ESCHYLE (525 - 456 TR.CN)
Eschyle (Etsilơ) là nhà thơ bi kịch vĩ đại đầu tiên của Hy Lạp Cổ đại. Sinh ra trong một gia đình quý tộc điền địa ở thị trấn Ơlơdít, vùng đồng bằng Attique thuộc thành bang Athènes, lúc xã hội Hy Lạp đang tiến dần vào nền văn minh của chế độ chiếm hữu nô lệ. Cũng trong thời gian này, khối liên minh các thành bang Hy Lạp non trẻ đã đánh bại cuộc chiến tranh xâm lược của đế chế Perx - một Nhà nước chiếm hữu nô lệ quân chủ chuyên chế lâu đời đã hình thành ở phương Đông. Năm 35 tuổi, ông cùng người em ruột là Xinêjia tham gia cuộc chiến đấu bảo vệ Tổ quốc ở trận Marathon (490 Tr. CN). Năm 480 Tr. CN lại tham gia chiến đấu ở Salamine, năm sau đánh ở Platê. Năm 472 Tr. CN, lần đầu tiên Eschyle giành thắng lợi trong cuộc thi về bi kịch. Năm 368 Tr. CN, ông lại tham dự cuộc thi bi kịch khác tổ chức tại Athènes, nhưng nhà thơ bậc đàn em là Sophokles (496-406 Tr. C.N) đoạt giải thưởng. Đến năm 467 Tr. CN ông lại đoạt giải với bộ bi kịch liên hoàn, trong đó có vở Bảy tướng đánh Thành Thèbes. Sau khi trình diễn vở Orexti và đoạt thêm một giải thưởng nữa, Eschyle rời bỏ quê hương sang sống ở Đảo Sicile và mất ở Giêna năm 69 tuổi.
Tương truyền Eschyle sáng tác tới 20 vở kịch trào phúng và 70 vở bi kịch, nhưng hiện nay chỉ giữ lại được 7 vở: Những người cầu khẩn, Quân Ba Tư, Bảy tướng đánh Thành Thèbes, Prométhée bị xiềng và Orexti (gồm ba vở kịch liên hoàn Agamennông, Những người dân lễ mộ, Các nữ Thần nhân từ)…
Trong số bảy vở còn lại, có thể coi Prométhée bị xiềng là vở kịch bằng thơ xuất sắc nhất. Do đã tìm thấy tư liệu mới về các vở Prométhée, Người mang lửa và Prométhée được giải phóng nên có nhiều nhà nghiên cứu cho rằng Prométhée bị xiềng là một trong bộ ba vở kịch liên hoàn nói trên. Khai thác đề tài và cốt truyện trong thần thoại, Eschyle đã cải biên và nâng cao để phản ánh được cuộc đấu tranh xã hội Hy Lạp thời Cổ đại, khái quát hình tượng Prométhée thành biểu tượng tinh thần đấu tranh vì tiến bộ xã hội, vì văn minh nhân loại, bất chấp các lực lượng Thánh Thần. Còn lại vở Orexti cũng được coi là kiệt tác, bao gồm ba phần nội dung khai thác từ câu chuyện trở về của Agamennông trong truyền thuyết về cuộc chiến tranh Troie (Tơroa). Bộ ba bi kịch Eschyle phản ánh cuộc đấu tranh quyết liệt giữa chế độ mẫu quyền và chế độ phụ quyền trong thời kỳ công xã thị tộc, báo hiệu cho sự phát triển của tư duy nhân loại khi chuyển mình vào một giai đoạn mới, một thời đại mới.
