Tôi Học Đại Học Chương 25

Sáng giữa đông năm 1967, lớp chúng tôi được đón nhà văn Nguyên Hồng về nói chuyện, cả lớp theo hiệu lệnh kẻng báo giờ tập trung, ai nấy đều vào lớp ngồi chỉnh tề. Ai cũng hướng mắt ra phía cửa nơi bờ suối để đợi nhà văn, hy vọng sẽ sớm được chiêm ngưỡng dung nhan ông từ xa. "Kia rồi! Nhà văn đã đến kia rồi!".

Cả lớp nhao nhao đứng dậy đổ dồn mắt về phía bờ suối. Mấy bạn ở phía trong túa cả ra cửa ngoài. Dường như nhà văn đã nhận ra sự háo hức chờ mong của cánh sinh viên lớp tôi. ông đội chiếc mũ lá rộng vành. Dáng thâm thấp, gầy gầy. Chân mang dép cao su bước thoăn thoắt như cướp thời gian.

Vừa đi qua chiếc cầu bắc qua con suối nhỏ đi vào phía lớp tôi, một tay ông vẫn cầm gậy chống, một tay giơ cao vẫy vẫy ra hiệu chào lại chúng tôi. Thế là chẳng ai báo ai. Những tràng pháo tay như sấm dậy nối tiếp nhau vang lên mỗi lúc một dồn dập và chỉ kết thúc khi ông đã vào hẳn trong lớp ngồi vào hàng ghế đầu. Cùng đi với ông hôm đó có thầy Sơn bí thư khoa.

Đó là nhà văn Nguyên Hồng đấy ư? Thật khó tưởng tượng hình hài ông, cách ăn mặc của ông lại sơ sài bụi bặm đến vậy. Ồng mặc quần nâu, áo gụ đã cũ xạc, may theo kiểu các ông già vùng quê vẫn mặc, khoác ngoài chiếc áo bông xanh bợt đã sờn gấu, cổ áo đen bóng màu mồ hôi, chắc chừng lâu lắm chưa được giặt. Nhìn từ xa, cứ tưởng ông là một người lái lợn, hoặc chuyên đi hoạn lợn ở quê tôi ngày ấy.

Khuôn mặt ông khắc khổ già nua, dù lúc ấy chúng tôi biết ông chưa đến 50 tuổi (Nguyên Hồng sinh năm 1918). Mái tóc ông bợp cợp, lưa thưa muối tiêu, chắc chừng đã nhiều tháng chưa tới hiệu cắt tóc, và hẳn cũng chẳng bao giờ dùng đến lược để chăm chút. Bộ râu ông lưa thưa, không đến nỗi dài và dường như cũng chẳng được ông quan tâm đến nên cứ mọc tự nhiên như một khu rừng già ít mưa nhiều Nắng. Đôi tròng mắt ông hơi sâu, ẩn dưới đôi lông mày khá rậm, lúc nào cũng long lanh như có nước lại như có lửa.

Phải chăng những người nổi tiếng thường hay lập dị, thích làm cho khác người để được mọi người chú ý chăng? Không, Nguyên Hồng không phải thế. ông hoàn toàn không chủ ý làm thế. Lúc sau, khi gặp riêng ông trong giờ giải lao, ông nói rất hồn nhiên rằng không hề có dụng ý để râu hầu làm oai, cho ra vẻ lên lão với thiên hạ mà dó chẳng qua là hậu quả tất yếu của việc không mua được lưỡi lam, mà nếu có lưỡi lam cũng không có thời gian để cạo.

Thêm nữa, qua những lời tâm sự chân mộc cuốn hút, lời nào như cũng bừng bừng lửa, bừng bừng tâm huyết, chúng tôi nhận ra ông không hề để tâm đến bẻ ngoài, cũng không hề có thời gian để chăm chút cho cái răng cái tóc c a mình. Với ông thời gian thực sự là thứ vàng ròng quý giá đến từng giây.

Là tổng biên tập tờ báo Văn, rồi trực tiếp quản lý Trường Viết văn Nguyễn Du, ông phải chu toàn mọi thứ, trong khi trong tâm hồn luôn ăm áp những số phận nhân vật, những trang bản thảo còn dở dang.

ông kể ông viết chậm lắm, chỉn chu, khó nhọc lắm. Viết xong trang nào, chương nào là đọc lại ngay. Đọc bằng mắt. Có khi đọc to lên để nghe cho rõ cả cái âm thanh, cái hồn vía của từng dòng viết. Trang nào, chương nào không ưng, ông loay hoay trăn trở xóa đi viết lại. Có khi cả ngày, thậm chí có khi cả tuần mới sửa lại, viết lại được vừa ý 1-2 trang, 1-2 câu có khi chỉ 1-2 từ. Nhiều hôm thức trắng cả đêm mà viết không được mấy dòng, ông nghiêm túc đặt ra cho mình một kỷ luật thép: viết cái gì cũng phải có trước đề cương, có bố cục đến từng chi tiết.

Để minh họa điều đó, ông mở cặp lôi ra một tập giấy lớn khá dày. Tưởng đó là bản thảo. Nào ngờ khi 4 sinh viên được ông nhờ lên bảng mở tập giấy ấy ra, mỗi người cầm mỗi góc căng rộng lên phía bảng thì mọi người mới vỡ lẽ đó là bản đề cương từng chương của cuốn tiểu thuyết Thời kỳ đen tối mà ông đang viết dở.

Đề cương được chuẩn bị cực kỳ công phu trên một mặt các trang giấy thếp khổ to và được dán lại thành một tờ lớn, rộng đến cả gần chục mét vuông. Khi đến với chúng tôi, ông gấp nó lại khá gọn, bó vào cặp mang theo.

ông cho biết, ở nhà, ông căng nó lên tường để theo dõi và nuôi ý tưởng sáng tạo sao cho chặt chẽ bài bản, không để chủ nghĩa tự nhiên, ngẫu hứng làm "ma đưa lối, quỷ dản đường". Khi viết, ông cân nhắc từng câu, đánh vật với từng từ, từng chữ. Viết văn đã là nghiệp của ông từ tuổi 20 với Bỉ vỏ, với Những ngày thơ ấu. Vì vậy phải dấn thân, phải hết mình đến tận cùng những khổ đau, giằng xé mất còn. Phải đốt cháy mình lên mỏi khi cầm bút. ông bộc bạch:

-   Phải tự rèn, tự luyện cho mình mỗi ngày. Không bao giờ cho phép buông thả, bằng lòng với những gì đã có. Nhà văn thường hay mắc bệnh kiêu, bệnh chủ quan lắm. Ai cũng cho văn mình là hay, là nhất, là sắp thành LevTolstoi cả. Văn mình vợ người mà! Sự thật thì ai cũng có gót chân Achilles. Song ai cũng có mỏ vàng của riêng mình. Mỏ vàng ấy là vốn sống trải nghiệm mà cây đời tươi xanh ban tặng riêng cho ta mỗi ngày nếu ta sống chân, sống thiện với nó. Mỏ vàng ấy là kho tri thức vô tận mà ta học được trong trường, ở sách báo, ở bạn bè, ở thư viện, ở mỗi nẻo làng quê, ở ngay nơi bà đi chợ, ở ngay nơi người hành khất khốn khổ...

Đặc biệt mỏ vàng ấy là những hiện thực đầy khốc liệt, đầy chất anh hùng ca của cuộc chiến mất còn với lũ quỷ mặt người trùm tư bản Mỹ mà dân tộc ta tự hào đang đối mặt, đang cống hiến, đang hy sinh, đang thắng lợi. Và kho vàng tri thức quý nhất, bài bản nhất mà các bạn may mắn được khai thác, được khám phá, được sở hữu làm giàu cho mình mỗi ngày hơn hẳn thế hệ chúng tôi ngày xua mơ cũng không thể có đó là khoa Ngữ văn - Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội mà các bạn đang hạnh phúc được học, dược thụ giáo bởi những người thầy tài năng tâm huyết.

-  Thưa nhà văn, vậy làm thế nào để khai thác đtrợc mỏ vàng ấy ạ? - Vừa lúc ông dừng mạch diễn thuyết để nhấp chén trà quê hương xứ Thái mà lớp phó Kim Cúc trịnh trọng bưng lên thì đâu đó vọng câu hỏi ấy.

Tay vẫn cầm chén trà, ông hăm hở tiếp luôn bằng những câu chác nịch tuôn chảy ào ạt như không có điểm dừng:

-  Muốn sử dụng, khai thác thật hiệu quả những mỏ vàng linh thiêng, nhiệm mầu vô giá ấy ư? Vâng, xin các bạn nhớ giùm tôi là luôn phải có máu thịt, máu thịt của con người, máu thịt của tâm hồn mình. Phải vừa học vừa xung trận. Xung trặn rồi, viết rồi khắc sẽ tự tìm ra cách khai thác mỏ vàng ấy. Tôi kêu gọi các bạn cứ mạnh dạn dấn thân đi, cầm bút đi. Nghề viết công phu lắm, khó đau, dằn vặt, thậm chí cả mất mát, hy sinh cũng nhiều lắm. Song cứ viết đi ta sẽ thấy mê nó ngay, say nó ngay. Người đẹp văn chương đang ngủ trong rừng đấy. Xin các bạn hãy sắm vai chàng hoàng tử mạnh dạn đi sâu vào rừng đi. Tôi tin các bạn sẽ tìm ra và đánh thức nàng dậy. Hạnh phúc đang chờ đón các bạn ở phía trước nhưng trước hết ở ngay chính lòng mình, ý chí mình đấy! Học Văn khoa mà không tập viết văn là hoài lắm, phí lắm. Tôi ngày xưa đâu biết chữ "văn" là gì, vì chỉ mới học tương đương hết tiểu học ngày nay vậy mà cũng viết được Bỉ vỏ. Vì thế các bạn nên nhớ văn hóa chỉ là khóa; lao động và lao động hết mình, lao động vô tư, trong sáng luôn vì cái chân, cái thiện, cái cao cả mới là chìa đấy. Hy vọng nhiều bạn ngồi đây sẽ trở thành những cây viết tài hoa, nổi tiếng hơn thế hệ chúng tôi nhiều lần, nhiều lần nhé!

Cả lớp chẳng ai bảo ai cùng lúc òa vỡ tràng pháo tay như thác đổ mùa lũ cuốn, ông cười vui, thong thả đặt chén trà xuống mặt bàn, hai bàn tay đan nắm vào nhau, đứng dậy huơ huơ về phía chúng tôi như tỏ ý bắt tay, tri ân sự tâm đắc, ngưỡng mộ, cảm kích vô bờ mà chúng tôi vừa dành cho ông. Rồi ông đưa tay vỗ vỗ vào ngực lại hăm hở nói tiếp:

-   Nhưng các bạn nhớ là phải tạo cho mình có cái riêng, cái cá biệt, cái khác biệt nhé! Chớ có bắt chước nhau, giống nhau là tự xóa mờ mình, đánh mất mình, tự tiêu diệt mình đấy. Nếu như đã có thanh long đao của Quan Công, bát xà màu của Trương Phi thì bên cạnh phải có thêm đường thương của Triệu Tử Long, cây cung của Hoàng Trung. Lao động nghệ thuật là sáng tạo. Sáng tạo không ngừng. Sáng tạo trong tư duy. Sáng tạo trong hư cấu tưởng tượng. Sáng tạo trong kết cấu, bố cục, trong cách thể hiện từng lời thoại, từng chi tiết miêu tả... Không lặp lại ai, không lặp lại chính mình luôn làm người đọc phải ngạc nhiên, phải thích thú, phải say mê òa vỡ những khám phá mới, nhận thức mới trước cây đời, núi đời, biển đời tưởng như đã cũ, đã nhàm mới đích thực là sáng tạo chân chính, là danh dự tài năng của người càm bút. Tôi mon g và chúc các bạn luôn tự tin, luôn vươn lên. Ai cũng khẳng định được mình như thế và hơn thế.

Mời các bạn đón đọc chương tiếp theo!