CHIẾN TRANH NHẬT – NGA
Nửa sau thế kỷ thứ XIX, nước Nga Sa hoàng đã lần lượt thôn tính một phần lãnh thổ của Trung Quốc rộng tới hơn một triệu rưởi kilômét vuông. Năm 1900, lợí dụng cơ hội liên quân tám nước xâm lược Trung Quốc, Nga chiếm thêm vùng đông bắc Trung Quốc. Điều này làm nảy sinh mâu thuẫn gáy gắt giữa Nga với Nhật là nước từ lâu đã có dã tâm muốn xâm chiếm vùng đất này.
Năm l 902, hai nước Anh và Nhật ký kết “Hiệp ước liên minh Anh - Nhật'' nhằm đối phó lại sự bành trướng của nước Nga Sa hoàng. Nội dung bản hiệp ước nhấn mạnh việc thừa nhận nền “độc lập'' của Đông bắc Trung Quốc và Triều Tiên, thành lập một liên minh quân sự giữa hai nước Anh – Nhật. Việc thành lập khối liên minh quân sự Anh - Nhật khiến Nhật bớt lo lắng những chuyện khác, có điều kiện tích cực chuẩn bị với quyết tâm dùng chiến tranh để loại bỏ thế lực của Nga khỏi Đông bắc Trung Quốc.
Ngày 8 tháng 2 năm 1904, Nhật gây hấn mà không tuyên chiến, bất ngờ tập kích hạm đội Thái Bình Dương của Nga đậu ở cửa Lữ Thuận, phong tỏa hạm đội Nga trong cảng Lữ Thuận, tạo điều kiện cho quân Nhật đổ bộ lên Triều Tiên và đông bắc Trung Quốc. Thoạt đầu, quân Nhật chắn đứt đường liên lạc trên bộ giữa Lữ Thuân với Liêu – Thẩm. Tiếp đó, tháng 8 năm 1904, quân Nhật và quân Nga hội chiến ở Liêu Dương. Trong trận này quân Nhật thiệt hại nặng, nhưng phía Nga đã mắc sai lầm trong việc đánh giá tình hình nên lại hạ lệnh lui quân. Tháng 9, quân Nhật chiếm được Liêu Dương.
Các trận đánh tranh đoạt Lữ Thuận có thể coi là chiến dịch chủ yếu nhất và cũng ác liệt nhất trong chiến tranh Nhật - Nga. Sau khi quân Nhật giành được thắng lợi trong trận Liêu Dương, Lữ Thuận bị cô lập. Bắt đầu từ ngày 19 tháng 8, quân Nhật mở nhiều cuộc tấn công lớn vào Lữ Thuận, quân Nga thì đưa vào trận địa phòng ngự kiên cố ngoan cường chống lại. Cuộc chiến kéo dài đến tháng 1 năm 1905. Quân Nhật sau khi phải trả với một giá quá đắt về tổn thất mới buộc được quân Nga ở Lữ Thuận phải đầu hàng. Tháng 3 năm l905 quân Nhật chiếm được Thẩm Dương. Thế lực của quân Nga ở Đông bắc về cơ bản đã mất, nhưng Nga vẫn chưa cam chịu thất bại. Họ gửi gắm hy vọng cuối cùng vào sự cứu viện của hạm đội Nga đã bắt đầu lên đường từ biển Baltique tháng 10 năm 1904.
Anh ủng hộ Nhật, nên hạm đội Hắc Hải của Nga bị cấm không được đi qua eo biển Dardanelles đặt dưới quyền khống chế của Anh, do đó không có cách nào chi viện cho quân Nga. Nga đành phải điều hạm đội II Thái Bình Dương ở Baltique đi vòng đường biển đến tăng viện, tính ra phải đến tháng 5 năm 1905 hạm đội này mới đến được, nhưng kết quả lại bị hạm đội của Nhật đánh tan ở eo Đối Mã. Từ đây, thế thất bại của Nga đã rõ ràng, trong khi đó cách mảng đã nổ ra ở trong nước khiến Nga phải tìm cách cầu hòa.
Tháng 6 năm 1905, Mỹ đứng ra điều đình. Tháng 8, đại biểu hai nước Nhật - Nga tiến hành đàm phán ở Portsmouth (Mỹ). Ngày 5 tháng 9, Nhật - Nga ký kết ''Hòa ước Portsmouth''. Theo hòa ước, nước Nga Sa hoàng thừa nhận Triều Tiên là nước bảo hộ của Nhật, đồng ý cắt nhường cho Nhật bán đảo Liêu Đông, đường sắt Nam Mãn do Nga chiếm của Trung Quốc và miền nam đảo Kuril của Nga.
