiờng trẻ tuổi quỏ, bốn hỏi: Đồng chớ mấy tuổi?
Phabiờng trả lời: Thưa 17 tuổi.
Chớnh trị viờn núi: Thế thỡ đồng chớ khụng được đi đỏnh.
Phabiờng vội vàng núi: Cha mẹ tụi đó bằng lũng cho tụi đi kia mà.
Chớnh trị viờn núi: Theo lệ định phải 18 tuổi.
Phabiờng phải ộp lũng ở lại sau mặt trận, giỳp việc giao thụng.
Phabiờng làm việc rất hăng hỏi, gan gúc, lại cẩn thận. Cho nờn được thăng chức mau. Cuối năm 1937, được làm chức quản trong bộ tham mưu.
Một hụm trong hạ tuần thỏng 10 năm đú, tổng tham mưu phỏi Phabiờng đưa một mệnh lệnh cho một bộ đội. Bộ đội này đang bị địch võy. Số đụng binh sĩ và cỏc người chỉ huy, cỏc chớnh trị viờn, hoặc chết hoặc bị thương. Tỡnh hỡnh rất nguy, Phabiờng lập tức nắm lấy quyền chỉ huy. Mặc dầu địch bắn dữ dội, Phabiờng thu thập được 250 người, tổ chức lại trận thế phản cụng lại quõn địch. Cầm cự gần một ngày, khi cú một trung đoàn đến tiếp viện, Phabiờng giao lại sự chỉ huy cho đoàn đú, và trở về bỏo cỏo.
Sau trận đú, Phabiờng được vào học trường quõn quan học hiệu, do đội quõn Quốc tế tổ chức.
Thỏng 3 năm 1938, sau khi đỏnh nhau rũng ró mười bảy ngày, đoàn thứ 14 đội quõn Quốc tế bị địch tấn cụng kịch liệt. Cỏc người chỉ huy và chớnh trị viờn đều chết hoặc bị thương. Một lần nữa, Phabiờng ra phụ trỏch cầm quõn. Chẳng bao lõu, bị địch bắn lủng bụng. Đoàn trưởng vội vàng chạy lại, gắn cho huõn chương Độc lập và thăng chức làm quan hai. Vào nhà thương, ba thỏng mới khỏi. Anh em quyết định Phabiờng phải về Phỏp, vỡ sức cũn yếu quỏ, khụng thể ra mặt trận nữa.
*
Cứu Tổ quốc, cứu đồng bào,
Nhờ nơi chiến sĩ, nhờ vào toàn dõn.
Năm 1939, trước ngày chiến tranh bựng nổ, chớnh phủ Phỏp ra lệnh giải tỏn cỏc cụng hội, và bắt những người cụng nhõn thường hoạt động. Phabiờng là một tay thanh niờn hoạt động, vỡ vậy cũng phải bị bắt giam và bị đỏnh nhừ tử. Cỏch ớt lõu, Phabiờng vượt ngục, trốn đến Macxõy bớ mật tổ chức thanh niờn và hoạt động trong đỏm lớnh thủy.
Năm 1940, Phabiờng 21 tuổi, nhưng đó là chủ bỳt và chủ nhà in một tờ bỏo bớ mật xuất bản đầu tiờn ở miền Nam nước Phỏp.
Tờ bỏo đú tờn là Tiền phong. Trong lời kờu gọi cú cõu: "Khụng bao giờ một dõn tộc như dõn tộc ta mà chịu làm nụ lệ. Sự hy vọng giải phúng cho Tổ quốc, cho xó hội là ở nơi quần chỳng nhõn dõn".
Trong một cuộc hoạt động, một số đụng thanh niờn bị bắt. Phabiờng suýt cũng bị bắt, nhưng may trốn được chạy qua Lyụng, chỉ huy tốp thanh niờn ở đú.
Một hụm thống chế Pờtanh với tất cả nhõn viờn chớnh phủ bự nhỡn đến thăm thành phố Tuludơ. Trống rung, cờ mở, đủ dỏng bự nhỡn. Bỗng chốc truyền đơn trờn trời bay xuống, chẳng nhưng quần chỳng lượm được mà nú bay vào cả xe thống chế và xe cỏc bộ trưởng bự nhỡn. Làm cho cỏc vị bự nhỡn rất căm tức, mà dõn chỳng thỡ vui cười.
Đú là Phabiờng với thanh niờn Tuludơ tổ chức. Họ đặt truyền đơn trờn một miếng vỏn. Đặt miếng vỏn trờn cỏi mỏng nước. Một sợi dõy bớ mật từ miếng vỏn rũng xuống bờn đường. Lỳc đoàn xe bự nhỡn đi qua, một chàng thanh niờn giả cỳi xuống bờn đường để cột dõy giày. Vừa cột giày, vừa giựt sợi dõy kia, thỡ truyền đơn phấp phới tung bay.
Từ đú, truyền đơn và khẩu hiệu chống Đức, chống Phỏp gian thường thường thấy ở cỏc nơi.
Thỏng 6 năm 1941, Đức phải kộo nhiều bộ đội ra khỏi nước Phỏp để tấn cụng Nga. Sợ dõn Phỏp nhõn dịp đú nổi lờn, Đức càng ra tay khủng bố. Chỉ một thành phố Pari hơn 7 vạn rưởi người bị giết.
*
Cũng việc sỏt địch trừ gian,
Cú chỳt mưu mẹo, chỳt gan là thành.
Thanh niờn ỏi quốc trong cỏc tiểu tổ hăng hỏi dũng cảm cú thừa. Nhưng khớ giới và kinh nghiệm rất thiếu. Vỡ vậy, ngoài việc phỏt truyền đơn, dỏn khẩu hiệu, thỡ trừ gian sỏt địch chỉ cú tiếng mà chưa thực hành.
Phabiờng phụ trỏch chỉ huy mấy tiểu tổ, và quyết làm kiểu mẫu cho anh em bắt chước.
9 giờ sỏng ngày 23 thỏng 8 năm 1941, trong trạm xe điện dưới hầm, hành khỏch tấp nập chờ xe, người qua kẻ lại như mọi ngày thường. Trong số, cú vị đại tỏ Đức, ỏo quần bảnh bao, bộ dạng kiờu ngạo, cũng như mọi quan binh Đức. Lại cú bốn chàng thanh niờn lẫn lộn trong đỏm hành khỏch, thường liếc mắt nhỡn trộm vị quan Đức.
Xe đến. Ai cũng sửa soạn, vị quan Đức sắp bước lờn xe, thỡ thỡnh lỡnh ngó gục xuống đất.
Phabiờng vừa chạy vừa la: Bắt lấy nú! Bắt lấy nú! Cũn ba thanh niờn kia chuẩn bị sẵn sàng nếu xảy ra sự ngăn trở thỡ cứu cho Phabiờng chạy thoỏt.
Đú là lần đầu tiờn mà một quan địch bị thanh niờn ỏi quốc giết, thanh niờn ấy là Phabiờng.
Lẽ tự nhiờn, việc đú đồn rầm khắp Pari, khắp nước Phỏp. Và từ đú, những người ỏi quốc càng hiểu rằng: cú một chỳt mưu mẹo, cú một chỳt gan gúc thỡ địch dự hung hăng cũng khụng đỏng sợ, và phong trào trừ gian sỏt địch từ đú cũng bắt đầu bồng bột hơn.
*
Khụng sỳng thỡ lấy ở đõu?
Lấy sỳng của địch, đỏnh đầu địch nhõn.
Bọn địch và bọn bự nhỡn chửi rủa họ, gọi họ là quỏ khớch, là tội nhõn, là phản quốc. Chỳng ra sức lựng bắt họ. Song ớt khi tỡm thấy họ, khụng biết họ là ai, khụng biết họ ở đõu. Vỡ họ rất cẩn thận, rất bớ mật. Ban ngày, họ đi làm ăn như thường. Tối họ lại đi rỡnh những nơi cú địa thế. Mỗi tối, họ gúi đi vài ba quan, năm bảy người lớnh địch. Thế là họ lấy sỳng địch đỏnh lại địch. Mỗi đờm năm ba khẩu, tớch trữ hàng tuần, hàng thỏng thành một số nhiều.
Vấn đề cần kớp nhất và khú giải quyết nhất là vấn đề sỳng. Nay họ đó giải quyết xong.
Phong trào đú khởi đầu ở Pari, dần dần lan khắp cỏc thành thị, thụn quờ. Nơi này kho đạn của địch chỏy. Nơi kia xe lửa của địch đổ. Hụm trước kho lương của địch bị đốt, hụm sau đầu tàu của địch bị thiờu.
Càng làm, họ càng hăng. Nơi này thi nhau với nơi khỏc, người này thi đua với người kia. Ban đầu chỉ cú cụng nhõn, thanh niờn hoạt động. Về sau thỡ học sinh, cụng chức, dõn cày, thợ thuyền, phụ nữ, giỏo viờn. Lớp nào cũng tham gia.
Trong lỳc đú, địch cũng hoạt động rỏo riết. Chỳng tung mật thỏm Đức và bọn Phỏp gian ra khắp mọi nơi. Cú những cụ già hơn 70 tuổi, những trẻ em chưa đầy 14, 15 tuổi cũng bị chỳng bắt giết. Nhưng địch càng khủng bố, dõn càng phẫn uất, càng ra sức giỳp cỏc chiến sĩ.
Trong những cuộc bắt bớ và chống bắt bớ đụi khi xảy ra những việc buồn cười. Thớ dụ: Rụbe là một thanh niờn làm nghề thợ vẽ, rất hoạt động trong việc phỏ hoại địch. Trong hai thỏng, Rụbe đó gúi được ba lớnh địch và xoay được ba khẩu sỳng. Một hụm, hai Phỏp gian và một mật thỏm Đức đún bắt được Rụbe, xớch tay Rụbe lại, chỳng sắp dẫn về nhà pha. Nhưng Rụbe quyết khụng chịu đi bộ. Nếu dựng dằng mói thỡ sợ nhõn dõn ở đú ra cứu Rụbe, cho nờn một Phỏp gian và người mật thỏm Đức đành phải đi tỡm xe để chở Rụbe. Trong lỳc hai thằng đi tỡm xe, để một Phỏp gian ở lại canh gỏc Rụbe, bất thỡnh lỡnh Rụbe vựng dậy, dựng xớch tay đỏnh bể đầu tờn Phỏp gian, rồi cố sống cố chết chạy. Chạy vào một nhà nụng dõn. Sau khi nghe kể đầu đuụi, người nụng dõn mở xớch tay cho Rụbe, lấy bỏnh cho ăn, lấy ỏo cho thay, cho một mún tiền đi đường, rồi dẫn Rụbe vào rừng cõy cạnh làng, chỉ đường cho Rụbe tẩu thoỏt.
Gờcanh, một cụng nhõn 20 tuổi, người rất nhó nhặn, trong phố ai cũng yờu. Anh phụ trỏch kho khớ giới bớ mật. Một hụm mang thuốc nổ đi đến giữa đường gặp năm, sỏu lớnh cảnh sỏt Phỏp. Gờcanh núi thật với họ. Họ hoa tay, bảo Gờcanh "Muốn tốt thỡ chạy nhanh đi!" Rồi họ cứ đi đường họ. Song cú một tờn xung xăng muốn bắt Gờcanh. Gờcanh cho nú hai viờn đạn vào đầu, rồi cứ khoan thai đi như thường. Mấy người cảnh sỏt kia biết vậy, nhưng cũng để mặc.
*
Cỏc chiến sĩ và nhõn dõn,
Như cỏ với nước, phải gần gụi nhau.
Từ trước đến nay, những người ỏi quốc chỉ hoạt động lẻ tẻ, từng người, hoặc từng tiểu tổ. Bõy giờ số người khỏ đụng, khớ giới khỏ nhiều, tổ chức khỏ vững, họ định làm những vố to hơn.
Phabiờng đề nghị: trước hết làm ở Pari để lấy ảnh hưởng.
Ngày 14 thỏng 11 năm 1940. Năm học sinh cựng với 3 tiểu đội thanh niờn do Phabiờng chỉ huy, đỏnh ỳp và phỏ hủy một nhà sỏch to nhất ở Pari, toàn chứa những sỏch phỏt xớt.
Lời núi của Phabiờng rất đỳng. Vỡ sau cuộc đú dõn Pari rất hăng hỏi. Nhiều người sẵn sàng tiếp tế cỏc chiến sĩ và giấu ẩn họ trong nhà. Nhiều học sinh và giỏo viờn tham gia cỏc cuộc tranh đấu.
Cứ chiều thứ bảy và ngày chủ nhật, họ đem nhau vào rừng tập quõn sự, đọc tin tức tranh đấu ở Phỏp, ở Nga, ở cỏc nước và bàn định kế hoạch hoạt động cho tuần lễ sau. Mấy ụng nghị viện cũ thỡ lo dàn xếp với dõn trong và ngoài thành phố, để khi cần đến, họ giỳp đỡ chiến sĩ.
Họ được một kinh nghiờm to tỏt là: càng hoạt động thỡ càng được dõn chỳng ủng hộ. Càng được dõn ủng hộ thỡ tranh đấu càng dễ thành cụng.
Lỳc đú, đoàn thể chiến đấu tung ra một khẩu hiệu:
"Mỗi người yờu nước, phải gúi một tờn địch".
Đức và Phỏp gian treo giải thưởng, lựng bắt Phabiờng. Nhờ cú dõn chỳng ủng hộ, Phabiờng vẫn hoạt động ở Pari, mà vẫn an toàn vụ sự.
Một hụm, vào hồi thỏng 3 năm 1942, Phabiờng đến chỗ chứa sỳng bớ mật, thỡ thấy một tờn mật thỏm Đức đó ngồi chờ ở đú. Bất thỡnh lỡnh Phabiờng cho nú một đỏ vào bụng. Nú lăn xuống, mà Phabiờng thỡ ra sức chạy.
Sau đú, toàn thể phỏi đội Phabiờng đi phụ trỏch một tỉnh khỏc.
*
Chiến thuật du kớch rất hay,
Bớ mật, nhanh chúng, đỏnh bay quõn thự.
Bất kỳ ở nước nào, ở Phỏp cũng như ở Việt Nam, ở Nam Tư, cũng như ở Trung Quốc, trong cuộc tranh đấu giải phúng, cú hai vấn đề ở đõu cũng giống nhau. Một là, người càng đụng càng thấy thiếu sỳng, và chỉ cú một cỏch giải quyết là cướp sỳng của địch mà dựng. Hai là, đỏnh du kớch thỡ phải bớ mật, nhanh chúng, đi khụng ai biết, về khụng ai hay, và phải cú dõn chỳng vui lũng ủng hộ.
Lỳc bấy giờ, cú một số người Phỏp bị đem qua làm cụng bờn Đức, họ trốn trở lại. Một số cụng nhõn thà chịu đúi, chịu khỏt chứ quyết khụng làm với địch. Một số lớnh trốn về, một số thanh niờn nam nữ muốn trừ gian sỏt địch. Phabiờng đến, liền tổ chức những người đú. Chia thành đội ngũ, tỡm nơi ẩn nấp. Đặt ban huấn luyện, phõn phối cụng tỏc. Đặt kế hoạch cho mỗi bộ phận đi du kớch để cướp sỳng.
Ngày 20 thỏng 9 là một ngày kỷ niệm của Phỏp. Năm 1942, đến ngày đú, địch hạ lệnh giới nghiờm. Nhưng khắp nước cỏc đội du kớch làm đổ 12 chuyến xe lửa. Nhiều lớnh địch thiệt mạng. Nhiều sỳng địch lọt vào tay cỏc đội viờn.
Cỏc chiến sĩ tranh đấu càng mónh liệt thỡ lũng dõn càng hăng hỏi, cỏc tầng lớp tham gia tranh đấu càng đụng, mà địch càng bối rối.
Từ thỏng 11 năm 1943, cú những cuộc thợ thuyền bói cụng, phụ nữ biểu tỡnh.
Bảy cụng nhõn xe lửa bị địch bắt và làm ỏn tử hỡnh. Mấy ngàn cụng nhõn xe lửa vựng đú lập tức bói cụng. Mấy ngàn phụ nữ kộo nhau đi biểu tỡnh đũi tha 7 người bị ỏn.
Địch thấy dõn hăng quỏ, phải nhượng bộ, 7 người kia được tha.
Tục ngữ cú cõu "Mềm thỡ nắn, rắn thỡ buụng". Thật là đỳng sự thật. Hễ dõn nhỳt nhỏt do dự, thỡ địch càng hung hăng. Nếu dõn cương quyết mạnh dạn, thỡ địch phải lựi bước. Đức cũng thế, Phỏp cũng thế, ở đõu cũng thế, bao giờ cũng thế.
*
Cụng nhõn xe lửa anh hựng,
Ra tay phỏ hoại, địch càng phải kinh.
Trong cuộc khỏng chiến cứu quốc, cụng nhõn xe lửa lónh một phần quan trọng, và kết quả cũng khỏ to. Họ dạy cho cỏc đội du kớch phỏ đường một cỏch giản đơn mau chúng. Tự họ ra tay phỏ cũng nhiều.
Thỏng 12 năm 1941, một tiểu đội cụng nhõn xe lửa, do ụng Pơty chỉ huy, làm đổ một chuyến xe địch. Kết quả 2 đầu tàu, 30 toa xe đổ, hơn 300 quan và lớnh chết và bị thương. Đõy là bỏo cỏo giản đơn về kết quả phỏ hoại trong một ngày:
Ngày 15-2-1943.
- Đường Oadơ: đổ xe chở lỳa và than với 15.000 lớt rượu, 5 lớnh gỏc xe bị bắt. Đường bị tắc 55 giờ.
- Đường Sụmơ: 1 đầu tàu, 8 toa xe đổ, bắt được 4 lớnh gỏc xe. Đường tắc 65 giờ.
- Đường No: 1 đầu tàu hỏng. Đường tắc 18 giờ.
- Đường Vilem: 160 thước dõy núi bị cắt đứt.
- Đường Cale: 1 đầu tàu hỏng, đường tắc 10 giờ.
- Đường Đue: 3 đầu tàu, 11 toa xe hỏng. Đường tắc 45 giờ.
- Đường Xanhhờgụn: trừ 1 Phỏp gian rất cú tiếng. Lật 1 đầu tàu xuống hố.
- Đường Lanxơ: phỏ một ổ mỏy trong xưởng.
- Pari: phỏ 1 mỏy trong xưởng lương thực.
- Vựng No: đỏnh nhau với đội tuần binh địch. 1 địch chết, nhiều bị thương.
- Vựng Loa: đỏnh nhau với 1 đội địch. Địch chết 1, bị thương 1. Ta lấy được 1 sỳng mỏy, 1 sỳng trường và 5 sỳng lục.
Xem đú thỡ biết rằng: Du kớch Phỏp chỗ nào phỏ được là họ phỏ, chỗ nào đỏnh được thỡ họ đỏnh. Họ ra sức quấy rối địch. Mục đớch là: gúp nhiều thắng lợi nhỏ thành một thắng lợi to.
*
Bất kỳ sớm tối gần xa,
Canh gỏc cẩn thận thỡ ta an toàn.
Thỏng 11 năm 1942, Phabiờng cựng một tiểu đội vừa đi phỏ hoại về. Kết quả rất khỏ; 1 chuyến xe địch lăn xuống hố. Vỡ trời mưa to, cả đội ướt dầm dề và rột như dao cắt. Anh em đem nhau vào một quóng rừng, đốt lửa lờn sưởi. Ai cũng chắc rằng dõn vựng đú rất tốt, cho nờn khụng canh gỏc cẩn thận. Đang sưởi, bất thỡnh lỡnh nghe tiếng sỳng. Ngoảnh lại đó thấy địch bao võy bốn phớa. Phabiờng bị thương nơi mặt, nhưng cũn bắn lại, rồi gắng sức chạy thoỏt vũng võy, bơi qua sụng mỡnh trần, chỉ cú một cỏi quần lút. Nhờ một người nụng dõn nuụi và cho thuốc, gần một thỏng mới khỏi. Cũn tất cả tiểu đội đều bị hy sinh.
Kinh nghiệm đau đớn đú, bảo cho mọi người biết rằng: Bất kỳ bao giờ, bất kỳ ở đõu, cũng phải canh gỏc cẩn thận. Khinh thường sơ suất là nhất định hỏng.
*
Cuối thỏng 11, Phabiờng về Pari cú việc. Thỡnh lỡnh địch võy cả một dóy phố, xột giấy, bắt người, Phabiờng cũng bị bắt.
Trong ba lần tra khảo, Phabiờngbị 150 roi gõn bũ, bị dần ngún chõn, ngún tay, mỏu me đầy cả mỡnh mẩy, chết đi sống lại mấy lần. Khụng đứng, khụng ngồi, khụng nằm được. Chõn bị cựm, tay bị xớch cả ngày cả đờm. Đó như thế, lại bị nhốt trong ngục tối. Sau ba thỏng như thế, địch đưa Phabiờng đến một nhà pha khỏc, to hơn, rộng hơn.
Trong mỗi nhà giam cú 60 người, phần đụng là tự chớnh trị, Phabiờng liền tổ chức một nhúm du kớch ở đú, và một ban huấn luyện về khoa học, văn húa, chớnh trị, v.v...
Với những miếng giấy gúi quà của hội từ thiện gửi đến, Phabiờng cựng cỏc bạn trong nhà tự ra một tờ bỏo bớ mật.
Lỳc mới đến nhà giam này, Phabiờng đó cú một kế hoạch trốn. Chẳng may cỏi địa đồ Phabiờng vẽ rơi vào tay địch. Thành thử mấy chục anh em đều bị phạt vào ngục tối mấy hụm.
Nhưng Phabiờng với một người đồng chớ nữa vẫn cố trốn cho được. Họ xộ chăn, ỏo để bện dõy thừng. Họ ăn cắp dao để đào mạch. Họ chờ dịp tốt để thi hành. Lại may bờn cạnh phũng giam đú là một phũng để trống. Nhờ vậy, nửa đờm ngày 1 thỏng 6 năm 1943, Phabiờng và người đồng chớ kia mạo hiểm trốn khỏi nơi địa ngục.
Khi về đến trong xúm, Phabiờng mới biết rằng ụng thõn sinh, người anh rể và 93 chiến sĩ nữa đó bị địch bắn chết hồi thỏng 8 năm ngoỏi. Cả nhà Phabiờng chỉ cũn lại một đứa con gỏi 4 tuổi.
*
Quốc dõn đồng lực đồng tõm,
Khỏng chiến thắng lợi chắc cầm trong tay.
Mặt trận du kớch càng ngày càng lan rộng.
Lỳc bấy giờ, tất cả những người ghột địch, yờu nước, đều đoàn kết thành một khối, khụng chia giai cấp, khụng chia gỏi trai, khụng chia già trẻ, khụng chia đảng phỏi. Tất cả mọi người, chỉ cú một mục đớch chung: giết giặc và cứu nước.
Cú nơi, cú những người bị địch bắt ộp ra làm cảnh sỏt. Họ phải làm nhưng trong nhà họ chứa người du kớch. Đờm lại, họ vỏc sỳng tham gia du kớch.
Trong thời kỳ đú nảy nở ra những người anh tài mà ngày thường người ta khụng thể tưởng đến. Thớ dụ: một cậu học sinh cụng giỏo 17 tuổi, chỉ huy một đội du kớch ở Bơdăngxụng. Cậu lấy tờn một chiến sĩ thanh niờn cộng sản bị địch giết để đặt tờn cho đội của mỡnh. Tranh đấu hơn một năm, lập được nhiều chiến cụng rực rỡ. Sau cậu bị địch bắt xử tử hỡnh. Trước khi bị hành hỡnh, cậu viết thư cho cha mẹ, trong thư cú cõu:
"Xin cha mẹ núi với bà con, bầu bạn rằng: Con rất tin tưởng Tổ quốc sẽ thắng lợi. Con mong cho Tổ quốc tự do và đồng bào sung sư 46d5 ng. Xin cha mẹ chớ phiền lũng, con vui vẻ đến phỳt cuối cựng, con vẫn hỏt bài cứu quốc ca mẹ dạy cho con lỳc con cũn nhỏ.
Con khụng viết được nhiều nữa. Bọn lớnh địch đó đến đưa con đi bắn. Xin cha mẹ chớ rầu rĩ. Con chết cho đồng bào, cho Tổ quốc. Cú cỏi chết nào vẻ vang như thế!
Sẽ cú hàng ức, hàng triệu chiến sĩ trả thự cho con.
Sẽ cú hàng ức, hàng triệu người ỏi quốc trả thự cho con.
Con hụn cha mẹ ngàn hụn. Tổ quốc muụn năm!"
Lũng dũng cảm của mọi người tỏ ra trong những kết quả rực rỡ. Chỉ trong vựng Xavoa và chỉ trong 5 tuần, mà kết quả như sau:
2-9-43: Phỏ kờnh. Tàu bố mấy ngày khụng đi được.
16-9: Phỏ 1 mỏy và đốt 2 kho lỳa của địch.
20-9: Toàn một xưởng chữa mỏy của địch bị đốt phỏ.
21-9: Ba lớnh địch chết, nhiều bị thương.
3-10: Đội X., đờm đi 30 cõy số, phỏ 3 cỏi cầu.
4-10: Trừ 3 Phỏp gian nổi tiếng.
5-10: Đỏnh một đoàn xe lửa. Đường bị tắc 14 giờ.
8-10: Phỏ kờnh L, tàu bố khụng đi được 3 tuần.
10-10: Phỏ ga M, mỏy múc hỏng hết.
Vựng này phỏ hoại thế, vựng khỏc cũng khụng chịu làm kộm hơn. Du kớch làm cho địch ăn khụng yờn, ngủ khụng yờn.
*
Khi dõn đó đứng cả lờn,
Thỡ sức tranh đấu đó bền lại to.
Thấy địch lựng rỏt quỏ, đoàn thể phải cho Phabiờng đi nơi khỏc. Phabiờng lập tức tổ chức nụng dõn, dựng khớ giới để bảo hộ việc gặt lỳa và giữ gỡn trõu bũ, khụng để cho địch cướp.
1943 trở đi du kớch đó từ những người ụ hợp, những đội lẻ tẻ, gặp đõu đỏnh đú, mà trở nờn một đội quõn cú liờn lạc, cú kế hoạch chung, cú chỉ huy thống nhất.
Phabiờng lỳc đú 23 tuổi, phụ trỏch chỉ huy đội du kớch phương Bắc. Trong ba ngày kỷ niệm, 10, 11, 12 thỏng 11, khắp nước cú 55 cuộc đỏnh đổ xe lửa, 156 cuộc phỏ hoại.
Mà cụng tỏc phỏ hoại thỡ lan khắp mọi ngành, mọi nơi. Đường sỏ, cầu cống, xe lửa, mỏ than, nhà mỏy, kho tàng, trại lớnh, tàu bố... bất kỳ cỏi gỡ địch dựng là du kớch tỡm cỏch phỏ cho được.
Du kớch càng hoạt động, càng được dõn chỳng ủng hộ. Vỡ vậy Phabiờng và cỏc đồng chớ khỏc, đến đõu cũng cú thể tổ chức ban huấn luyện quõn sự và huấn luyện thụng tin.
Cụng việc thụng tin và tỡnh bỏo, hoàn toàn do chị em phụ nữ phụ trỏch. Họ cũng phụ trỏch dũ xột địa hỡnh, địa thế nữa. Chị em rất hăng hỏi, rất chịu khú và tổ chức rất khộo. Họ tổ chức cỏc trạm khắp nước. Tựy theo hoàn cảnh khi thỡ họ đi bộ, khi đi ngựa, khi đi xe. Họ luụn luụn làm việc và đưa tin cả ngày đờm. Nhờ vậy, tin tức của du kớch rất mau chúng. Ba ngày một lần, chị em làm một bản bỏo cỏo chung, túm gúp tất cả mọi cuộc hoạt động trong nước. Cỏc đội du kớch nhờ đú học lẫn kinh nghiệm của nhau.
*
Phụ nữ cũng là cụng dõn,
Trong cuộc khỏng chiến gỏnh phần vẻ vang.
Cỏc chị em phụ nữ, chẳng những khụn khộo, hăng hỏi mà lại gan gúc vụ cựng. Thớ dụ: Cụ Ginbộc 17 tuổi, trưởng ban trinh thỏm; bị bắt, sau trốn được kể chuyện thế này:
Sau khi bị bắt, chỳng bắt cụ cởi hết ỏo quần, rồi sỏu đứa dựng roi gõn bũ, nịt da và bỏng sỳng đỏnh cụ, một đứa lấy tay búp cổ cụ. Cụ nhất định khụng khai. Chỳng tra cụ bằng dõy điện. Khắp mỡnh cụ, mỏu chảy lai lỏng. Tai cụ như điếc, mắt cụ như mự.
Khi cụ chết ngất đi, thỡ chỳng cho cụ sống lại, rồi chỳng lại tra khảo. Mỗi lần tra khảo chỳng lại lột hết ỏo quần. Đỏnh chỏn rồi chõm dõy điện. Chõm dõy điện rồi, thỡ trúi vào lũ nước núng. Mặt mũi mỡnh mẩy cụ đều bầm tớm. Nhưng tinh thần cụ luụn luụn tỉnh tỏo.
Một hụm nhõn lỳc bỏo động, cụ trốn được, lại trở về làm việc với đội du kớch như trước.
Lại cũn những hạng nữ anh hựng khỏc, tuy khụng tỏ ra cụng trạng oanh liệt rừ rệt, nhưng cũng kiờn quyết hy sinh vụ cựng. Phụ nữ tổ chức:
Nhưng đội giặt giũ quần ỏo cho chiến sĩ,
Những đội may vỏ,
Những đội tiếp tế lương thực,
Những đội sắp xếp chỗ ở bớ mật,
Những đội chăm nom chiến sĩ bị thương,
Những đội giỳp đỡ gia đỡnh cỏc chiến sĩ,
Những đội canh gỏc trừ gian,
Những đội do thỏm,
Những đội ỳy lạo,
Những đội tuyờn truyền.
Núi túm lại, chị em phụ nữ gỏnh vỏc rất nhiều cụng việc. Nhờ chị em mà đội du kớch đi đến đõu là cú cơm ăn chỗ ở hẳn hoi. Thành thử chiến sĩ chỉ lo tranh đấu giết giặc, chứ khụng phải lo những việc lặt vặt.
Ngoài ra chị em phụ nữ lại thi đua nhau, con khuyờn cha, vợ khuyờn chồng, em khuyờn anh, ra sức tham gia du kớch, hoặc giỳp đỡ du kớch. Trong cuộc khỏng chiến cứu quốc, phụ nữ đó dự một phần rất vẻ vang.
*
Nhi đồng, tuổi nhỏ anh hựng,
Tham gia du kớch đi cựng thanh niờn.
Cú những xưởng mỏy, tất cả cụng nhõn bớ mật tham gia đội du kớch. Họ vừa làm cụng việc phỏ hoại. Ban ngày thỡ đi làm, ban đờm thỡ đi đỏnh. Chẳng những người lớn và thanh niờn, mà cả những em nhi đồng cũng hăng hỏi tham gia. Đõy là gương oanh liệt của một em nhi đồng:
Trong một cuộc đỏnh ỳp, một em nhi đồng và mấy người du kớch bị địch bắt được. Địch đem mấy chiến sĩ đú ra bắn. Em bộ tờn là Hăngri, 12 tuổi, khoan thai núi với người quan địch: "Anh để cho tụi về hụn mẹ tụi, rồi tụi trở lại cho anh bắn".
Tờn quan địch núi: "Mày muốn trốn à? Mày sợ
chết à?"
Em Hăngri núi: "Khụng, tụi khụng sợ. Một chiến sĩ du kớch khụng bao giờ sợ chết".
Tờn quan địch núi: "Đồ chú chết! Tao thử cho mày đi. Mày chạy đường trời cũng khụng khỏi tay tao".
Em bộ nghe vậy, vụt ra chạy một mạch.
Bọn địch hớn hở cười. Cỏc chiến sĩ bị bắt thỡ lo sợ cho em bộ.
Một hồi lõu, người ta thấy em Hăngri chạy trở lại, ai nấy đều sửng sốt. Hăngri thong thả đứng dựa lưng vào một gốc cõy, hai tay khoanh lại, mắt nhỡn bọn địch, mà núi rằng: Tụi đó hụn mẹ tụi rồi, bõy giờ chỳng bay bắn thỡ bắn đi.
Bọn địch chĩa sỳng búp cũ. Trước khi chết, em Hăngri hụ to:
"Khỏng chiến thắng lợi muụn năm! Tổ quốc độc lập muụn năm!"
Bọn địch giết em Hăngri, nhưng trong lũng rất kớnh phục em, và rất sợ.
Sợ là vỡ chỳng biết rằng một dõn tộc mà trẻ con cũng yờu nước như thế, cũng gan gúc như thế thỡ khụng ai chinh phục được. Một dõn tộc như thế, nhất định sẽ thắng lợi.
Trong cuộc chiến tranh du kớch, cỏc trẻ em giỳp sức rất nhiều, và cũng nhiều em hy sinh rất oanh liệt. Chuyện em Hăngri chỉ là một thớ dụ.
*
Lửa khởi nghĩa đó nổ bựng,
Bao nhiờu lực lượng vào chung một đường.
Đầu thỏng 7 năm 1944, Phabiờng phụ trỏch tổ chức đội xung phong trong cuộc khởi nghĩa ở Pari.
Trước hết, Phabiờng ra lệnh phỏ hoại xe vận tải của địch, cỏch phỏ hoại rất dễ dàng: Những miếng sắt vặn queo thành ba khớa bỏ rải rỏc trờn đường. Thế nào cũng cú một khớa lũi lờn. Xe hơi đố nhằm, thỡ nhất định hỏng bỏnh.
Cỏc cụng nhõn làm ra hàng triệu cỏi chụng đú. Hàng vạn người tham gia vào việc rải chụng đú. Cỏc sụng, cỏc đường, cỏc kho đều cú những ban phụ trỏch phỏ hoại. Thành thử kết quả đầu tiờn, là giao thụng vận tải của địch bị hỏng. Phabiờng - bõy giờ là quan năm Phabiờng - ra lệnh như sau:
"Chỳng ta phải bạo dạn, bạo dạn nữa, bạo dạn luụn luụn. Đồng bào thủ đụ phải nhen ngọn lửa sỏt địch, phải làm cho phong trào khởi nghĩa lan khắp nước.
Muốn làm trũn nhiệm vụ đú, cần phải:
Chỉ huy thiết thực cỏc cuộc hành động. Mệnh lệnh phải rừ ràng, giản đơn, thiết thực, ai phụ trỏch cụng việc gỡ, địa điểm nào, ngày nào, giờ nào, phải làm xong.
Những việc sau này cần phải thi hành ngay:
a) Phỏ hoại giao thụng vận tải của địch, dựng chụng, dựng bẫy, phỏ đường, phỏ bảng, đốt xe, đốt kho.
b) Tấn cụng cỏc đội địch và Phỏp gian lẻ tẻ.
c) Phỏ hoại đường xe lửa.
d) Tấn cụng và phỏ hoại cỏc kho chứa dầu và sở
chứa xe.
e) Mục đớch những cuộc hành động đú là: "Cướp lấy tất cả mọi thứ khớ giới, để vừ trang bộ đội cứu quốc".
Pari bắt đầu cú những cuộc bói cụng và biểu tỡnh.
Địch tăng gia sự khủng bố.
Dõn Pari tổ chức những đội chiến đấu.
Truyền đơn khởi nghĩa dỏn khắp cỏc khu phố ở Thủ đụ.
Phabiờng lónh đạo cỏc cuộc tấn cụng cướp sỳng địch. Bị đạn vào chõn, sau hai ngày mới gắp được đạn ra. Quố nhỳc nhắc, nhưng Phabiờng vẫn khụng rời bộ đội.
*
Nhờ lực lượng của toàn dõn,
Thỡ đều thắng lợi mười phõn vẹn mười.
19 thỏng 8 năm 1944, Thủ đụ bắt đầu khởi nghĩa.
Hàng vạn chai dầu xăng, axớt nộm vào phỏ xe tăng của địch.
Thanh niờn và nhi đồng nỳp trờn núc nhà. Hễ thấy lớnh địch đi qua là bắn. Cỏc phố, cỏc nẻo đường, chướng ngại vật mọc lờn như nấm.
Địch bị nghĩa quõn võy cỏc phớa, bị ộp vào từng xúm. Tuy địch cú chuẩn bị mỡn, nhưng chỳng khụng dỏm dựng, vỡ nếu mỡn nổ thỡ chỳng nú chết trước.
Phabiờng đúng bản doanh trong một quỏn cà phờ, ba em bộ gỏi làm giao thụng. Mặc dầu sỳng bắn tứ tung, ba em vẫn đem mệnh lệnh từ khu này qua khu khỏc.
Ngày 21 thỏng 8, cỏc địa điểm của địch hoàn toàn bị nghĩa quõn bao võy.
Địch và Phỏp gian thấy nguy hiểm bốn đề nghị đỡnh chiến. Phabiờng ra lệnh: Hễ ai núi đến đỡnh chiến thỡ sẽ xử theo quõn luật.
Vũng võy càng thắt càng chặt. Tất cả dõn Pari tham gia cụng tỏc. Đồ đạc trong nhà đều đem làm chướng ngại vật. Thậm chớ giường thờ, khung cửi, lũ bếp cũng nộm vào đú để cho nú cao hơn, chắc hơn.
Phabiờng phụ trỏch đỏnh vào đại bản doanh của địch. Theo kế hoạch, khắp cỏc nơi đều tấn cụng, làm cho địch khụng thể cứu viện nhau. Xung quanh đại bản doanh địch, nghĩa quõn bố trớ cẩn thận, ai phụ trỏch đỏnh phớa nào, giữ phớa nào, ai tiến trước, ai tiến sau, đều định trước rừ ràng. Một khi cú lệnh tấn cụng, thỡ thanh thế của nghĩa quõn như nỳi nhào bể lở. Địch chống khụng nổi, phải xin hàng.
Ngày 22 thỏng 8, Thủ đụ được giải phúng. Quan năm Phabiờng liền tổ chức bộ đội tiờu diệt quõn địch ngoài Thủ đụ.
Tuy trong mấy năm chiến đấu, đội du kớch bị hy sinh rất nhiều, nhưng đến ngày khỏng chiến thắng lợi cũng cũn hơn 15 vạn chiến sĩ, già cú, trẻ cú, trai cú, gỏi cú, cỏc đảng phỏi, cỏc tầng lớp nhõn dõn đều cú. Mà 15 vạn người đú ai cũng đồng ý rằng: Phabiờng là anh hựng nhất...
Kinh nghiệm du kớch Phỏp dạy cho ta:
1. Muốn đỏnh thắng địch mạnh, thỡ phải dựng du kớch.
2. Bất kỳ già, trẻ, gỏi, trai, ai cũng đỏnh du kớch được.
3. Du kớch muốn thắng, phải bớ mật, cẩn thận, kiờn quyết, nhanh chúng.
4. Du kớch muốn thắng phải cú nhõn dõn ủng hộ.
5. Muốn nhõn dõn ủng hộ, phải tốt với nhõn dõn.
6. Việc giải phúng dõn tộc ở trong tay dõn tộc.
7. Nếu cú toàn dõn đoàn kết, thỡ khỏng chiến nhất định thắng lợi.
Kinh nghiệm du kớch Phỏp,
in lần thứ hai, Nhà xuất bản Sự thật,
Việt Bắc, 1948.