Đền Panthéon
Trong số ba công trình tiêu biểu cho nền nghệ thuật kiến trúc La Mã cổ đại, thì đền Panthéon được bảo tồn tốt nhất. Bởi sau khi đế chế La Mã sụp đổ (năm 476), nó được chuyển thành nhà thờ Thiên Chúa giáo (năm 609).
Đền Panthéon đầu tiên được xây vào năm 27 TCN, theo mẫu thiết kế và chỉ đạo thi công của Agrippa, cánh tay phải của Hoàng đế Augustus. Agrippa là một nhà quy hoạch và xây dựng tài ba, chính ông chỉ huy xây dựng lại Roma thành một trong những thành phố đẹp nhất thời Cổ đại.
Đền Panthéon dùng làm nơi thờ phụng các vị thần theo tín ngưỡng của người La Mã. Đền bị hủy hoại nghiêm trọng sau 2 trận hoả hoạn. Dưới thời Hoàng đế Hadrian (117- 138), nó được xây lại thành một ngôi đền hình tròn, mà chiều cao từ sàn đến nóc mái vòm với đường kính của nó vòm là 43,5m. Thời đó, việc thiết kế xây dựng một nóc vòm có đường kính lớn như vậy quả là một việc làm táo bạo. Để chịu được sức nặng của mái vòm đồ sộ này, người ta cho xây một khối trụ lớn có tường dày đến 6,2m. Dọc theo bức tường tròn và dày này, người ta trổ 7 hốc ngăn dày, cùng với những ô vuông mà các nhà xây dựng La Mã đã đục vào vòm mái và cửa tròn để hứng lấy nguồn sáng duy nhất của công trình từ một ô tròn trên đỉnh vòm (đường kính 8,9m) đổ xuống.
Sàn đền và mặt tường được trang trí bằng đá cẩm thạch tôn vẻ trang nghiêm. Trong khi đó, kết cấu chịu lực của tường làm bằng bê tông, cốt đá, phía dưới có trọng lượng lớn hơn, càng lên cao càng nhẹ dần.
Cấu trúc mặt bằng đền Panthéon khá đơn giản, ngoài phần hình tròn dùng làm nơi thờ cúng, có thêm một khối sảnh phía trước hình chữ nhật. Đây là khối sảnh lấy từ ngôi đền cũ xây dưới thời Hoàng đế Augustus, đã bị thiêu huỷ trong hai trận hoả hoạn trước đó. Sự lắp ráp tài tình giữa hai khối kiến trúc khác nhau, tạo nên một công trình khá độc đáo, khiến cho vẻ đẹp của Panthéon dường như nằm ngay ở sự tương phản giữa hai khối hình khác nhau.
Những chiếc cột chống đỡ ở đây được làm theo kiểu Corinthien. Đây là những hàng cột thành công nhất của nghệ thuật kiến trúc La Mã cổ đại. Mỗi cột cao 12,5m có mầu đỏ đậm thẫm, mũ cột phía trên và đế cột dùng toàn bằng đá trắng.
Đặc biệt nổi trội nhất trong khâu xử lý nội thất của đền Panthéon là chia vòm, tạo nên một khung cảnh ngoạm mục hấp dẫn. Cách xử lý này được các nhà xây dựng thời Phục hưng ứng dụng rất có hiệu quả.
Đền Panthéon ngày nay vẫn được sử dụng làm nhà thờ công giáo.
