SỰ PHÂN ĐỊNH CỦA 4 MÙA
Trong sách cổ và cuộc sống thường nhật, con người có rất nhiều tên gọi đối với mùa Xuân, Hạ, Thu , Đông. Ví dụ như: Xuân: Thanh Dương, Thanh Xuân, Tam Xuân, Cửu Xuân.
Hạ: Châu Minh, Trương Doanh, Viêm Tiết, Hạ Tự, Châu Hạ, Tam Hạ, Cửu Hạ
Thu: Tố Thương, Kim Thiên, Bạch Tàng, Tố Tiết, Thê Thìn, Thượng Thu, Thương Tố, Tam Thu , Cửu Thu.
Phân định 4 mùa
| Dương lịch | Tiết lệnh (mùa vụ) | Hạ lịch |
| 4 mùa | Thời gian mỗi mùa | 4 mùa | Thời gian mỗi mùa |
| Xuân | 92 ngày 19 tiếng | Xuân phân | Lập Xuân | Xuân | 90 ngày 17 tiếng |
| Hạ | 93 ngày 15,2 tiếng | Hạ Chí | Lập Hạ | Hạ | 94 ngày 1 tiếng |
| Thu | 89 ngày 19,6 tiếng | Thu Phân | Lập Thu | Thu | 91 ngày 21 tiếng |
| Đông | 89 ngày 0,2 tiếng | Đông Chí | Lập Đông | Đông | 88 ngày 15 tiếng |
| | (356 ngày 6 tiếng) | | | | (356 ngày 6 tiếng) |
Đông: Tam Đông, Cửu Đông.
Cách phân định 4 mùa Xuân, Hạ, Thu, Đông của con người cũng có rất nhiều, nhưng đại khái có 3 cách:
Cách thứ nhất: Xuất phất từ sự tiện lợi trong sắp xếp của lịch pháp, đem 12 tháng của cả năm chia làm 4 mùa, mỗi mùa 3 tháng. Giêng, Hai, Ba Nông lịch là mùa Xuân; 4, 5, 6 là mùa Hạ; 7, 8, 9 là mùa Thu; 10, 11 , 12 là mùa Đông. Còn ở châu Âu thì dùng Dương lịch, tháng 1, 2, 3 là mùa đầu tiên. . .
Cách thứ hai: Căn cứ vào nhân tố Thiên văn của mùa vụ, phân định theo quan hệ vị trí trong không gian của Mặt trời và Trái đất.
Chúng ta biết rằng, quỹ đạo quay quanh Mặt trời của Trái đất là hình Elip, như vậy cự ly giữa nó và Mặt trời có xa có gần, tốc độ quay quanh Mặt trời của Trái đất cũng có khi thanh khi chậm. Hàng năm vào trước sau ngày 3 tháng 1, Trái đất sẽ qua điểm Cận nhật, lúc này cự ly giữa Mặt trời và Trái đất gần nhất ( là 147 triệu km) tốc độ quay quanh Mặt trời của Trái đất là thỏ nhất (khoảng 29,3 km/s). Hay nói cách khác: tốc độ quay quanh Mặt trời của Trái đất là mùa Đông nhanh, mùa Hạ chậm. Trái đất quay quanh Mặt trời từ điểm Đông Chí đến điểm Xuân Phân hết khoảng 89 ngày, còn quay quanh Mặt trời từ điểm Xuân Phân đến điểm Hạ Chí hết khoảng 92 ngày. Vì thế, xuất hiện hiện tượng các mùa không dài bằng nhau: mùa Xuân (từ điểm Xuân Phân tới điểm Hạ chí) khoảng 92 ngày, mùa Hạ (từ Hạ Chí đến điểm Thu Phân) khoảng 94 ngày, mùa Thu (từ Thu Phân đến Đông chí) khoảng 89 ngày mùa Đông (từ điểm Đông Chí đến điểm Xuân Phân) khoảng 89 ngày. Do đó, Châu Âu lấy Xuân Phân, Hạ Chí, Thu Phân, Đông Chí làm điểm bắt đầu của 4 mùa. Ở Trung Quốc, Nông lịch lại lấy Lập Xuân, Lập Hạ, Lập Thu, Lập Đông làm điểm bắt đầu của 4 mùa, so với cách phân định của Châu Âu có sát hợp thực tế hơn.
Cách thứ ba: Lấy tháng làm cơ sở, vừa xem xét tình hình thiên văn của mùa, lại vừa nghiên cứu tình hình thời tiết của mùa, thông thường lấy từ tháng 3 đến tháng 5 Dương lịch làm mùa Xuân, từ tháng 6 đến tháng 8 là mùa Hạ, từ tháng 9 đến tháng 11 là mùa Thu, từ tháng 12 đến tháng 2 là mùa Đông. Mùa được phân định thư vậy, có thể phản ánh những đặc trưng nhất định của thời tiết khí hậu. Về mặt chỉnh lý hệ thống tư liệu khí hậu, thời tiết, cũng có nhiều thuận lợi, đơn giản và thống nhất. Các ngành khí hậu học và kinh tế quốc dân cũng thường sử dụng.
Những phương pháp phân định 4 mùa kể trên tuy đơn giản dễ nhớ, nhưng đều không biểu thị một cách chân thực tình hình khí hậu của các vùng. Chẳng hạn như đất nước Trung Quốc rộng lớn khí hậu miền Bắc và miền Nam có sự khác biệt rất lớn. Vào đầu tháng 2 (Lập Xuân), ở Hoa Nam hoa đã đỏ thắm, liễu đã xanh biếc nhưng ở Hoa Bắc vẫn có tuyết lớn rơi; đến tháng 3 (Xuân Phân), cả một vùng Hợp Phố, Nam Kinh, Thượng Hải đã nồng nàn sắc Xuân thì ở Bắc Kinh, Thiên Tân vẫn còn ngập chìm trong giá lạnh. Còn nếu đi về phía Bắc thì nước Sông Hắc Long Giang vẫn đang đóng băng. Như vậy xem ra, bất luận là dùng Lập Xuân, dùng Xuân Phân hoặc dùng một ngày bất kỳ nào khác làm ngày mở đầu của mùa Xuân đều không đáng tin cậy.
Do đó, về khí hậu hậu, người ta dùng ''nhiệt độ bình quân hậu'' (tức là nhiệt độ bình quân của 5 ngày liên tục) để phân định mùa. Khi nhiệt độ bình quân hậu đạt trên 100C thấp cưới 220C thì được tính là mùa Xuân, nhiệt độ bình quân hậu từ 220C trở lên được tính là mùa Hè, giữa 220C đến 100C là mùa Thu, dưới 100C là mùa Đông.
Phương pháp phân định 4 mùa dựa vào khí hậu này, do lấy nhiệt độ làm tiêu chuẩn có thể phù hợp với tình hình cụ thể của từng vùng, vì thế nó có quan hệ mật thiết với hoạt động sản xuất và sinh hoạt thường nhật của con người. Tuy nhiên, dù bất cứ thời gian rào nó cũng bị thay đổi, nhưng nói tóm lại, nó chịu sự ảnh hưởng lớn của vĩ độ và địa hình của các miền trên Trái đất. Ví dụ như 2 miền Nam - Bắc Trung Quốc cách nhau 5500km, địa hình phức tạp, do đó khí hậu đa dạng: các đảo trên biển Nam Hải quanh năm đều là mùa Hạ; Quảng Đông, Quảng Tây, Phúc Kiến, Đài Loan và phía Nam Vân Nam mùa Hạ dài, không có mùa Đông Thu qua Xuân lại; Tỉnh Hắc Long Giang, Khu tự trị Nội Mông Cổ và vùng Núi Trường Bạch, Thiên Sơn, vùng Núi A Nhĩ Thái Sơn cho tới khu vực ngoại vi cao nguyên Tây Tạng, mùa Đông dài không có mùa Hạ, Xuân Thu nối liền nhau; vùng Cao nguyên Tây Tạng Khương Đường quanh năm đều là mùa Đông. Còn đại bộ phận các vùng còn lại là mùa Đông lạnh lẽo, mùa Hạ nóng nực, 4 mùa rõ ràng.
