MAHABALIPURAM – CỤM THÁNH TÍCH NỔI TIẾNG
CỦA ẤN ĐỘ GIÁO
Ở miền Nam Ấn Độ, có một cụm đền thờ hay Thánh tích nổi tiếng vào bậc nhất của Ấn Độ giáo, đó là di tích Mahabalipuram, một vùng đất ngay cửa con Sông Palar, bên bờ Vịnh Bengal (gần Thành Madras). Hầu như tất cả các di tích hiện còn ở Mahabalipuram đều được xây dựng vào khoảng những năm 630 và 715, khi mà Vương triều Palava đạt tới đỉnh cực thịnh của nó ở miền Nam Ấn Độ.
Sau đó, vào những năm 876 và 895, Palava phải đương đầu với những cuộc tấn công của Vương triều Chôla. Chiến tranh đã làm gián đoạn công cuộc xây dựng ở Mahabalipuram. Vì thế mà ở đây hiện còn lại nhiều đền đài ở giai đoạn xây cất dở dang. Mặc dầu vậy, Mahabalipuram vẫn là một cụm kiến trúc đặc biệt gồm những ngôi đền to nhỏ khác nhau, được tạc trực tiếp vào những tảng đá lớn liền khối như các ratha (thiên xa) và một đền thờ Shiva có tên là Đền Ven Biển được xây bằng đá. Các ratha đều được trang trí bằng hình phù điêu. Ở đây, bên cạnh các ngôi đền đều có những tượng lớn: voi, sư tử, bò.
Trong số tám thiên xa bằng đá, khối nổi bật lên là năm ratha đứng cạnh nhau và mang tên những người anh em nhà Panđava trong sử thi Mahabharata và người vợ chung của họ Yuđisthira, Đharmaradja, Ácguimna, Bhima và Nakula. Mặc dầu được làm theo mô hình của cổ thiên xa và đều được tạc vào một khối đá, nhưng mỗi ratha trong nhóm vẫn có vẻ dáng riêng biệt của mình.
Đharmaradja ratha có thân vuông (mỗi cạnh dài 8,85m) và bộ mái ba tầng thu nhỏ dần về phía đỉnh. Hai tầng mái phía dưới có hồi lang bao quanh và được tô điểm bằng các tháp nhỏ, còn tầng thứ ba hay tầng trên cùng lại là cả một khối vòm tròn lớn. Vì vậy, tuy kích thước không lớn (cao 12,20m); Nhưng Đharmaradja ratha vẫn gây được ấn tượng hoành tráng mạnh mẽ. Nếu Dharmaradja có hình đồ vuông thì Bhima ratha nằm ngay bên cạnh lại là kiến trúc hình đồ chữ thập (dài 14,6 m) và có bộ mái hoàn toàn khác: mái dài, hai cánh cong cong như lưng voi. Vì chỉ có hai tầng và bộ mái lại chạy theo chiều dài của kiến trúc, nên Bhima ratha không cao (độ cao chỉ có 790 m). Thế nhưng các khối lớn của thân và mái đã tạo cho ngôi tháp này một vẻ đẹp bề thế và vững chãi. Nhỏ nhất trong nhóm và cũng đặc biệt nhất là Draupadiratha (mỗi chiều dài 3,40m và cao 5,50m). Thoạt thìn, Draupadi ratha có hình dáng hệt như mái nhà gỗ đơn sơ với các mái tranh bốn núi trùm lên bốn bức tường nhà. Song ở đây, tất cả đều được khắc vào đá vì thế mà Draupadi ratha có vẻ đẹp dung dị và trang nhã.
Khu Đền Shiva hay khu Đền Ven Biển là một quần thể kiến trúc được xây vào khoảng năm 700, dưới thời Vua Ratgiasimha. Nhưng hiện nay chỉ còn lại có hai ngôi đền dưới dạng tháp nhiều tầng kiểu như Dharmaradja ratha. Tuy vậy, do có kích thước lớn hơn và có chiều cao hơn, nên ngôi đền lớn của khu Đền Ven Biển vút lên trời cao lồng lộng ngay bên bờ biển như một ngọn hải đăng khổng lồ.
Ở đây, dường như tất cả các ngôi đền ở Mahabalipuram đều được trang trí bằng điêu khắc. Song, đáng kể nhất và có giá trị nhất về nghệ thuật điêu khắc của Mahabalipuram là bức phù điêu đá khổng lồ. Nó đã mô tả được các câu chuyện huyền thoại về dòng sông Hằng linh thiêng. Một truyền thuyết nổi tiếng khác là câu chuyện Kiratacgiunnarút từ sử thi Mahabharata cũng được thể hiện thành cả một dãy phù điêu hoành tráng, giàu trí tưởng tượng với những ước vọng bay bổng, đầy lãng mạn. Nhìn vào hình phù điêu này, có thể thấy những kỳ tích chính của người anh hùng Ardjuna: Cầu xin Thần Shivâ ban cho chiếc cung thần, cuộc thi bắn cung, hình ảnh Thần Krisna hóa thân thành người đánh xe cho Ardjuna . . . Ngoài hai huyền thoại và truyền thuyết lớn vừa kể trên, mặt đá còn lại của các ngôi đền ở Mahabalipuram được phủ kín bằng những hình phù điêu, thể hiện đủ loại người, Thần linh, súc vật và các tình tiết rút từ nhiều truyền thuyết khác nhau của Ấn Độ giáo.
Mặc dầu rất đa dạng và phong phú về đề tài thể hiện, song nghệ thuật điêu khắc đá ở Mahabalipuram vẫn toát lên một bút pháp hoặc phong cách nghệ thuật chung là: mạnh mẽ, sống động, chuẩn xác và hoành tráng.
Mahabalipuram với nhiều ngôi đền độc đáo và những hình phù điêu khổng lồ quả là điều kỳ diệu của nghệ thuật miền Nam Ấn Độ. Không phải ngẫu nhiên mà có các nhà khoa học đã ví khu đền Mahabalipuram như đỉnh Everest của nghệ thuật cổ Trung đại của Ấn Độ.
TS.NGÔ VĂN DOANH
