Người Mỹ đầu tiên & người Kennewick
Thời điểm: cách đây trước 15.000 đến 9.300 năm
Địa điểm: Bắc và Nam Mỹ
Tôi nghĩ rằng phong cảnh nổi bật sẽ cho chúng ta thấy một trong những tình tiết khó hiểu, hồi hộp và truyền cảm hứng nhiều nhất trong sự thám hiểm của con người trên trái đất.
TOM DILLEHAY, 2000
Năm 1493, Christopher Columbus, Thống đốc biển Thái Bình Dương, tập hợp một nhóm gồm ít người Mỹ bản xứ phô diễn trước triều đình Tây Ban Nha. Cuộc tranh luận về sự hiểu biết bắt đầu gần như ngay lập tức. Những con người xa lạ này là ai? Bằng cách nào họ đến được vùng đất quê hương mình? Họ đã từ Châu Á đi bằng đường bộ hay đường biển? Hay có một số thủy thủ làm “hoa tiêu vô danh” từ Địa Trung Hải vượt Đại Tây Dương trước Co-lumbus rất lâu? Có phải họ là những người da đỏ sống sót từ lục địa Atlantis hay thuộc Mười bộ tộc Israel bị mất tích? Trong hơn năm thế kỷ, những người tạo ra huyền thoại và giới khoa học cùng nghiên cứu về những người Mỹ đầu tiên trong một cuộc tranh luận dai dẳng nhất về quá khứ con người.
Vào đầu năm 1590, nhà truyền giáo dòng Tên Jose de Acosta cho rằng người Mỹ đầu tiên đã từ Châu Á đến châu lục này, chỉ “bơi thuyền vượt qua một khoảng cách nhỏ”, điều này diễn ra gần như trước khi khám phá eo biển Bering năm 1743 chỉ có hai thế kỷ. Ngoại trú một ít khẳng định võ đoán về các chuyến đi Thời kỳ băng hà băng qua Đại Tây Dương hay các chuyến đi bằng xuồng dài ngày từ châu Úc đến Nam Mỹ, ngày nay một ít nhà khoa học không thừa nhận việc người Mỹ bản xứ có nguồn gốc từ người tiền sử Châu các cuộc tranh luận quan trọng trong giới học giả lại thiên về việc định cư đầu tiên và vấn đề hay tranh luận về thời điểm chính xác cuộc định cư diễn ra khi nào.
Folsom, Clovis và tiền Clovis
Cho đến thập niên 1920, hầu hết các chuyên gia đều thừa nhận người Mỹ đầu tiên đã đến châu lục cách đây khoảng 4.000 năm. Sau đó cuộc khám phá một số đá phóng cho thấy có sự liên kết trực tiếp với xương của loại bò rừng bison đã tuyệt chủng ở Folsom, New Mexico, chứng minh thời xưa con người đã sống ở Tân thế giới ít nhất là 10.000 năm. Sự phát triển của kỹ thuật phóng xạ carbon xác định niên đại của Willard Libby năm 1949 đã giúp việc lập niên đại các nền văn hóa Folsom và thậm chí của người da đỏ cổ Clovis trên cơ sở chắc chắn hơn. Ngày nay, hàng tá niên đại xác định bằng kỹ thuật này xác định người Clovis đã cư trú cách đây từ 13.500 đến 13.350 năm, có nghĩa là cư dân Thời kỳ đồ đá đã định cư Tân thế giới trong vòng một vài thế kỷ vào cuối Thời kỳ băng hà, nếu không nói là sớm hơn. Vấn đề tranh luận là sớm hơn bao lâu.
Mọi người nhất trí rằng chỉ con người hiện đại, Homo sapiens sapiens, mới định cư ở Châu Mỹ. Hơn một thế kỷ tìm tòi nghiên cứu đã không phát hiện điều gì về con người cổ đại như người Neanderthal chẳng hạn. Vượt qua thực tế này, hầu như ít người đồng ý. Các nhà khoa học thuộc hai trường phái tư tưởng.
Khai quật ở Hang đá trú ẩn Meadowcroft, Pennsylvania, một hang động có người cư trú từ đầu có lẽ cách đây 15.000 năm.
Một mũi nhọn Folsom chung với xương sườn phụ loài bò rừng bison đã tuyệt chủng tìm thấy ở Folsom, New Mexico. Chứng cứ của những sự kết hợp trực tiếp như thế giữa đồ tạo tác của con người và xương của động vật tuyệt chủng trong thập niên 1920 đã chứng minh rằng con người đã định cư ở Bắc Mỹ trong vòng một vài thế kỷ khi kết thúc Thời kỳ băng hà nếu không nói là sớm hơn.
Mũi nhọn Clovis là minh chứng hiển nhiên của sự tinh thông trong công cụ đá của một số người Mỹ lâu đời nhất Người Clovis định cư ở Bắc Mỹ cách đây ít nhất 13.000 năm và có trước người Folsom, một thời được xem là nền văn hóa của người Da đỏ cổ đại lâu đời nhất.
Một trường phái thiểu số cho rằng con người đã từ châu Á đi vào bang Alaska cách đây 40.000 năm, chứng minh bằng các cuộc khai quật gây nhiều tranh cãi ở đông bắc Brazil để làm chứng cứ cho việc định cư lâu đời như thế. Ngoại trù việc tranh luận về địa điểm - Boqueirao da Pedra Furada- không hề có chứng cứ khảo cổ nào chứng minh việc định cách đây 40.000 năm. Hầu hết các học giả đều thiên về một niên đại muộn hơn nhiều cách đây khoảng 13.500 năm, việc định cư diễn ra vào cuối Thời kỳ băng hà, khi mực nước biển dâng lên đến 90 m (300 ft) thấp hơn ngày nay và một dải đất nối liền Siberia với Alaska - lục địa Beringia bị ngập nước.
Một ít di chỉ khảo cổ chứng minh sự định cư tiền-Clovis ở Châu Mỹ. Nổi tiếng nhất là Monte Verde ở về cực nam Chile, nơi đây có một số đều gỗ và đồ tạo tác bằng đá thô sơ có niên đại cách đây từ 14.000 đến 13.600 năm, sớm hơn thời kỳ Clovis chút ít. Các di chỉ kém nổi tiếng hơn nằm rải rác, trong đó có đồi Cactus, đông nam Virginia, có thể có niên đại muộn hơn đôi chút, nhưng không được ghi chép đầy đủ. Không có nguyên do nào lý giải tại sao việc định cư đầu tiên lại không thể diễn ra vào thời điểm sớm hơn, nhưng số người quan tâm không nhiều và “dấu hiệu” khảo cổ để lại phía sau vẫn kín đáo đến mức hiện nay rất khó phát hiện.
Tuyến đường nào?
Con người bằng tuyến đường nào để vào Tân thế giới vẫn còn đang tranh cãi. Cho đến gần đây, mọi người nhất trí rằng những người định cư đầu tiên đã đi qua ngõ Alaska không phải ướt chân, băng qua vùng lãnh nguyên-thảo nguyên giá rét, lộng gió của vùng đất cầu nối Bering. Từ Alaska, họ băng qua một hành lang hẹp, không đóng băng nằm giữa hai tảng băng lớn bao phủ Canada và liền bắc nước Mỹ trong khi, và ngay sau đó, vào cuối Thời kỳ băng hà, trước khi định cư ở trung tâm Bắc Mỹ. Hầu hết các địa điểm của người Da đỏ cổ đại đều được phát hiện ở vùng Đồng bằng Bắc Mỹ, vì thế những người định cư đầu tiên được giả định là thợ săn thú lớn, thích săn bò rừng bi-son, voi mammoth hay voi răng mấu.
Móng các công trình gỗ phát hiện ở Monte Verde, nam Chile. Địa điểm ngập nước này đã bảo tồn những gì còn lại của các túp lều nhỏ xây dựng dọc theo nhau, cũng như bằng gỗ và đồ tạo tác bằng đá, thuộc loại lâu đời nhất ở Châu Mỹ.
Trong những năm gần đây, kịch bản này đã bị từ chối khi nhiều cuộc khai quật mới cho thấy người Da đỏ cổ đại là những người săn bắn-hái lượm rất khác biệt nhau, họ khai thác nhiều hoại thức ăn. Đồng thời, các nhà nghiên cứu địa chất mới chứng minh hành lang không đóng băng từ Alaska đến vùng Đồng bằng không có thực vật sinh trưởng, nên không thể nuôi sống người và động vật, vì thế không thể là tuyến đường dành cho những người định cư đầu tiên di chuyển về phía nam, trừ phi họ men theo tuyến ven biển. Theo kịch bản này, những người định cư đầu tiên sẽ men theo từ Siberia dọc theo bờ biển vịnh Bering, sau đó về hướng nam và đông dọc theo thềm lục địa Alaska. Thật không may, di chỉ khảo cổ không chứng minh được một tuyến đường như thế nằm vài mét dưới mặt đất, nhưng không có lý do, ít nhất về lý thuyết, giải thích tại sao con người trong Thời kỳ băng hà không thể được trang bị xuồng bọc da thú và sống bằng thịt động vật có vú và cá để thực hiện chuyến đi về hướng nam vào thời điểm mực nước biển thấp hơn ngày nay. Tranh luận về tuyến đường đến nay vẫn chưa giải quyết.
Người Kennewick xuất hiện
Người Mỹ đầu tiên là một trong số các bí ẩn đã tạo biết bao cảm xúc trong giới khoa học cũng như những người ngoài ngành. Không nơi nào niềm cảm xúc này dễ nhận thấy hơn hạt Benton,Washington, cùng với sự phát hiện người Kennewick năm 1996. Một sọ người, xương các chi nằm rộ ra ở bờ sông, rõ ràng là bộ xương của một người đàn ông Caucasoid, răng bị mẻ, độ tuổi 40-45 lúc mất, cao khoảng 1,73 m (5 ft 8 in). Ban đầu, nhà khảo cổ James Chatters nghe rằng đây là thi thể của một người Châu Âu hiện đại, cho đến khi nghiên cứu tỉ mỉ mới phát hiện có một mũi nhọn gì đó nhô ra trong một vết thương đã lành bên hông phải. Sau đó đem bộ hài cốt đi giám định, niên đại xác định cách đây từ 9330 đến 9380 năm, được xem là một trong những chứng tích về con người lâu đời nhất được phát hiện ở Châu Mỹ, trong khi kỹ thuật chụp CT (phân lớp) nhận dạng mũi nhọn bí mật ấy là đầu đá kiểu Cascade hình lá.
Sọ người Kennewick và ảnh khuôn mặt được tái tạo. Nhiều tranh luận xoay quanh vấn đề này, liệu đây có phải là một trong những người Mỹ lâu đời nhất có niên đại cách đây khoảng 9.300 năm hay không.
Ngay lập tức, những người chủ đất, Cục quản lý điền địa, kêu gọi ngừng mọi cuộc điều tra và thông báo họ sẽ chuyển bộ hài cốt về năm bộ tộc theo quy định của luật pháp liên bang. Sau đó một nhóm các nhà khảo cổ bị Cục và Nghiệp đoàn kỹ sư kiện cho rằng các nhà khoa học đã chống chính phủ và người Mỹ bản xứ. Vào thời điểm viết quyển sách này vụ kiện vẫn chưa giải quyết.
Xét tử quan điểm khoa học, bộ xương Kennewick là vấn đề đáng quan tâm bởi lẽ niên đại lâu đời và mang đặc điểm giải phẫu học khác thường. Trong lần khám nghiệm đầu tiên, hộp sọ giống như hộp sọ của người Âu Á phương tây hiện đại chứ không giống người Mỹ bản xứ. Khi thông báo niên đại lâu đời, giới báo chí nắm bắt đặc điểm giống như người Châu Âu với tâm trạng phấn khích, xem có là bằng chứng thời xa xưa người định cư đầu tiên không phải và người Mỹ bản xứ (Da đỏ). Giới báo chí làm rùm beng, người ta không thể tiếp cận bộ xương được, mặc dù hiện nay đang được nghiên cứu chi tiết hơn. Trong một báo cáo khoa học gần đây, James Chatters khẳng định rằng bộ xương Kennewick khác hẳn bộ xương của người Mỹ bản xứ hiện đại, nhất là những người ở vùng tây bắc Bắc Mỹ. Tuy nhiên, Kennewick lại mang nhiều đặc điểm chung giống như sáu người đàn ông Da đỏ cổ đại trong cùng độ tuổi. Tất cả đều có khuynh hướng hộp sọ khá dài, mặt trung bình đến rộng, mũi từ hẹp đến trung bình. Các bộ xương này cho thấy có dấu vết của chân có nguồn gốc nhiệt đới, không có gương mặt thẳng, dài và các chi ngắn của người ở cực bắc. Kennewick cao hơn, gương mặt nhô ra nhiều hơn, nhưng các đặc điểm chung của anh ta không có gì khác với người bình thường. Thậm chí độ tuổi lúc anh ấy chết hoàn toàn bình thường trong số nam giới Da đỏ cổ đại, thường chết trong độ tuổi từ 32 đến 45.
Bộ xương Kennewick còn ngụ ý rằng sự định cư đầu tiên của con người ở Bắc Mỹ phức tạp hơn những gì hiện nay chúng ta đang hoài nghi, và các nhóm cư dân nhỏ trong Thời kỳ đồ đá đã đến Châu Mỹ trải qua một thời gian kéo dài, trong cuối Thời kỳ băng hà hoặc ngay sau đó. Bí ẩn về người Mỹ đầu tiên vẫn còn là một trong những bí ấn lớn của quá khứ, đơn giản vì dân số quá ít và các địa điểm đóng trại của họ chỉ nhất thời. Sự quyến rũ không những nằm trong các giả thuyết tùy tiện về sự cư trú hay di cư của người Châu Âu vượt Đại Tây Dương trong Thời kỳ băng hà, mà còn nằm trong việc không thừa nhận cách giải mã của các manh mối khảo cổ, sinh học và ngôn ngữ học khó hiểu và rời rạc nhất.
