NGHỆ THUẬT KIM HOÀN CỦA
NỀN VĂN MINH CỔ ĐẠI PÊRU
Mới đây, người ta phát hiện ra hầm mộ của Hoàng tộc Sipan, dòng tộc Vua chúa nước Pêru Cổ đại Các nhà khảo cổ học đã khai quật mộ một người đàn ông, được chôn cất trong Kim Tự Tháp Làng Peruvian, Tỉnh Sipan. Tất cả các vật dụng được chôn cất theo, cho phép các nhà Bác học kết luận rằng ông ta là một vị tướng, chết trận vào tuổi 40 cách đây 3000 năm. Vị tướng được xác định là người xứ Moche thuộc một bộ tộc sung túc sống ở Miền Bắc Pêru từ Thế kỷ I đến Thế kỷ VIII. Sau đây là biên bản ghi chép khi khai quật tử thi:
"…Một chiến binh hung dữ, mình mặc áo giáp dát vàng, đầu đội mũ lông chim xung quanh dính đầy những viên ngọc lấp lánh. Trên bộ trang phục nhà binh sáng rực rỡ điểm thêm những đồ trang sức bằng kim loại quý, hầu hết chúng được sắp xếp ở xung quanh thắt lưng…”
Ông Craig Morris - giám đốc ngành khảo cổ học Nam Mỹ - nhận xét rằng với cách phục sức như thế, chắc rằng đối phương sẽ loá mắt, đội quân phía sau vị tướng sẽ được an toàn tiến công.
Như vậy có nghĩa là từ xa xưa, từ những nền văn minh Cổ đại, người ta đã biết dùng kim loại quý, đá quý làm đồ trang sức, đồng thời phục vụ mục đích quân sự. Thực ra, bọn cướp đường chính là người đầu tiên khám phá ra bí mật kho báu của cải của dòng tộc Sipan, bao gồm đồ trang sức, vật dụng trang trí hình con nhện, con quỷ, Mặt trăng, những con bọ cạp và biểu tượng người lính chiến với nạn nhân của họ. Khi những đồ tạo tác quý giá này được bán ra thị trường, các nhà khảo cổ học mới được báo động và trong vòng 2 năm, họ đã khai quật được 3 ngôi mộ ở Sipan. Sự khám phá mới bổ sung thêm cho các nhà khảo cổ lượng kiến thức lớn gấp hai, ba lần trước đây, giúp đỡ đắc lực cho công cuộc nghiên cứu về nhân chủng học. Từ trước tới nay, loại người hầu như không biết đến giống người Moche. Không có sách báo nào ghi chép hay hướng dẫn cho biết, họ tồn tại ở Thế kỷ nào; vì lý do gì mà bị tuyệt chủng.
Năm 1890 người ta đã phát hiện ra những bằng chứng đầu tiên chứng minh sự tồn tại của người Côlômbia tiền sử. Lúc ấy, những người Cổ đại chưa được gọi là người Moche. Cái tên ấy chỉ xuất hiện từ những năm 1960, khi ngành khảo cổ thực sự bắt tay vào nghiên cứu trên diện rộng những vật dụng tìm thấy dưới đất sâu. Những nghệ nhân kim hoàn thời xa xưa đã đưa nền văn hoá thời đại mình vào những tác phẩm sổng mãi đến muôn đời. Căn cứ vào những đồ dùng bằng gốm và chạm khắc kim loại, các nhà nghiên cứu kết luận rằng, nghệ thuật kim hoàn của người Moche Cổ đại còn tinh vi hơn cả người Maya 800 năm sau.
Người ta tìm thấy một chuỗi đeo cổ có 20 hạt kim loại quý đúc thành hình hạt lạc. Trong đó, 10 hạt bằng vàng xếp về một bên, có lẽ tượng trưng cho Mặt trời, còn 10 hạt bạc nằm bên kia tượng trưng cho Mặt trăng. Thời bấy giờ, Mặt trời và Mặt trăng hiện hữu như vị chúa tể, như đấng linh thiêng soi rọi nhân gian. Thuyết Mặt trăng, Mặt trời cùng song song cai quản cõi trần được thể hiện trong chuỗi cườm đeo cổ mà mỗi hạt là hình một con nhện đầu người đang ngồi trên một mạng nhện dệt tuyệt đẹp. Người thời nay hiểu rằng, con nhện là hình ảnh ẩn dụ của người chiến binh đang bẫy mồi, giăng lưới đưa đối phương vào bẫy.
Nền văn hoá nào cũng được thể hiện trên những kiệt tác nghệ thuật của người sống trong nền văn hoá đó. Những bức tượng, phù điêu. . . luôn được chọn để ghi lại những gì không thể quên được. Trên một phiên đá tạc hình một người đàn ông không có đầu hai tay hướng lên trời, đôi bàn chân vững vàng trên mặt đất. Bên trong bức điêu khắc có hình một người đàn ông nhỏ hơn cũng mất đầu, cũng ngồi ở tư thế y như vậy. Đi sâu tìm hiểu, các nhà khảo cổ học đã tìm ra câu trả lời về nghệ thuật trang trí kim hoàn của người Moche. Những bức tượng tả cảnh chém đầu, hành quyết hay khắc hình người lính chiến phản ánh nỗi kinh hoàng của dân chúng sống trong sự tôn thờ mù quáng một Chúa Trời tàn bạo.
Sự bí hiểm của nền nghệ thuật kim hoàn Cổ đại Pêru chính là ở chỏ các hình tượng nghệ thuật điêu khắc thường là nhện, cảnh xử trảm, hạt lạc, binh biến. . . Theo các chuyên gia, dạng hình tượng nghệ thuật này đòi hỏi phải có một trình độ tay nghề và trình độ thật lão luyện của nghệ nhân. Rõ ràng là giá trị nghệ thuật đã đạt mức cao hơn so với các thời đại khác. Người xem dường như bị loá mắt bởi ánh hào quang lấp lánh, vẻ đẹp rực rỡ toát ra từ những báu vật quý giá mà quên đi cái nội dung sâu xa ẩn trong mỗi tạo tác. Hy vọng rằng những đồ châu báu, kim hoàn tìm thấy được sẽ giúp các nhà nhân loại học nghiên cứu sâu và vén bức màn bí ẩn về nguồn gốc, sự phát triển cũng như tập quán, tín ngưỡng của một giống người Cổ đại...
