Truyện Và Kí Chương 17
III. KẾT QUẢ CỦA SỰ HY SINH
Khi đại bỏc đó ngấy thịt đen, thịt vàng rồi, thỡ những lời tuyờn bố "tỡnh tứ "của cỏc ngài cầm quyền nhà ta bỗng dưng im bặt như cú phộp lạ, và cả người "Nờgrụ"(1) lẫn người "Annamit" mặc nhiờn trở lại "giống người hốn hạ".
Để "ghi nhớ" cụng lao người lớnh Việt Nam, chẳng phải người ta đó lột hết tất cả của cải của họ, từ chiếc đồng hồ, bộ quần ỏo mới toanh mà họ bỏ tiền tỳi ra mua, đến cỏc vật kỷ niệm đủ thứ, v.v... trước khi đưa họ đến Macxõy xuống tàu về nước, đú sao? Chẳng phải người ta đó giao họ cho bọn sỳc sinh kiểm soỏt và đỏnh đập họ vụ cớ đú sao? Chẳng phải người ta đó cho họ ăn như lợn ăn, và xếp họ như xếp lợn dưới hầm tàu ẩm ướt, khụng giường nằm, khụng ỏnh sỏng, thiếu khụng khớ đú sao? Về đến xứ sở, chẳng phải họ đó được một quan cai trị biết ơn đún chào "nồng nhiệt" bằng một bài diễn văn "yờu nước" đú sao!: "Cỏc anh đó bảo vệ Tổ quốc, thế là tốt. Bõy giờ, chỳng tụi khụng cần đến cỏc anh nữa,
cỳt đi!".
Thế là những "cựu binh" - đỳng hơn là cỏi xỏc cũn lại - sau khi đó "dũng cảm bảo vệ chớnh nghĩa và cụng lý" nay tay khụng trở về với chế độ bản xứ của họ, một chế độ khụng biết gỡ đến chớnh nghĩa và cụng lý cả.
Theo bỏo chớ Đụng Dương thỡ thương binh người Phỏp bị mất một phần thõn thể và vợ của tử sĩ người Phỏp đều được cấp mụn bài bỏn lẻ thuốc phiện.
Như thế là trong một việc mà chớnh quyền thuộc địa đó phạm tới hai tội ỏc với nhõn loại. Một mặt, họ vẫn chưa thỏa khi tự tay làm cỏi việc bỉ ổi của người đầu độc, mà cũn muốn lụi kộo vào đõy cả những nạn nhõn đỏng thương hại của cuộc huynh đệ tương tàn nữa. Mặt khỏc họ coi rẻ tớnh mạng và xương mỏu của những kẻ đó bị họ lừa bịp, đến nỗi tưởng rằng chỉ cần quẳng cho những người này khỳc xương thối ấy là đủ đền bự được một cỏnh tay bị mất hoặc mạng của một người chồng.
Chỳng tụi chắc rằng thương binh và quả phụ chiến tranh sẽ đỏ văng mún quà nhơ nhớp ấy và nhổ vào mặt kẻ tặng quà. Chỳng tụi cũng tin chắc rằng thế giới văn minh và người Phỏp lương thiện sẽ đứng về phớa chỳng tụi để lờn ỏn bọn cỏ mập thực dõn đang khụng ngần ngại đầu độc cả một dõn tộc để vơ vột cho đầy tỳi.
NGUYỄN ÁI QUỐC
Bản ỏn chế độ thực dõn Phỏp,
Thư quỏn Lao động Pari, 1925.
Bản dịch: Nhà xuất bản Sự thật,
Bản ỏn chế độ thực dõn Phỏp, Hà Nội, 1976.
1. Nờgrụ (Nộgro): danh từ chỉ người da đen.