VĂN MINH LƯỠNG HÀ
Lưỡng Hà, vùng thung lũng giữa hai con Sông Tigre và Euphrate (người Hy Lạp Cổ đại gọi là Mésopotamie). Từ xa xưa, nó đã nổi tiếng là vùng đất phì nhiêu, thuận lợi cho nền sản xuất nông nghiệp trồng nho, ôliu, đại mạch và nhiều loại hoa quả khác. Vì vậy, cư dân có mặt từ rất sớm ở nơi đây và họ sinh sống bằng trồng trọt, chăn nuôi, đánh cá. Vùng Lưỡng Hà có khí hậu nóng ẩm, thực vật phong phú đa dạng. Hàng năm, vào Tháng 5 nước lũ của hai sông tràn ngập và mang nặng phù sa màu mỡ cho vùng đồng bang vốn bằng phẳng. Đó cũng là một thuận lợi để cư dân nhiều nơi hội tụ về đây. Do vậy sự phức tạp về dân cư cũng làm cho Lưỡng Hà khó thống nhất được lãnh thổ.
Chính nơi đây, người Sumer, từ thiên niên kỷ IV Tr.CN đã di cư từ các vùng núi phương Đông tới và sáng lập ra nền văn minh Cổ đại đầu tiên ở lưu vực Lưỡng Hà.
Sự phát triển của sản xuất nông nghiệp đã dẫn tới sự phân hóa xã hội Sumer. Vào đầu thiên niên kỷ III Tr.CN, trên vùng đồng bằng Nam Lưỡng Hà đã xuất hiện các thành thị. Những thành thị ấy kết hợp với vùng đất đai phụ cận xung quanh, trở thành những Quốc gia Thành bang độc lập vào buổi ban đầu Chức vụ cao nhất trong Thành bang là Patêsi. Hội đồng bô lão và Hội nghị nhân dân có quyền bầu các quan chức và quyết định những vấn đề quan trọng. Thế kỷ XXV Tr.CN, Thành bang Lagate thống nhất được vùng Lưỡng Hà sau đó quyền bá chủ Sumer rơi vào tay Thành bang Uruk.
Nhưng sau đấy, trung tâm kinh tế và chính trị của Lưỡng Hà chuyển dần lên phía Bắc, nơi lưu vực hai con sông gần nhau nhất. Các con đường buôn bán từ các vùng Sumer, Iran, Tiểu Á, Capacse, Địa Trung Hải qua lại hai con sông đều hội tụ về thành phố lớn ở đây là Akkad (rần Baghdad ngày nay). Người làm chủ ở đây đã nhanh chóng phát triển quốc gia Sémites. Năm 2300 Tr.CN, Akkad thống nhất Lưỡng Hà và bắt đầu phát triển đất nước phồn vinh. Akkad hùng mạnh nhất dưới thời Vua Naramxine (2270 - 2254 Tr.CN). Nhưng sau đó Lưỡng Hà lại bị chia cắt và sự thống nhất Lưỡng Hà không thể thực hiện nổi.
Cho mãi tới năm 1950 Tr.CN, người Sémites lại làm chủ Lưỡng Hà đã bị chia xẻ.
Trong thời kỳ tồn tại của quốc gia Sumer và Akkad, nền kinh tế nông nghiệp vẫn giữ vai trò chủ đạo. Các công trình thủy lợi được xây dựng công phu, các loại cây lương thực phổ biến là lúa mì, lúa mạch, đậu, vừng . . . cùng với các loại cây ăn quả như chà là, lê, táo rất phát triển ở vùng này. Người ta cũng chăn nuôi các loại gia súc, gia cầm như cừu, bò, lừa, ngan, ngỗng, vịt và đánh cá.
Nghề thủ công cũng khá phát triển với việc chế tạo kim loại làm công cụ sản xuất, vũ khí và đồ trang sức, cùng với các nghề mộc, dệt, đa. Song kỹ thuật kiến trúc còn sơ sài.
Ở Lưỡng Hà, nền kinh tế tự nhiên vẫn giữ địa vị độc tôn.
Về xã hội, gia đình gia trưởng xuất hiện và ngày càng được củng cố, chế độ đa thê được thừa nhận và tất cả các con đều có quyền thừa kế tài sản. Giai cấp chủ nô và tăng lữ chiếm nhiều ruộng đất và tài sản xã hội, được sử dụng trong sản xuất, xây dựng và phục vụ ở các gia đình quí tộc chủ nô. Nông dân công xã hay còn gọi nông dân tự do là bộ phận dân cư đông đúc nhất. Họ cũng bị bóc lột tuy thân phận có tự đo hơn nô lệ.
Đời sống văn hóa của thời kỳ này, tôn giáo giữ vai trò quan trọng trong đời sống tâm linh của người Sumer, Akkad và có nguồn gốc xa xưa. Rất nhiều thần được thờ phụng và xung quanh các thần là vô số thần thoại. Quan niệm về cái chết cũng như mồ mả của cư dân Lưỡng Hà thường đơn giản hơn nhiều so với người Ai Cập.
Thời kỳ này là bình minh của nên văn học nghệ thuật Lưỡng Hà. Đa số các tác phẩm là truyền thuyết tôn giáo. Đó là những bài thơ, dân ca có liên quan tới sự phát minh của văn minh, của đời sống. Điển hình nhất là hai tác phẩm Enuma Elit và Anh hùng ca Gilgameste với nội dung nói về sự sáng tạo Vũ trụ và giải đáp một số vấn đề quan trọng: cái gì sẽ tồn tại mãi trên thế gian này.
Vào thời kỳ này, cung điện, đền miếu là loại hình nghệ thuật kiến trúc nổi bật của Lưỡng Hà; nó được xây dựng từ vật liệu gạch, đá trên những bệ cao. Một công trình khá đồ sộ là cung điện của Guđêa, Vua thành bang Lagate (Thế kỷ XXII Tr.CN). Đài Chiêm tinh cũng còn lại di tích ở nhiều nơi. Và thời kỳ này các loại lịch pháp (Âm lịch, Dương lịch) đã ra đời.
