OXFORD VÀ CAMBRIDGE
Đại học tổng hợp Oxford là trường đại học, lâu đời nhất ở nước Anh, được thành lập năm 1163. Ngay từ thế kỷ XIV nó đã là trường học chính của đất nước, chuyên đào tạo các bác học và nhà hoạt động nhà nước. Ở đó đã hình thành một hệ thống, tồn tại đến ngày nay, gắn kết các khoa với các trường đại học chuyên ngành thành viên (col - lege). Sinh viên vào trường tổng hợp (university) sẽ lựa chọn khoa để học và chọn trường thành viên để sống. Nhưng college không phải chỉ là sống chung ở kí túc xá. Ở đây người sinh viên nhận giáo viên cho cá nhân mình. Người thầy này sẽ thường xuyên tư vấn trực tiếp với sinh viên đó về khoa học và giúp đỡ trong các vấn đề đời sống hàng ngày. Sinh viên được sử dụng thư viện của college, tham gia thi đấu thể thao giữa các college...
Trong mỗi college có các giáo sư và giảng viên từ những khoa khác nhau. Họ gặp gỡ nhau vào các bữa ăn trưa truyền thống, cho phép đại diện những chuyên môn khác nhau giao tiếp với nhau. Các college tự hào với thành tựu của mình. College này thì có thư viện lớn nhất, college kia nổi bật về nhóm bơi thuyền, college khác lại tự hào về việc trong số những người tốt nghiệp của mình có nhiều thủ tướng nước Anh hơn cả…
Để đỗ vào trường đại học tổng hợp phải qua kì tuyển chọn theo bản khai (application – form, - blank). Thí sinh phải điền vào một số bản khai về các thành tích đã đạt được ở trường trung học và thi tốt nghiệp, cộng thêm bài viết về đề tài nhất định và nhất thiết phải qua được kì thi Anh ngữ. Sinh viên năm dưới lựa chọn đa số các môn mình thích, có thể kết hợp học vật lý và học âm nhạc. Song sinh viên nào muốn trở thành nhà vật lý thì phải qua mấy kì thi trung gian về môn học này và sau đó là thi lấy bằng cử nhân (bachelor) – học vị khoa học đầu tiên. Tại các lớp khoá trên học theo chuyên khoa. Sau khi có bằng cử nhân, sinh viên có thể bước lên bậc học thứ hai của trường đại học tổng hợp (graduate), chuẩn bị để nhận bằng thạc sĩ (mas-ter), và tiếp sau sẽ là tiến sĩ khoa học. Trong hệ thống Anh quốc, khác với ở Mỹ, học vị khoa học cao nhất là PhD (Doctor of Philosophy), gần như phó tiến sĩ của Nga. Còn học vị tiến sĩ khoa học ở Mỹ thì chỉ có ý nghĩa danh dự mà thôi.
Nét đặc biệt trong việc đào tạo sinh viên vật lý ở các trường đại học tổng hợp Anh quốc là ở chỗ sinh viên năm dưới cũng đã được đến làm việc trong các phòng thí nghiệm. Tại đại học Oxford có phòng thí nghiệm Clarendon và Viện vật lý lý thuyết nổi tiếng, với các giáo sư là bác học lừng danh, như Rudolph Ernest Peierls (sinh năm 1907), Richard Dalitz, David ter Haar.
Trường đại học tổng hợp đứng thứ hai về tuổi tác và là đối thủ truyền kiếp của Oxford là Đại học tổng hợp Cambridge, thành lập năm 1209. Ngày nay nó gồm có 22 trường trực thuộc (college), mà nổi tiếng nhất là Trinity College, nơi Isaac Newton đã từng giảng dạy. Trong số thành viên thành dạt của college này có Huân tước George Gordon Byron, Francis Bacon, các nhà vật lý James Clerk Maxwell, Michael Faraday, John William Rayleigh, Joseph John Thompsonl Ernest Rutherirord, William và Lawrence Bragg.
Khoa vật lý Cambridge dù sao cũng tốt hơn so với khoa vật lý trường Oxford và có phòng thí nghiệm Cavendish lừng danh, thành lập năm 1871.
NGÀY HỘI ARCHIMEDES
Một truyền thống có ý nghĩa của các nhà vật lý Trường đại học tổng hợp quốc gia Moskva (MGU) là ngày hội hài hước sinh nhật Archimedes'' - ra đời năm 1960 nhờ việc dựng vở ôpêra cây nhà lá vườn, vui nhộn về vật lý học nhan đề ''Archimedes''. Song các vật lý gia MGU lại coi sự khởi đầu truyền thống ''nghệ thuật vật lý'' là từ khi ra đời bài thơ bí mật có tính trào phúng ''Evgeni Stromynkin'' (1948 -1955) của Gertsen Kopylov, bài vật lý ca ''Cây gậy con'' (1946) và ca kịch vật lý học đầu tiên ''Cây gậy con'' (1955). Theo giai thoại ca kịch ấy do những người tốt nghiệp khoa vật lý năm 1955 sáng tác ngay sau kì thi quốc gia và diễn vào buổi dạ tiệc tốt nghiệp, được viện sĩ Lev Landau rất tán thưởng. Vở nhạc kịch rất thành công và còn được trình diễn cho giới vật lý Obninsk (nhà máy điện nguyên tử đầu tiên trên thế giới), Dubna (viện liên hợp nghiên cứu hạt nhân), ở câu lạc bộ Hội đồng bộ trưởng (nay là nhà hát Satirikon)
Ngày hội hài hước khoa lý MGU được cử hành theo nghị quyết đặc biệt của đoàn thanh niên cộng sản năm 1959: ''Lấy ngày hội hài hước khoa lý làm Ngày vật lý. Chọn ngày sinh Archimedes làm ngày Vật lý. Quyết định rằng Archimedes sinh ngày 7 tháng 5 năm 287 tr. CN''. Bậc thềm trước lối vào khoa lý MGU, nơi hết sức giống sân khấu nhà hát cổ Hi Lạp, được chọn làm nơi tổ chức lễ hội. Ngày lễ hội hàng ngàn nhà vật lý cùng với vở ''Archimedes'' truyền thống - đỉnh cao sáng tác âm nhạc của các nhà vật lý thời bấy giờ, đã xuất hiện như thế đó. Trong vở kịch người ta phản ánh mọi điều về cuộc sống sinh viên những năm 1960, lịch sử hào hùng và cách sống buồn tẻ lúc nào cũng học tập, những chuyến đi khai hoang và dự cảm bi kịch tương lai của các thần huỷ hoại và thần tạo dựng. Tính phổ cập của ca kịch nghiệp dư đáng yêu ấy quả và không gì sánh được: trong 40 năm người ta diễn nó gần 200 lần trên sân khấu các trường vật lý và viện khoa học khác nhau.
Ngày hội lễ sinh nhật Archimedes diễn ra hàng năm, có khi kéo dài mấy ngày liền, thường khai mạc lúc 13 giờ, khi vang lên điệu kèn hiệu lệnh, rồi đến các biểu diễn hài hước nơi bậc thềm khoa lý. Những đoàn sinh viên các khoá và nghiên cứu sinh, đều áo sống chỉnh tề, lên kể chuyện của mình. ''Mikhail Lomonosov'' tiếp nhận các ''báo cáo'', “Archimedes'' xuất hiện kèm theo kĩ thuật lửa - khói. Những bài pha trò xen kẽ ngâm thơ, ca hát, nhảy múa, hoạt cảnh muôn thuở của sinh viên về thi cử, các giáo sư, các chú cuội sinh viên, các vở kịch nửa ứng tác ngẫu hứng... Nhiều vị anh hùng cùng thời đại tham dự, tô điểm thêm cho buổi lễ: Viện sĩ Lev Landau năm 1960, Niels Bohr vĩ đại năm 1961, Phi công vũ trụ German Titov năm 1963…
Vào cuối những năm tư tưởng sinh viên. Năm 1969 những người lãnh đạo studio ''Archimedes'' bị gọi tới Văn phòng Đảng uỷ khoa và được khuyên chấm dứt tổ chức. Từ cuối năm 1969 lễ hội diễn ra ở Nhà văn hoá của Viện năng lượng nguyên tử mang tên Kurchatov.
Chỉ đến những năm 90 mới xuất bản các tác phẩm ''Nghệ thuật vật lý'' của G. Kopylo -- ''Bài thơ bốn chiều và các tác phẩm không một chiều khác'', bài thơ ''Evgen Stromynkin''. Năm 1993 được sự bảo trợ của Hội vật lý Nga cuốn sách ''Các nhà vật lý pha trò'' được tái bản, gây tiếng vang lớn ra ngoài phạm vi các nhóm vật lý và bổ sung thêm nhiều ''truyện truyền khẩu'' thời những năm 1950. Trước đó, vào đầu thậm kỉ 1980 các Ngày vật lý đã được phục hồi.
