Đền Khajuraho
Trong quần thể kiến trúc Hindu giáo ở Khajuraho thì ngôi đền Vishvanatha là ngôi đền đẹp nhất, kỳ vĩ nhất được dựng vào năm 1002.
Khajuraho là một thành phố cổ nằm ở trung tâm miền Trung Ấn, nơi có rặng núi Vindya vắt ngang qua Ấn Độ như một chiến lũy, phía dưới là vùng cao nguyên Decan của miền Nam Ấn. Cách nay 10 thế kỷ, từ thế kỷ X, dưới triều Chandella đã cho xây dựng ở đây nhiều đền đài kỳ vĩ. Tất cả gồm 85 đền đài trải lộng giữa cánh đồng và hồ nước. Những ngôi đền ở phía Đông thành phố do các nhà buôn của giáo phái Jain xây dựng, còn Hoàng tộc Chandella xây dựng các đền đài vĩ đại ở phía Tây thành phố gần hồ Shibsaga. Những ngôi đền độc đáo tiêu biểu cho kiến trúc nghệ thuật Hindu giáo, chính vì vậy mà Khajuraho trở thành nổi tiếng được ghi vào Di sản văn hóa thế giới năm 1985.
Quần thể kiến trúc Khajuraho được xây dựng trong khoảng thời gian từ 900 đến 1150, ngoài một số đền của đạo Jain, còn phần lớn đền Hindu. Giữa thế kỷ X, ngôi đền đầu tiên được dựng để thờ thần Vishnu là đền Lakshmara, 50 năm sau trong niềm tự hào tràn ngập Dhangadeva, thế hệ thứ ba của người đã xây dựng ngôi đền Lakshmara, đã cho xây tiếp ngôi đền kỳ vĩ để thờ thần Shiva, đó là ngôi đền nổi tiếng nhất, to lớn nhất có tên là Vishvanatha, tên gọi ban đầu của nó là Marakatesvara (vị chúa tể ngọc bích) hay Pramathanatha (vị chúa tể của những phép thuật), do nhà vua Dhanga, được mệnh danh là “vị chúa tể của vùng Kalanjara Dhanga đóng đô ở Khajuraho từ năm 950 đến 1002. Dhanga, vị vua anh minh sống trên 100 tuổi. Ông là người mở rộng lãnh thổ chiếm hầu hết vùng Trung Ấn từ Gwalior đến Vidisa và từ Varamasi ở phía Bắc đến tận sông Narmado ở phía Nam.
Trong đền Vishvanatha đặt Linga để thờ, biểu tượng của thần Shiva, cũng do Dhanga tạo dựng. Một Linga bằng ngọc bích và một Linga bằng đá rất nổi tiếng vì vậy người ta còn gọi đền Vishavanatha là đền thờ Linga ngọc bích.
Đền Vishvanatha quay mạt về hướng Đông, uy nghi và lộng lẫy. Cấu trúc của Vishvanatha gồm một điện thờ trung tâm (Sikhara), bốn góc có 4 điện thờ phụ - Tất cả được nối với nhau bắng những mảng tường được trang trí bằng phù điêu khổng lồ. Một tháp cổng, tiền sảnh, đại sảnh đối diện với đền thờ có một kiến trúc đặc biệt gọi là nơi sung sướng, an lạc (Swatika). Trong đền thờ nhỏ này chỉ thờ duy nhất con bò thần Nandi, vật cười của thần Shiva. Càng lên cao Vishvanatha càng được xây nhỏ dần. Đỉnh tháp là những hình vòng tròn và tận trên đỉnh là một hình nhọn như búp sen.
Cũng giống như các tháp đền Hindu khác, Vishvanatha của Khajurahom thiên về trang trí mặt ngoài của tháp là những mảng phù điêu trong tháp thờ chính Sikhara, ở vị trí trang trọng nhất đặt một Linga biểu hiện cho dương tính của thần Shiva, một biểu tượng sáng tạo ra thế giới. Những gian thờ phía Bắc có các hình voi Ganesa, Saravati. Phía Tây tháp chính Sikhara, có sự kết hợp giữa các thần Shiva Vishnu và Brahma.
Chủ đề chiếm nhiều nhất của đền Vishvanatha và các đền khác trong quần thể kiến trúc Khajuraho là những cảnh sinh hoạt tình dục.
Gần 10 thế kỷ trôi qua, quần thề kiến trúc đền thờ Khajuraho vẫn còn đó, phải chăng vì một Shiva thiêng liêng hay vì lòng say mê nghệ thuật? Có thể là tất cả.
Quần thể kiến trúc Khajuraho được UNESCO ghi vào danh sách Di sản văn hóa thế giới năm 1996.
