NGƯỜI HMÔNG
Hiện có 787.604 người. Địa bàn cư trú ở các tỉnh Hà Giang, Tuyên Quang, Lào Cai, Yên Bái, Lai Châu, Sơn La, Cao Bằng, Lạng Sơn, Nghệ An, Hòa Bình, Lâm Đồng, Đắc Lắc… Thuộc ngữ hệ Hmông-Dao. Di cư từ Trung Quốc, có chung nguồn gốc với người Dao.
Làm nương định canh hoặc nương du canh. Cây trồng chính: ngô, lúa, lúa mạch. Trồng xen canh các cây ý dĩ, khoai, rau, lạc, vừng, đậu… Ngoài ra còn trồng lanh, táo, lê, đào, mận. Dệt vải lanh là hoạt động sản xuất đặc sắc của người Hmông. Chăn nuôi chủ yếu trâu, bò, lợn, gà, ngựa,… Ngựa thồ là phương tiện vận chuyển rất hữu hiệu trên vùng núi đá. Nghề thủ công đa dạng: đan lát, làm yên cương ngựa, đồ gỗ, làm giấy bản, đồ trang sức bằng bạc.
Ăn ngày hai bữa, ngày mùa ăn ba bữa. Thực phẩm truyền thống có mèn mén (bột ngô đồ), cơm, rau xào mỡ và canh. Người Hmông quen uống rượu ngô, rượu gạo, hút thuốc bằng điếu cày. Trang phục phụ nữ khá đặc sắc gồm váy, áo cánh, áo xẽ ngực, có yếm lửng, thắt lưng, khăn quấn đầu, xà cạp… Trang trí trên y phục chủ yếu bằng đắp ghép vải màu, hoa văn thêu chủ yếu hình con ốc, hình vuông, hình quả trám, hình chữ thập. Ở nhà trệt, ba gian hai chái, có từ hai đến ba cửa. Nhà cũng là nơi để lương thực.
Người Hmông rất coi trọng dòng họ bao gồm những người có chung tổ tiên. Phong tục cấm những người cùng họ lấy nhau. Gia đình người Hmông là gia đình nhỏ mang tính phụ quyền. Phổ biến có tục cướp vợ.
Trong nhà có nhiều nơi linh thiêng dành riêng cho việc thờ cúng như nơi thờ tổ tiên, ma nhà, ma cửa, ma bếp. Ăn tết vào tháng 12 âm lịch. Tết lớn thứ hai là mùng 5 tháng 5 âm lịch.
Thanh niên ưa thích chơi khèn, vừa thổi vừa múa. Kèn lá, đàn môi là phương tiện để giao duyên. Ngày tết dân làng thường chơi còn, chơi đu, thổi khèn ở những bãi đất rộng quanh làng. Dân ca chiếm vị trí đáng kể, gồm các loại bài cúng, hát tình yêu, cưới xin, làm dâu. Nổi tiếng với các phiên chợ tình ở Sa Pa.
